ΑΝΤΟΝΙΟ ΚΟΡΣΟ:ΤΑ ΕΠΙΣΤΥΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΜΦΙΠΟΛΗ ΠΑΡΑΠΕΜΠΟΥΝ ΣΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ!

Ο μελετητής Αντόνιο Κόρσο μιλά στο protothema.gr: «Υπάρχουν σημαντικά ευρήματα που δεν έχει δει κανείς εκτός από τους ανασκαφείς» - «Οι μορφές στα ζωγραφισμένα επιστύλια παραπέμπουν στη νίκη του Μεγάλου Αλεξάνδρου επί των Περσών, αλλά και στους Δελφούς» 
Ο Ιταλός μελετητής Αντόνιο Κόρσο, αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης, που θεωρείται παγκοσμίως αυθεντία στην αρχαιοελληνική γλυπτική, καταθέτει μια πρωτότυπη και απολύτως τεκμηριωμένη ερμηνεία του πολυσυζητημένου ταφικού μνημείου της Αμφίπολης.Στα κυριότερα σημεία της συνέντευξής του, υπογραμμίζει: 

- Κι όμως, υπάρχει σχέση του Τύμβου της Αμφίπολης με τη βασιλική δυναστεία της Μακεδονίας, τους Τημενίδες και τον κύκλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου

- Τα ίδια τα αγάλματα των Σφιγγών και των Καρυατίδων αποκλείουν οποιαδήποτε άλλη χρονολόγηση εκτός του τέλους του 4ου π.Χ. αιώνα.

- Οι μορφές στα ζωγραφισμένα επιστύλια παραπέμπουν στη νίκη του Μεγάλου Αλεξάνδρου επί των Περσών, αλλά και στους Δελφούς.- Ο Τύμβος ανεγέρθηκε «σκεπάζοντας» ένα προϋπάρχον ιερό, αφιερωμένο στην τοπική θεότητα Φυλλίδα.


- Ποια είναι συνοπτικά η δική σας ερμηνεία για τον Τύμβο της Αμφίπολης;

Πολύ επιγραμματικά, θεωρώ ότι ο τύμβος της Αμφίπολης είναι ξεκάθαρα μακεδονικός, χρονολογείται περί το 330-320 π.Χ. και κατασκευάστηκε, πιθανότατα από τον αρχιτέκτονα Δεινοκράτη, προς τιμήν κάποιου επιφανούς πολεμιστή. Αυτό τεκμηριώνεται, όχι μόνο επί τη βάσει όσων ευρημάτων έχουν δημοσιοποιηθεί μέχρι στιγμής, αλλά και κάποιων που, όπως είμαι βέβαιος, πρόκειται να αποκαλυφθούν στο μέλλον. Πιστεύω ακράδαντα ότι υπάρχουν πολύ σημαντικά ευρήματα, τα οποία επιβεβαιώνουν τη χρονολόγηση και την «ταυτότητα» του μνημείου, αλλά που κανείς, εκτός από τους ανασκαφείς, δεν έχει δει έως τώρα. 

Είμαι πεπεισμένος ότι ο Λέων βρισκόταν στην κορυφή του Τύμβου και, όπως και όλα τα υπόλοιπα γλυπτά (οι Σφίγγες, οι Κόρες ή «Καρυάτιδες» κ.λπ) έχουν φιλοτεχνηθεί από Θάσιους καλλιτέχνες οι οποίοι, είτε ανήκαν όλοι στο ίδιο εργαστήριο, είτε ήταν κοινωνοί της ίδιας αντίληψης για την γλυπτική. Οι Καρυάτιδες, με τα χέρια τους που εκτείνονται προς το εσωτερικό της πύλης, θα πρέπει να κρατούσαν στεφάνι, προοπτικά πάνω από το κεφάλι ενός αγάλματος, πιθανότατα σε καθιστή στάση, το οποίο βρισκόταν στο κέντρο του πρώτου θαλάμου. Αυτός θα πρέπει να ήταν ο νεκρός, προς τιμήν του οποίου δημιουργήθηκε ο Τύμβος, υπερκαλύπτοντας και περικυκλώνοντας με τον περίβολο έναν γήλοφο ο οποίος προηγουμένως, όπως αναφέρει ένα επίγραμμα του Αντιπάτρου του Θεσσαλονικέως, ήταν ήδη τόπος λατρείας, αφιερωμένος στην τοπική θεότητα Φυλλίδα. 
     
Ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα για την ερμηνεία του μνημείου θεωρώ τα ζωγραφισμένα επιστύλια: Οι παραστάσεις που διακρίνονται σε αυτά, δηλαδή η Νίκη, ο τρίποδας, ο ταύρος, το φοινικόδεντρο κ.ο.κ. υποδεικνύουν έναν απευθείας συσχετισμό με τους Δελφούς. Κατά την άποψή μου, αυτή η συμβολική σύνδεση με τον ιερό για τους αρχαίους Ελληνες τόπο των Δελφών, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Τύμβος της Αμφίπολης είναι ένα μνημείο αφιερωμένο στον πολεμικό θρίαμβο του Μεγάλου Αλεξάνδρου επί των Περσών. Ο Αθηναίος στρατηγός Κίμων αφιέρωσε μεταξύ άλλων και ένα φοινικόδεντρο στο ιερό του Απόλλωνα των Δελφών ύστερα από την νίκη του επί των Περσών στον ποταμό Ευρυμέδοντα (469-466 π.Χ). Εμπνεόμενοι από αυτό, οι παραγγελιοδότες του Τύμβου στην Αμφίπολη επανέλαβαν τη συμβολική αφιέρωση στη μεγάλη νίκη του μακεδονικού στρατού, στην οποία δεν μπορεί παρά να είχε συμβάλει ο νεκρός.  

Το όλο μνημείο είναι εξαιρετικά σημαντικό, διότι μαρτυρά τη στροφή της ελληνιστικής κοσμοαντίληψης στο υπερμέγεθες, κάτι που συνδυάζεται αμέσως με την απολυταρχική εξουσία. 

- Η επικεφαλής της ανασκαφής, η κυρία Κατερίνα Περιστέρη, υποβάθμισε πρόσφατα τη σημασία των ανευρεθέντων σκελετών. Συμφωνείτε με αυτή τη θεώρηση; 

Μου φαίνεται λογικό το ότι, όπως είπαν οι ανασκαφείς, οι νεκροί που βρέθηκαν είχαν ριφθεί ατάκτως στο συγκεκριμένο σημείο, άρα μάλλον δεν ήταν αυτά τα άτομα για τα οποία φτιάχτηκε ο τάφος. Φυσικά, δεν γνωρίζω τον αρχικό νεκρό του Τύμβου και φαντάζομαι πως κανείς δεν μπορεί να ξέρει πότε ή εάν θα μάθουμε ποτέ την ταυτότητά του. Ωστόσο, οι λόγοι για τους οποίους κατασκευάστηκε το μνημείο, προκειμένου να αποδοθούν τιμές σε κάποιον ή κάποιους, είναι εμφανείς από το ζωγραφισμένο επιστύλιο, με τον φοίνικα και τις υπόλοιπες αναπαραστάσεις. Κατά τη γνώμη μου, η καλλιτεχνική και ιστορική άποψη του Τύμβου της Αμφίπολης έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία. Διότι ο Τύμβος είναι ένα λαμπρό μνημείο, αφιερωμένο στην ασιατική εκστρατεία των Μακεδόνων -και ο φοίνικας αυτό το δείχνει ξεκάθαρα-, κάτι που είναι μακράν πιο σημαντικό από την ταυτότητα των νεκρών. Τουλάχιστον αυτό πιστεύω εγώ, ως ιστορικός της αρχαίας τέχνης. 

- Θεωρείτε πιθανόν, όμως, ότι ο Τύμβος συνδέεται με τη δυναστεία των Τημενιδών ή, έστω, με τον κύκλο των στρατηγών περί τον Αλέξανδρο; 


Πιστεύω ότι κάποιος πολύ υψηλόβαθμος πολεμιστής ήταν θαμμένος εκεί και συμφωνώ με τον αρχιτέκτονα της ανασκαφικής ομάδας, τον κ. Μιχάλη Λεφαντζή, ο οποίος έχει δηλώσει κάτι παρόμοιο σε τηλεοπτική του συνέντευξη. Επιπλέον θεωρώ ότι ο Τύμβος είχε σχέση με τον κύκλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όχι όμως με την Ολυμπιάδα όπως είχε υποτεθεί, αυτό είναι εξαιρετικά απίθανο. Δεν βλέπω το λόγο γιατί να έχει ταφεί η Ολυμπιάδα στην Αμφίπολη, δεν βλέπω τη σύνδεσή της με τη νίκη επί των Περσών ή κάποιον ισχυρό δεσμό της Ολυμπιάδας με τους Δελφούς. Δεν θέλω να υπεισέλθω στη μάταιη ονοματολογία, για το εάν θα μπορούσε να είναι ο Ηφαιστίων ή οποιοσδήποτε άλλος. Αυτό που κρίνω εγώ, είναι ότι ο Τύμβος δημιουργήθηκε στην Αμφίπολη πρώτα από όλα διότι οι τύμβοι, οι οποίοι ήταν ούτως ή άλλως ένα χαρακτηριστικό στοιχείο των ελληνικών πόλεων, για τους Μακεδόνες έγιναν, κατά κάποιο τρόπο, το πιο σπουδαίο σημείο του αστικού τοπίου. Ενώ, όπως γνωρίζουμε, στην κλασική «πόλιν» το πιο σημαντικό κέντρο ήταν ο ναός, το ιερό.  

- Στη δική σας θεώρησή σας αγνοείτε εντελώς το σκελετικό υλικό και επικεντρώνετε στα γλυπτά και μάλιστα στα επιστύλια, στα οποία δεν δόθηκε ποτέ ιδιαίτερη προσοχή από το κοινό, παρά το έντονο ενδιαφέρον για το μνημείο και τη σημασία του. Πώς το εξηγείτε αυτό; 

Προφανώς, διότι πιστεύω ότι τα στοιχεία που μπορούν να μας διαφωτίσουν και να λύσουν τις απορίες μας βρίσκονται μπροστά μας. Τα αγάλματα και οι ζωγραφικές παραστάσεις μάς μιλούν -και, κατά τη γνώμη μου, λένε πάρα πολλά. Για παράδειγμα, η χρονολόγηση του Τύμβου για την οποίαν έγινε τόσο μεγάλη συζήτηση, δεν μπορεί να μετακινηθεί από το τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα -και αυτό το επιβάλλει η μορφή που έχουν οι Κόρες (το «Καρυάτιδαι» είναι μια συμβατική ονομασία που έχει επικρατήσει, ουσιαστικά κατά λάθος). Για διάφορους λόγους δεν είναι επιστημονικώς σοβαρό το να χρονολογούμε τον Τύμβο της Αμφίπολης στον 1ο π.Χ. αιώνα, στα ρωμαϊκά χρόνια κ.λπ. Πρώτα απ' όλα, λοιπόν, οι «Κόραι» φέρουν ένα είδος ζωστήρα κάτω από το στήθος τους, το οποίο γίνεται πολύ της μόδας στην γλυπτική γύρω στο 340 π.Χ., όπως γνωρίζουμε από τα Αττικά Ανάγλυφα (Attic Document Reliefs ή Urkundenreliefs).  

Τα σανδάλια τους, επίσης, είναι πανομοιότυπα με εκείνα μιας ομάδας αγαλμάτων αυτής της χρονικής περιόδου, στην οποία περιλαμβάνεται πχ ο Ερμής της Ολυμπίας, η Άρτεμις της Gabii, μια τυπολογία αγαλμάτων της Αρτέμιδας η οποία συνήθως αποδίδεται στον Πραξιτέλη -άρα δεν μπορεί να είναι πολύ μακριά από αυτή την χρονολόγηση- και αργότερα αντιγράφηκε κατά κόρον από Ρωμαίους γλύπτες, ο Απόλλων του Μπελβεντέρε, η «Αρτεμις των Βερσαλιών» κ.ά.  

Επομένως, όλο αυτό το δίκτυο των συγκρίσεων τοποθετεί σταθερά τις Κόρες της Αμφίπολης πέριξ του 330 π.Χ., μόνο με βάση την τυπολογία των σανδαλιών τους. Επιπλέον όμως μπορούμε να αναλύσουμε και το ζιγκ-ζαγκ στο τελείωμα του χιτώνα των αγαλμάτων, το οποίο συνιστά ένα άλλο ιωνικό πρότυπο που ήταν ιδιαίτερα προσφιλές στους γλύπτες του Αρτεμισίου της Εφέσου -και αναφέρομαι στην ύστερη κλασική φάση, περίπου στο 330-320 π.Χ.  
Προκρίνω τη συγκεκριμένη χρονολόγηση, ειδικά με βάση την columna caelata, η οποία αποδίδεται στον μεγάλο γλύπτη Σκόπα και φέρει αυτές τις πτυχώσεις σε τεθλασμένη διάταξη, τύπου «ζιγκ-ζαγκ». Πρόκειται για ένα μοτίβο που απαντάται συχνά στα ιωνικά εργαστήρια αυτής της περιόδου. Η ύστερη κλασική περίοδος είναι μια φάση έντονης ιωνικής αναβίωσης και έτσι, η ιωνική τεχνοτροπία γίνεται πολύ του συρμού, τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στην γλυπτική. 

- Κατά τη γνώμη σας, οι Σφίγγες και οι Καρυάτιδες φιλοτεχνήθηκαν από τον ίδιο καλλιτέχνη; 

Τα κεφάλια των αγαλμάτων που σώζονται, της Καρυάτιδας και της Σφίγγας, μοιάζουν πολύ με το κεφάλι του Διονύσου από τη Θάσο, όπως και με τα κεφάλια των Αετίδων, από τον υστεροκλασσικό ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς.  


Ο Διόνυσος της Θάσου είναι ένα μαρμάρινο κεφάλι, το οποίο έχει ανευρεθεί στη Θάσο, φυλάσσεται στο εκεί μουσείο και χρονολογείται στο 330-320 π.Χ. Αυτό, ως προς τα καλλιτεχνικά και τεχνικά του χαρακτηριστικά είναι εξαιρετικά κοντά στο κεφάλι της Σφίγγας που βρέθηκε στον τάφο της Αμφίπολης. Η αισθητική και τεχνική σύγκριση είναι αποκαλυπτική και, κατά τη γνώμη μου, δικαιολογεί το συμπέρασμα ότι, όχι μόνο το μάρμαρο ως πρώτη ύλη αλλά και το εργαστήριο που ανέλαβε να φιλοτεχνήσει τα γλυπτά του Τύμβου προερχόταν από τη Θάσο. Επίσης, υπάρχει άλλο ένα κεφάλι, γυναικείο, το οποίο βρέθηκε στο ιερό του Ηρακλέους στη Θάσο, που μοιάζει εξαιρετικά, αυτή τη φορά όχι με το κεφάλι της Σφίγγας, αλλά με το κεφάλι της Καρυάτιδας. 

- Δίνετε μεγάλη έμφαση στα επιστύλια. Ποια είναι η θεωρία σας γι' αυτά; 

Θεωρώ πως το στοιχείο εκείνο που μας δίνει αποδείξεις για τη σύνδεση του μνημείου της Αμφίπολης με τους Δελφούς είναι τα ζωγραφισμένα επιστύλια. Πρόκειται για εύρημα κρίσιμης σημασίας κι αυτό διότι υπάρχει ένα τρίποδο και ένα φοινικόδεντρο, όπως αυτό που ήταν αφιερωμένο από τον Κίμωνα στους Δελφούς κατόπιν της νίκης επί των Περσών στον Ευρυμέδοντα (469-466 π.Χ.). Έτσι, έχουμε την επανάχρηση του φοινικόδεντρου στο ζωγραφισμένο επιστύλιο, καθώς αυτό το σύμβολο της νίκης των Ελλήνων επί των Περσών στη Μικρά Ασία, έγινε μοτίβο για την τέχνη γενικοτερα. Αυτό οφείλεται, βέβαια, στη νίκη των Μακεδόνων επί των Περσών στην Ασία. Είμαι βέβαιος πως θα βρεθούν κι άλλα στοιχεία που θα επιβεβαιώσουν ότι το συγκεκριμένο μνημείο δημιουργήθηκε προς τιμήν κάποιας νίκης του μακεδονικού στρατού και μιλώ για τον Τύμβο συνολικά.  


Στο επιζωγραφισμένο επιστύλιο επίσης, η πτερωτή μορφή πέραν πάσης αμφιβολίας, φαίνεται ότι είναι μια Νίκη. Στη διάθεσή μου έχω μόνο τις φωτογραφίες που δημοσίευσε το ΥΠΠΟ, φαντάζομαι όμως ότι αυτό που έχω δει, όπως και οποιοσδήποτε άλλος, δεν είναι το μόνο τμήμα του επιστυλίου που είναι επιζωγραφισμένο, θα πρέπει να υπάρχουν κι άλλα.  

- Διακρίνετε άλλους συμβολισμούς στο μνημείο; 


Οι Καρυάτιδες είναι συνδεδεμένες στενά με το θάνατο. Ακόμη και στην Ακρόπολη της Αθήνας, οι Κόραι θεωρούνται φρουροί του τάφου του Ερεχθέα. Οι Σφίγγες, για παράδειγμα, δεν ήταν αντικρυστές όπως πολύ νομίζουν. Η μία είχε το κεφάλι της στραμμένο προς τα μέσα και η άλλη προς τα έξω. Και σε αυτό υπήρχε, βέβαια, συμβολισμός: Η μία κοίταζε προς τον έξω κόσμο, των ζωντανών και η άλλη προς τα ενδότερα, στον κόσμο των νεκρών. Οι Σφίγγες στέκονται στο όριο, ανάμεσα στο βασίλειο των ζωντανών και σε εκείνο του νεκρών. Αλλά και η όλη ακολουθία των θαλάμων που οδηγεί στο βαθύτερο σημείο του Τύμβου δίνει έμφαση σε αυτό το δρομολόγιο από τη ζωή προς το θάνατο. Επομένως, συνιστά μια θρησκευτική ή ακόμη και ψυχ-αγωγική εμπειρία. Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα τέτοιων σύνθετων μνημείων, για παράδειγμα ο Παυσανίας αναφέρει το Ηρώον του Τροφωνίου στη Λειβαδιά. Ο Τροφώνιος ήταν ο ένας από τους δύο αρχιτέκτονες του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς. Κατόπιν έγινε ήρωας και μάλιστα με θεραπευτικές ιδιότητες, γι' αυτό και έγινε αντικείμενο μαντικής λατρείας. Ολα αυτά έχουν σχέση με τις ηρωικές δοξασίες, οι οποίες είχαν αποκτήσει μεγάλη σημασία τη συγκεκριμένη περίοδο. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των ηρώων και των θεοτήτων, ένα στοιχείο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου, η Σωτηρία, αναδεικνύεται σε κύρια ψυχική ανάγκη των ανθρώπων. Επομένως, ο Τύμβος της Αμφίπολης απαντά σε πνευματικές ανάγκες.