Είναι υπεύθυνος αρχιτέκτονας στην ανασκαφή του τύμβου Καστά ως συνεργάτης της αρχαιολόγου κυρίας Κατερίνας Περιστέρη από το 2012. Ο κ. Μιχάλης Λεφαντζής μιλάει για τα ανασκαφικά δεδομένα που έχουν προκύψει στην Αμφίπολη. Δεν λέει απλώς ότι ο λέοντας και το βάθρο βρίσκονταν στην κορυφή του τύμβου Καστά, αλλά επισημαίνει ότι μέσα από αυτή την ταύτιση αποκρυσταλλώνονται και μια σειρά ερμηνείες που θα υποβοηθήσουν στην κατανόηση του μνημειακού συνόλου. Αποκαλύπτει επίσης ότι έχουν βρεθεί τμήματα μαρμάρινης ανάγλυφης ζωφόρου που παραπέμπει σε μακεδονική στρατιωτική εικονογραφία.
Έχετε συνδέσει το όνομά σας με την έρευνα για την ταύτιση του λέοντα με τον τύμβο Καστά στην Μεσολακκιά. Ποια στοιχεία σας κάνουν να λέτε ότι ήταν τοποθετημένο στην κορυφή και όχι στη σημερινή θέση του;
«Το θεμέλιο στη θέση όπου είναι σήμερα ο λέοντας έχει πώρινη ανωδομή. Υπάρχουν αρκετά στοιχεία γι' αυτό όσο και για την τυπολογία του οικοδομήματος. Τα δύο τμήματα από μαρμάρινη κρηπίδα, τα οποία βρίσκονται στη νοτιοδυτική γωνία του θεμελίου αυτού, είναι επανατοποθετημένα σε δεύτερη χρήση. Τα τμήματα αυτά είναι κομμάτια από άλλο μνημείο».
Και όχι για την τοποθέτηση του λέοντα επομένως. Εχετε εντοπίσει το μνημείο με το οποίο συνδέεται αυτό το θεμέλιο;
«Εχω μελετήσει πολύ καλά την περιοχή γύρω από το θεμέλιο, στο οποίο με προσεκτική παρατήρηση πιθανότατα προσδίδεται μια άλλη χρήση...».
Τα μαρμάρινα κομμάτια όμως που είχαν χρησιμοποιηθεί παλιά για το βάθρο όπου σήμερα βρίσκεται ο λέοντας, όπως και ο λέοντας, είχαν βρεθεί κοντά στο θεμέλιο αυτό...
«Τα κομμάτια είχαν βρεθεί βορειότερα κατά μήκος του Στρυμόνα, σε μια ακτίνα 4 χιλιομέτρων πολύ πριν από την παλαιά γέφυρα ως και τον τύμβο Καστά, αλλά και στη θέση της αρχαίας Αμφίπολης. Το 1916 είχαν συγκεντρωθεί και ήταν έτοιμα για μεταφορά σε μακρινούς τόπους αλλά τελικώς εγκαταλείφθηκαν και εν μέρει βυθίστηκαν στον πυθμένα του Στρυμόνα πλησίον της παλιάς γέφυρας. Στους ρωμαϊκούς χρόνους τα κομμάτια του λέοντος, του βάθρου του και του περιβόλου του τύμβου Καστά διεσπάρησαν σε όλη την περιοχή και επαναχρησιμοποιήθηκαν στην πλειονότητά τους σε μεταγενέστερα οικοδομήματα και κατασκευές υποδομής. Μάλιστα έχουν βρεθεί πρόσφατα κομμάτια του λέοντα τα οποία αναμένουν τη δημοσίευσή τους».
Το ενδεχόμενο να υπήρχε λιοντάρι στην κορυφή αλλά να είναι άλλο από εκείνο στη σημερινή θέση υπάρχει;
«Τα κομμάτια του λέοντος που έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής και έχει γίνει η αποκατάστασή τους δηλώνουν ότι είχαμε ένα μόνο λιοντάρι. Τα κομμάτια που βρήκαμε - ένα από αυτά ήταν και στον τύμβο, κοντά στον τάφο - δηλώνουν ότι θα πρέπει να υπήρχε μόνο ένα λιοντάρι και όχι δύο ή περισσότερα. Τα κομμάτια φαίνεται από την επεξεργασία τους ότι συνανήκουν».
Από παλιά όμως είχε ταυτιστεί η θέση του λέοντα με το θεμέλιο όπου βρίσκεται σήμερα πάνω του το βάθρο και ο λέοντας.
«Βασική ένσταση πολλών σημαντικών μελετητών εκείνης της εποχής θεωρήθηκε η έλλειψη ενός επιμελούς περιτειχισμένου ανδήρου επάνω στο οποίο θα έπρεπε να βρίσκεται το βάθρο έτσι ώστε να ακολουθούνται τα βασικά τυπολογικά χαρακτηριστικά ενός τέτοιου συνόλου. Το άνδηρο δεν βρέθηκε ποτέ εκεί. Ακόμη και η ύπαρξη ενός τύμβου σε κοντινή απόσταση στο θεμέλιο όπου σήμερα είναι ο λέοντας θα δικαιολογούσε μια άλλη χρήση του θεμελίου, όχι αυτή της τοποθέτησης ενός ταφικού μνημείου-σήματος σε μια τόσο υποβαθμισμένη θέση.
Όπου και αν έχουμε τέτοιου είδους ταφικά μνημεία, στον περιβάλλοντα χώρο τους έχουμε πάντοτε έναν διαμορφωμένο περίβολο ή ένα περιτειχισμένο άνδηρο, ένα επίπεδο που σχηματοποιεί τον ευρύτερο χώρο γύρω από αυτό και αποτελεί αναπόσπαστο τυπολογικό τμήμα του συνόλου. Το κορυφαίο παράδειγμα αυτής της τυπολογίας είναι το μαυσωλείο της Αλικαρνασσού».
Ο περίβολος του λόφου Καστά συμπλήρωσε, λέτε, αυτό που έλειπε;
«Ήταν το τυπολογικό και οικοδομικό "κλειδί". Όταν βρήκαμε τον αποξηλωμένο από μάρμαρα περίβολο του τύμβου, κάναμε μεθοδική έρευνα για την ταύτιση και απόδοση μελών που θα μπορούσαν να ανήκουν σε αυτόν σε ολόκληρη την περιοχή. Βρήκαμε με την κυρία Περιστέρη ότι υπάρχουν τμήματα του περιβόλου του τύμβου Καστά στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές της Ακρόπολης της Αμφίπολης, ενώ υπάρχουν κομμάτια από το κατώτερο τμήμα του βάθρου του λέοντος εντοιχισμένα στο ρωμαϊκό τείχος της Ακρόπολης. Αυτό σημαίνει ότι το 95% του σωζόμενου μαρμάρινου υλικού που έχει χρησιμοποιηθεί γενικότερα στην περιοχή προέρχεται από τον τύμβο Καστά. Δηλαδή, η μόνη εκτεταμένη παραγγελία μαρμάρου για την κατασκευή ενός μεγάλης κλίμακας αρχιτεκτονικού συνόλου πιθανότατα - αν και διερευνάται ακόμη έτσι ώστε να εξαντληθούν όλα τα περιθώρια - ήταν για τον τύμβο».
Υπάρχουν όμως σαφή στοιχεία που να δείχνουν ότι η θέση του λιονταριού και του βάθρου του ήταν στην κορυφή του τύμβου Καστά;
«Στην κορυφή του τύμβου Καστά ο μεγάλος αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης είχε βρει τετράπλευρο πώρινο θεμέλιο αναλόγων διαστάσεων με το θεμέλιο στο οποίο βρίσκεται σήμερα ο λέοντας και το οποίο το χρονολόγησε στον 4ο αι. π.Χ. Γύρω από αυτό βρέθηκαν τόνοι λατύπης θασίτικου μαρμάρου που υποδήλωναν στον αείμνηστο ερευνητή τη διαμόρφωση ενός μεγάλου μαρμάρινου οικοδομήματος στη θέση αυτή. Δεν βρήκε όμως τίποτε από αυτό εκεί γιατί είχε αποξηλωθεί πλήρως. Ο Λαζαρίδης το είχε ονομάσει από την αρχή ταφικό σήμα. Πίστευε, δικαιολογημένα, ότι μπορεί γύρω από αυτό να υπάρχουν μια σειρά εξέχοντα ταφικά μνημεία τα οποία μπορεί να ανήκαν σε επώνυμους νεκρούς της αρχαιότητας.
Αυτό που κάναμε με την κυρία Περιστέρη ήταν να ψάξουμε να βρούμε τα ενδιάμεσα κομμάτια που ανήκουν στο κατώτερο τμήμα του βάθρου. Τα κομμάτια της επικάλυψής του βρέθηκαν και δεν είναι οι ορθοστάτες του περιβόλου, όπως λανθασμένα υπέθετε ο σημαντικότατος μελετητής Oscar Broneer. Είναι μαρμάρινα μέλη που έχουν ανάλογη επεξεργασία με του περιβόλου και του βάθρου, περίπου 80 τον αριθμό, και βρίσκονται εντοιχισμένα στο υστερορωμαϊκό τείχος της Αμφίπολης. Στη στέψη του κατώτερου τμήματος του βάθρου, κάτω από το γείσο, υπήρχε διακοσμητική ζώνη με γλυπτά. Υπάρχουν μαρμάρινα τμήματα τα οποία σχετίζονται με το κατώτερο τμήμα του βάθρου του λέοντος».
Πού βρέθηκαν;
«Δεν βρέθηκαν κοντά στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται ο λέων αλλά πλησίον του τύμβου Καστά. Αυτά τα μαρμάρινα μέλη είναι σαφέστατα πολύ σημαντικά».
Να υποθέσω λόγω του αναγλύφου τους;
«Βεβαιότατα. Τα κομμάτια αυτά μπορούν να χρονολογήσουν με σαφήνεια το σύνολο και να αποδώσουν τον χαρακτήρα τουλάχιστον του βάθρου, ίσως και του συνόλου, σε επίπεδο παράστασης».
Παραπέμπει σε μακεδονική εικονογραφία;
«Μάλιστα».
Και μπορεί να συνδέεται με τους Τημενίδες;
«Δεν προβαίνω σε καμία τέτοια σύνδεση. Είναι της ύστερης κλασικής ή της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου».
Έχουμε ξαναδεί αυτή τη σύνθεση της παράστασής τους;
«Όχι. Μένει να παρουσιαστούν και να αξιολογηθούν τα χαρακτηριστικά τους».
Παραπέμπουν σε στρατιωτική εικονογραφία;
«Ναι, και μπορούν να βοηθήσουν πάρα πολύ στις χρονολογήσεις. Όμως θα πρότεινα να μη βιαζόμαστε και να περιμένουμε τη διερεύνηση του μνημειακού συνόλου. Παρατηρούμε ένα συγκρότημα τάφων που ξεκινά από την Εποχή του Χαλκού και φτάνει ως και τους ελληνιστικούς χρόνους. Η διάταξη μας υποδηλώνει και τη χρήση, επίσης μπορεί να μας προσφέρει κάποιες ερμηνείες για το πώς λειτούργησε ο περίβολος».
Πώς λειτούργησε;
«Ο περίβολος λειτουργεί ενοποιητικά και η χωροθέτηση του λέοντος στην κορυφή ως σήματος υποδηλώνει ότι πάνω από όλα αυτά που ενοποιούνται υπάρχει μια νέα "χρήση" η οποία εγκαθιδρύεται επάνω στις παλαιότερες, ως επιστέγασμα».
Μπορεί να σημαίνει ότι υπήρχε και λατρευτική χρήση;
«Βεβαιότατα. Από τα αρχαιολογικά και τα αρχιτεκτονικά δεδομένα του τάφου γίνεται σαφές ότι ένας τουλάχιστον νεκρός ήταν αφηρωισμένος».
Με τη λογική ότι μνημεία με λέοντα και βάθρο ήταν ταφικά και με δεδομένο ότι λέτε πως ο λέοντας ήταν στην κορυφή του τύμβου, σημαίνει ότι εκεί πάνω ήταν τάφος;
«Είναι μια σοβαρότατη ερώτηση αυτή, την οποία αυτή τη στιγμή σε επίπεδο αρχαιολογικό δεν δύναμαι να απαντήσω, διότι δεν είμαι αρχαιολόγος. Σε επίπεδο αρχιτεκτονικό θεωρώ ότι ένα τέτοιο βάθρο θα μπορούσε να έχει τάφο και αυτό διότι έχουμε ανάλογα συγκριτικά παραδείγματα. Συναντάται σε τρεις περιπτώσεις, δύο στην Ελλάδα και μία στο εξωτερικό».
Θεωρείτε ότι η επιχωμάτωση του τάφου έγινε από ανθρώπινο χέρι;
«Μάλιστα. Η επιχωμάτωση έχει γίνει σε στρώσεις και ήταν ένα αρκετά επίπονο οικοδομικό έργο για το οποίο έχουμε δεδομένα. Σίγουρα δεν προήλθε από τσουνάμι...».
Και είχατε πει ότι χρησιμοποιήθηκε και η στήλη επάνω, της οροφής.
«Η στήλη της οροφής τούς ήταν χρήσιμη κατά την κατάχωση διότι λειτουργούσε ως ράμπα για την πρόσβαση ανάμεσα στα δύο ανοίγματα, στα τύμπανα. Στο τύμπανο του διαφράγματος με τις Κόρες και επάνω από την πόρτα του ταφικού θαλάμου, ακριβώς στην ίδια πλευρά, έχουμε τα δύο μικρά ανοίγματα. Αυτά "γεφυρώνονται" με το σωζόμενο τμήμα της οροφής».
Γιατί διαμορφώνεται μαρμάρινη οροφή μόνο στον χώρο πίσω από τις καρυάτιδες και όχι πουθενά αλλού; Εκεί υπήρχε το ψηφιδωτό.
«Βέβαια. Και όχι μόνο ένα ψηφιδωτό, είναι χώρος στον οποίο έχουμε πολλά επιζωγραφισμένα μαρμάρινα μέλη, τον θριγκό εν προκειμένω, χωρίς την παρεμβολή επιχρίσματος αλλά απευθείας επάνω στο μάρμαρο. Οι λόγοι βασίζονται κυρίως σε αρχιτεκτονικά κριτήρια που συνδέονται με συγκεκριμένη τυπολογία, ίσως και στην ανάγκη προστασίας των χρωμάτων».
Τα αρχιτεκτονικά δεδομένα τι δείχνουν αναφορικά με τις «καρυάτιδες» και τις σφίγγες;
«Οι λεγόμενες καρυάτιδες ή κόρες είναι δομικά στοιχεία και είναι συμφυείς με παραστάδα που στηρίζει το ιωνικό επιστύλιο. Το τεμάχιο του μαρμάρου ξεχονδρίστηκε για να διαμορφωθούν τα γλυπτά. Με τον ίδιο τρόπο ξεχονδρίστηκε και το μάρμαρο για την κατασκευή του γλυπτού του λέοντος... Οι σφίγγες, ο λέων και οι Κόρες έγιναν από θασίτικο μάρμαρο».
Ο ιταλός μελετητής Αντόνιο Κόρσο δήλωσε πρόσφατα ότι το κεφάλι της μιας κοιτούσε προς τα μέσα και της άλλης προς τα έξω. Εχει βάση η εκτίμηση αυτή;
«Ναι, με τον Κόρσο συμφωνούμε. Η μία κοίταζε προς τα μέσα και άλλη προς τα έξω. Το κεφάλι της σφίγγας που κοιτάζει προς τα έξω το βρήκαμε. Αυτό που κοιτάζει προς τα μέσα δεν το βρήκαμε, σώζεται όμως η διαμορφωμένη βάθυνση για την ένθεσή του, όπως ακριβώς και τα σημεία ένθεσης των φτερών».
Υπήρχε λατρεία του νεκρού ή λατρεία κάποιου θεού;
«Εγώ πιστεύω ότι πάντοτε η λατρεία κάποιου νεκρού συνυπάρχει, μάλλον συνίσταται μέσα από γνωστές μυθολογικές λατρείες...».
Αρχιτέκτων
Ο Δεινοκράτης μπορεί να... περιμένει
Ο αρχιτέκτονας του τύμβου με το λιοντάρι και του περιβόλου είναι ο ίδιος που έχει κατασκευάσει και τον τάφο;
«Ναι, είναι ο ίδιος...».
Στην αρχή της ανασκαφής ακουγόταν συνεχώς το όνομα του αρχιτέκτονα Δεινοκράτη.
«Ισως είναι πιο εύκολο να βρούμε την ταυτότητα του νεκρού παρά του αρχιτέκτονα. Αγωνίζομαι να κατανοήσω και να συνθέσω τα στοιχεία που θα μου δώσουν τα χαρακτηριστικά του αρχιτέκτονα. Οσον αφορά τον Δεινοκράτη, θα πρέπει ακόμη μία φορά να μη βιαζόμαστε. Χρειάζεται πολυδιάστατη μελέτη, μέσα από την οποία θα μπορούσε πιθανότατα να εξαχθεί ένα τέτοιο συμπέρασμα. Αλλά θα πρέπει να εκθέσω με σαφήνεια όλα τα στοιχεία και τα επιχειρήματα. Και δεν νομίζω ότι είναι ώριμο ακόμα».
Επιστημονικές συγκρούσεις
«Η κυρία Περιστέρη εμπιστεύεται τους συνεργάτες της»
Δεν πήγατε ως ανασκαφική ομάδα στο αρχαιολογικό συνέδριο του ΑΠΘ. Ωστόσο, ένα μέλος της ομάδας, ο γεωλόγος κ. Καμπούρογλου, επέλεξε να κάνει παρουσίαση των ευρημάτων του αμφισβητώντας και την ύπαρξη του λέοντα στην κορυφή και στοιχεία για τον τύμβο Καστά.
«Σε μια ομάδα που εκπονεί ένα αρχαιολογικό έργο, είτε αυτό είναι ανασκαφικό είτε είναι τεχνικό και αφορά ένα σημαντικό αρχαίο μνημείο, η σύσταση της ομάδας είναι βασισμένη στο ότι υπάρχει μια αφανής μεθοδική εργασία η οποία περιλαμβάνει έρευνα, τεκμηρίωση και ζύμωση απόψεων και υποθέσεων εργασίας· εν συνεχεία αυτή η έρευνα δύναται να παρουσιαστεί στην επιστημονική κοινότητα μέσω πάντοτε ενός εκπροσώπου. Συνήθως στις ομάδες που εκπονούν τέτοιου είδους εργασίες πάντοτε εκπρόσωπος και πρόσωπο που συγκεντρώνει την ευθύνη είναι ο αρχαιολόγος. Σε μια διεπιστημονική ομάδα, ο αρχαιολόγος είναι υποχρεωμένος να σχηματοποιήσει τα δεδομένα και να τα παρουσιάσει. Από την άλλη, για να μπορέσει να δηλώσει ο αρχαιολόγος, ως εκπρόσωπος της διεπιστημονικής ομάδας, τα δεδομένα και το προϊόν της έρευνας θα πρέπει να έχει προηγηθεί μια ζύμωση. Αυτή η ζύμωση λογικά πρέπει να γίνεται στο κλειστό πλαίσιο της ομάδας και όχι μέσα στον χώρο της δημοσιότητας. Δηλαδή δεν μπορούν οι απόψεις των άμεσων συνεργατών μιας ομάδας να γίνονται αντικείμενο σχολιασμού στα ΜΜΕ προτού καν περάσουν από το στάδιο της ζύμωσης και της σύνθεσης ανάμεσα στις διάφορες ειδικότητες.
Επ' αυτού θέλω να μιλήσω. Ακριβώς επειδή πιστεύω ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να παρουσιάσει την επιστημονική του άποψη ανοιχτά και οι οποιεσδήποτε άλλες μορφές σύγκρουσης σε επίπεδο έντυπων, ηλεκτρονικών ή διαδικτυακών μέσων, σχετίζονται με πολιτικές σκοπιμότητες που δεν με αφορούν. Για πρώτη φορά θα μιλήσω ο ίδιος για τα δεδομένα που έχω όσον αφορά τη σχέση του λιονταριού και του βάθρου του με τον τύμβο Καστά».
Πώς θα περιγράφατε την προσωπικότητα της αρχαιολόγου κυρίας Κατερίνας Περιστέρη με βάση την κοινή πορεία σας στην ανασκαφή;
«Η Κατερίνα Περιστέρη είναι ένας άνθρωπος ευγενικός, διαθέτει πολύ μεγάλη εμπειρία στην αρχαιολογική έρευνα και σε αυτό το επίπεδο δεν έχει λειτουργήσει ποτέ δογματικά. Προωθεί την αντίληψη της ομάδας, τη συλλογική εργασία και πάνω από όλα εμπιστεύεται τους συνεργάτες της».
tovima.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου