Η «μικρή εποχή των παγετώνων» που άλλαξε την Ευρώπη

Η «μικρή εποχή των παγετώνων», μία εντυπωσιακή καιρική ανατροπή που έβγαλε την Ευρώπη απ’ τον Μεσαίωνα. 

Από τον 11ο αιώνα, η Χριστιανική Ευρώπη διανύει μία περίοδο ευημερίας. Το κλίμα είναι θερμό, τα έλη στέγνωσαν και γίνονται καλλιεργήσιμες εκτάσεις.
Οι ασθένειες υποχωρούν και το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται με αποτέλεσμα την εντυπωσιακή αύξηση του πληθυσμού και της παραγωγής σιτηρών. Κατά συνέπεια, ανθεί το εμπόριο και κάνουν την εμφάνισή τους νέες τεχνικές και νέα, πιο αποτελεσματικά εργαλεία. Το φεουδαρχικό σύστημα έχει παγιωθεί και η ζωή κυλά ομαλά.

 Ώσπου ξαφνικά, γύρω στο 1300, η θερμοκρασία μειώνεται δραματικά. Ο χειμώνας δεν υποχωρεί, οι βροχές δεν σταματούν και το ασυνήθιστα ψυχρό καλοκαίρι διαρκεί ελάχιστα. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, αυτές οι ασυνήθιστες συνθήκες θα επανέρχονται με ακανόνιστο τρόπο, πυροδοτώντας μία σειρά από συμφορές που θα αλλάξουν ριζικά τις κοινωνικές δομές της ηπείρου.

Η ΠΕΙΝΑ 

Στη Χριστιανική Δύση, 100 εκατομμύρια Ευρωπαίοι, βλέπουν τις σοδειές των σιτηρών να καταστρέφονται από το κρύο και την υγρασία.
Ολόκληρη η βόρεια και η κεντρική Ευρώπη, αλλά και χώρες της Βαλτικής υποφέρουν από έλλειψη τροφής, με αποκορύφωμα τη διετία του « Μεγάλου Λιμού» (1315-1317). Η ανάμνηση της φρίκης αυτής της περιόδου, αποτυπώνεται σε παραμύθια όπως το «Χάνσελ και Γκρέτελ». Πολλά παιδιά εγκαταλείπονταν ή θανατώνονταν από τους γονείς τους, για να περισσέψει τροφή για τα υπόλοιπα.

Ηλικιωμένοι ή άρρωστοι άνθρωποι, εγκατέλειπαν τα σπίτια των δικών τους αυτοβούλως, για να μείνει τροφή για τους νεότερους και τους υγιείς. Και δεν ήταν ασυνήθιστο, αυτοί οι ανήμποροι περιπλανώμενοι να πέφτουν θύματα κανιβαλισμού από άλλους πεινασμένους. Οι εξασθενημένοι από την πείνα και το κρύο Ευρωπαίοι γίνονται ευάλωτοι και σε ασθένειες που εξοντώνουν όσους δεν εξόντωσε η πείνα: ελονοσία, πνευμονία, βρογχίτιδα. Αν και το 1325 φαίνεται πως η κατάσταση εξομαλύνεται, το πρόβλημα δεν έχει εκλείψει. Οι προμήθειες συμπληρώνονται με εισαγωγές σιτηρών από την ανατολή.

Ο ΜΑΥΡΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ
Αλλά μαζί με τα σιτηρά, τα πλοία από τη Μαύρη Θάλασσα, το 1338, φέρνουν και τον Μαύρο Θάνατο. Η βουβωνική πανώλη «αποβιβάζεται» αρχικά στη Σικελία από γενοβέζικες γαλέρες που έρχονται από την Ανατολή. Ολόκληρα χωριά ξεκληρίζονται και οι λίγοι που επιζούν εγκαταλείπουν τον τόπο τους και ψάχνουν νέους τόπους εγκατάστασης. Μαζί τους φέρνουν, όμως, και την αρρώστια, η οποία σε λίγα μόνο χρόνια έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη Δυτική και Βόρεια Ευρώπη. Στο Χρονικό « Η Επιδημία στη Σιένα» διαβάζουμε: «Πέθαιναν κατά εκατοντάδες, μέρα νύχτα, τους πετούσαν μέσα χαντάκια και τους σκέπαζαν με χώμα. Και μόλις αυτά τα χαντάκια γέμιζαν, άνοιγαν άλλα.

Κι εγώ, ο Agnolo di Tura...έθαψα τα πέντε παιδιά μου με τα ίδια μου τα χέρια... Και τόσο πολλοί πέθαναν που όλοι πίστευαν πως είχε έρθει το τέλος του κόσμου» Σχεδόν το ¼ του πληθυσμού πεθαίνει!
Και όσο ο πληθυσμός μειώνεται, μειώνονται και τα εργατικά χέρια, μειώνεται η παραγωγή, μειώνεται η τροφή. Το ένα πρόβλημα τροφοδοτεί το άλλο, με συνέπειες που θα επηρεάσουν άμεσα την Ευρώπη για τα επόμενα 150 χρόνια, ενώ οι έμμεσες συνέπειες θα στιγματίσουν το υπόλοιπο του βίου της.

ΠΟΙΟΣ ΦΤΑΙΕΙ;
 Αναζητούμε έναν αποδιοπομπαίο τράγο όταν αδυνατούμε να αποδεχτούμε τον χαοτικό χαρακτήρα του κόσμου μας. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε μία κατάσταση αν δεν προσδιορίσουμε την αιτία που την προκάλεσε. Ή να την επινοήσουμε. 

Για να είμαστε ειλικρινείς, ούτε σήμερα γνωρίζουμε τι προκάλεσε εκείνη την «παράλογη» συμπεριφορά του καιρού. Μπορεί ο ήλιος να αποφάσισε να ξεκουραστεί, μπορεί να διαταράχτηκαν τα θαλάσσια ρεύματα, είναι οι δύο πιο δημοφιλείς θεωρίες. Οι τότε διαθέσιμες θεωρίες ήταν πιο εύπεπτες και επέτρεπαν την άμεση εκτόνωση της οργής.

Φήμες, σύμφωνα με τις οποίες οι ξένοι (κυρίως οι Εβραίοι) δηλητηριάζουν τα πηγάδια, διαδίδονται ταχύτατα. Ολόκληρες εβραϊκές κοινότητες εξολοθρεύονται. Μόνο στο Στρασβούργο, το 1349, οι κάτοικοι δολοφόνησαν 2000 Εβραίους. Άλλοι κατηγορούν τους λεπρούς και ασθενείς με άλλες δερματικές παθήσεις τους οποίους εξορίζουν κατά ομάδες. 

Κατ’ άλλους επρόκειτο για θεϊκή τιμωρία ή για την τελευταία επικράτηση του διαβόλου πριν από το τέλος του κόσμου. Αυτές οι καταστροφικές καταιγίδες ήταν σίγουρα έργο των δαιμόνων, αφού ο Θεός ποτέ δεν έκανε κάτι τόσο παράλογο και κακό. Γείτονας κατέδιδε τον γείτονά του ως υπεύθυνο τέλεσης μαγείας, με αποτέλεσμα 50.000 άνθρωποι να καούν στην πυρά με τις ευλογίες της Εκκλησίας.

 Το κακό, όμως, δεν υποχωρούσε και εφόσον ο Θεός δεν νοιαζόταν για τα πλάσματά του, εκείνα του γύρισαν την πλάτη. Ούτε η Εκκλησία ούτε κανένας άγραφος ηθικός νόμος μπορούσε να τους συγκρατήσει. Η εγκληματικότητα ξεπέρασε κάθε νοσηρή φαντασία, καθώς η ζωή είχε χάσει την αξία της. 

Ο θάνατος ήταν ο μοναδικός Θεός, πανταχού παρών και ο καθένας προσπαθούσε να ζήσει ό,τι προλάβαινε, χωρίς αναστολές και περιορισμούς. Η Εκκλησία αποδυναμώθηκε και η αμφισβήτηση του κύρους της είχε ξετυλίξει το κουβάρι που θα κατέληγε στη Θρησκευτική Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα και τον πόλεμο ανάμεσα σε Προτεστάντες και Καθολικούς από το 1618 ως το 1648.

ΚΑΙ ΛΟΙΠΟΝ; 
 Πολλοί επιστήμονες ανησυχούν, καθώς παρατηρούν πως ο ήλιος το έχει ρίξει στον ύπνο τα εκατό τελευταία χρόνια και δεν λέει να ξυπνήσει. Μπορεί να είναι ο πρόλογος σε μία ακόμα εποχή παγετώνων, μπορεί και όχι. Δεν χάνουμε τίποτα, ωστόσο, να αντλήσουμε κάποια συμπεράσματα από εκείνη την εμπειρία των προγόνων μας. 

Λοιπόν, ένα συμπέρασμα από αυτή την ιστορία είναι πως τίποτα δεν είναι δεδομένο, τίποτα δεν είναι βέβαιο πως θα παραμείνει όπως είναι ως τώρα και, όπως έλεγε και ο Ηράκλειτος, « πάντα ρει και ουδέν μένει». Ας εξοικειωθούμε με αυτή την ιδέα. 

Ένα δεύτερο είναι πως ο άνθρωπος δεν είναι καλός και δίκαιος από τη φύση του. Αποφασίσαμε να έχουμε νόμους και βασιλιάδες και θεούς, επειδή χρειαζόμαστε κάτι να δαμάζει την αγριότητά μας. Δεν είμαστε ούτε κακοί από τη φύση μας. Γιατί τότε θα παραμέναμε απλώς θηρία. Όταν η ζωή μας κυλάει ομαλά, είμαστε ικανοί για το μεγαλύτερο καλό, αλλά όταν η ζωή μας κινδυνεύει, είμαστε ικανοί ν’ αφήσουμε το θηρίο μέσα μας να σκορπίσει τον τρόμο. 

Ένα άλλο συμπέρασμα είναι πως κάποια πράγματα απλώς συμβαίνουν. Δεν υπάρχει αιτία ή δεν μπορούμε εμείς να την εντοπίσουμε. Δεν χρειάζεται πάντα να φταίει κάποιος, γιατί όταν μπαίνουμε στη διαδικασία να επινοούμε φανταστικούς εχθρούς που μας κατατρέχουν, απλώς πολλαπλασιάζουμε τη δυστυχία και κάνουμε χειρότερη μία ήδη απελπιστική κατάσταση. 

Τέλος, μέσα από αυτή τη συμφορά κάποιοι τελικά επιβίωσαν. Κάποιοι από τύχη, κάποιοι επειδή ήταν πεισματάρηδες ή έκαναν πιο σωστές επιλογές τολμώντας το καινούργιο και διαφορετικό. Πάντως, ήταν εκείνοι που προσαρμόστηκαν ευκολότερα και όχι απαραίτητα οι πιο δυνατοί. Και ήταν αυτοί που έθεσαν τα θεμέλια της Ευρώπης, που θα δοκίμαζε την τύχη της με ένα άλλο πείραμα: τον καπιταλισμό.

Ας ελπίσουμε να μην ξεψυχήσει κι αυτός στους πάγους.

Πηγές: skepteon.blogspot.com