Η Ατλαντίδα στο χώρο και στο χρόνο - Το που, το πότε και το πως, της μυθικής περιοχής.

«Άκουσε λοιπόν, Σωκράτη, μία ιστορία, 

η οποία, αν και φαίνεται παράξενη, 

είναι εξολοκλήρου αληθινή, 

όπως ο Σόλων, 

ο σοφότερος από τους Επτά,

 είπε κάποτε».

(Πλάτων, Τίμαιος, 20.e.1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Ατλαντίδα, αποτελεί ένα από τα πλέον διάσημα αλλά και παρεξηγημένα αντικείμενα μελέτης. Μόνο το άκουσμα του ονόματος της, οδηγεί την σκέψη και την φαντασία μας, σε παράξενα μονοπάτια, που αναλόγως τις καταβολές και τα ακούσματα του καθενός, μπορεί να τον κάνει από το να γελάσει μέχρι να προβληματιστεί δεόντως. Τι ήταν τέλος πάντων η Ατλαντίδα; Υπήρξε; Αν ναι, πότε και που; Αν όχι, γιατί γράφτηκε; Αρκετοί σοβαροί και μη, επιστήμονες και ακόμα περισσότεροι ερευνητές, ακόμα και αμφιβόλου ποιότητας, έχουν γράψει χιλιάδες σελίδες, στην προσπάθεια τους να απαντήσουν στα παραπάνω ερωτήματα. Πέρα από τις ίδιες τις πηγές όμως, οι λεγόμενες γεωεπιστήμες, σήμερα έρχονται να βοηθήσουν σημαντικά στις γνώσεις μας για το παρελθοντικό γεωπεριβάλλον κάθε γωνιάς του πλανήτη μας. Στο παρόν άρθρο, με σκοπό να δώσουμε λογικοφανείς απαντήσεις στα σχετικά ερωτήματα, παρουσιάζονται διεπιστημονικά δεδομένα, πρωτότυπες έρευνες και ανατρεπτικές απόψεις, οι οποίες οδηγούν αφενός στην χρονοθέτηση(τοποθέτηση στον χρόνο), χωροθέτηση (τοποθέτηση στον χώρο) και στην τοπογραφία (σχέδιο χωροταξίας) της θρυλικής Ατλαντίδας.

Εισαγωγή στην Ατλαντίδα

Η λέξη Ατλαντίδα συναντάται πρώτη φορά σε δυο διαλόγους του Πλάτωνα. Τον Τίμαιο και τον Κριτία. Η περιγραφή της συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά ενός blockbuster. Αμύθητα πλούτη, σύγκρουση υπερδυνάμεων, φυσικές καταστροφές, μάχη του καλού με το κακό και τελική νίκη του καλού, με φυσικό καταποντισμό της έδρας του κακού "σε μια μόνο ημέρα και νύχτα ατυχίας" και όλα αυτά στα βάθη της προϊστορίας και στην καρδιά ενός κοσμολογικού φιλοσοφικού κειμένου.

Πολλοί σημερινοί ερευνητές ψάχνουν και υποστηρίζουν την ύπαρξη της Ατλαντίδας στα πιο απίθανα μέρη του πλανήτη. Η επίδραση του μύθου των μύθων όπως έχει αποκαλεστεί, έχει οδηγήσει στην παρανοϊκή βάφτιση κάθε βυθισμένης πολιτείας που εντοπίζεται, οπουδήποτε στον πλανήτη, ως Ατλαντίδα. Στην επόμενη φωτογραφία φαίνεται η αφίσα του διεθνούς συνεδρίου που έγινε στην Μήλο το 2005 με θέμα την υπόθεση της Ατλαντίδας. Με κόκκινες τελείες είναι τα διάφορα μέρη όπου έχουν προταθεί (μέρος μόνο των πιθανών θέσεων) ως τοποθεσίες της Ατλαντίδας.

Παρ' όλ' αυτά υπάρχουν μερικές περιοχές που έχουν συγκεντρώσει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και αποτελούν, αν όχι τις επικρατέστερες, σίγουρα τις πιο δημοφιλής περιοχές, για να τοποθετήσουμε την Ατλαντίδα. Αυτές είναι ο Ατλαντικός Ωκεανός φυσικά με τις Αζόρες και τα Κανάρια νησιά, οι νότιες ακτές της Ισπανίας, η Σαντορίνη και η Κρήτη. Λιγότερο δημοφιλής περιοχές αλλά με σχετική βιβλιογραφία είναι η Ανταρκτική, η Σουηδία, η Μάλτα, η Ιαπωνία και διάφορα μέρη στην Βόρεια αλλά και στην Νότια Αμερική. Δεν λείπουν σχετικές περιοχές στην Αφρική (Μαυριτανία κυρίως) καθώς και στην Μέση Ανατολή (ακτές Μεσογείου κυρίως). Στην ουσία δυσκολευόμαστε να βρούμε περιοχή στον κόσμο που δεν έχει προταθεί ως η τοποθεσία της Πλατωνικής Ατλαντίδας.

Ατλαντίδα; Ιστορική πραγματικότητα ή φιλοσοφική αλληγορία;
© Illustration Katerina Alivizatou

Περίληψη της έρευνας μας

Η παρούσα έρευνα παρουσιάζει την εκδοχή της τοποθέτησης της Ατλαντίδας στην νότιες ακτές της Ισπανίας και την ιστορία να εκτυλίσσεται την 2η χιλιετηρίδα π.Χ.  Κύρια πηγή μας για αυτά τα συμπεράσματα στάθηκε η έρευνα της ομάδας του κ.Παπαμαρινόπουλου κυρίως. Στην συνέχεια παρουσιάζονται αναλυτικά οι παράμετροι, τα δεδομένα και η συλλογιστική που οδήγησε στα συμπεράσματα αυτά.

Ατλαντίδα: Μύθος, παράμυθος, ή ιστορία;

Μια πάγια άποψη που ενστερνίζονται αρκετοί μελετητές είναι ότι ο Πλάτωνας δημιούργησε την σχετική ιστορία - μύθο, για να διδάξει, ήταν δηλαδή μια επινόηση του φιλοσόφου ως θεωρητικό βοήθημα στην επεξήγηση της πολιτικής του θεωρίας και μπορεί να χρησιμοποιεί μόνο ως φιλοσοφικός μύθος.

Αξίζει στο σημείο αυτό να τονίσουμε σχετικά, δυο βασικά και γενικά συμπεράσματα που βγάζουμε, από την ανάγνωση των κειμένων του Πλάτωνα:

1ον. Η πεποίθηση του ίδιου του Πλάτωνα ότι περιγράφει πραγματικά γεγονότα, με πολλαπλές αναφορές από τους συνομιλητές, ότι η ιστορία της Ατλαντίδας αναφέρεται σε συμβάντα που όντως έχουν γίνει και

2ον. Οι αξιοσημείωτα αρκετές, τοπογραφικές, αρχιτεκτονικές και γεωπεριβαλλοντικές λεπτομέρειες, που αναφέρει καθ' όλη την διάρκεια της περιγραφής του, με αρκετά απλό και κατανοητό τρόπο, λεπτομέρειες οι οποίες ταιριάζουν περισσότερο σε έναν ταξιδιωτικό οδηγό παρά σε έναν φιλοσοφικό μύθο.

Στις σχετικές έρευνες περί Ατλαντίδας, μια συχνή παράλειψη που κάνει η πλειοψηφία των ερευνητών, είναι ότι αναλύει μόνο τα της Ατλαντίδας και δεν ασχολείται καθόλου, ή στην καλύτερη ελάχιστα και επιφανειακά, με την Αθήνα της τότε εποχής. Άλλωστε η πρώτη και κύρια πηγή της ιστορίας, ο Πλάτων (στα βιβλία του Τίμαιος και Κριτίας) αναφέρεται στην σύγκρουση μεταξύ των δυο αυτών πόλεων και έτσι καταλήγουμε να μάθουμε για την Ατλαντίδα. Παρ' όλ' αυτά ο Πλάτωνας δεν είναι ο μόνος που μας μιλάει για μια χαμένη ήπειρο από μια μεγάλη καταστροφή. Ούτε ο μόνος που μας μιλάει για την Ατλαντίδα συγκεκριμένα. Απλά ήταν ο πρώτος που βάφτισε την χαμένη πόλη με το όνομα Ατλαντίδα.

Μια δεύτερη παράλειψη, που κάνει πλήθος ερευνητών, είναι το γεγονός ότι αναλύουν μονοσήμαντα τον Πλάτωνα, χωρίς να χρησιμοποιούν δεδομένα από άλλους συγγραφείς και το κυριότερο από άλλες επιστήμες. Συνήθως στέκονται σε 2 με 3 σημεία που τους βολεύουν και αυτά είναι αρκετά για να τους κάνουν να βγάλουν συμπεράσματα, χωρίς όμως να αναφέρονται σε όλα τα σχετικά δεδομένα και να ελέγχουν κατά πόσο ισχύουν όλα μαζί ταυτόχρονα.

Για την Ατλαντίδα υπάρχουν 2 εκδοχές. Είτε ο  Πλάτωνας εφηύρε την ιστορία είτε όχι. Στην πρώτη εκδοχή δεν χρειάζεται να συνεχίσουμε κάποια έρευνα στην Γη, εφόσον η Ατλαντίδα πλέον θα ανήκει μόνο στους φιλολόγους και στους φιλοσόφους. Αν ισχύει όμως η δεύτερη εκδοχή πρέπει να θεωρήσουμε ότι ό,τι αναφέρει ο Πλάτωνας και οι άλλοι συγγραφείς οφείλει να εξεταστεί για να μπορέσουμε να βγάλουμε τα πλέον λογικοφανή συμπεράσματα και όχι τα συμπεράσματα της φαντασίας μας ή της πρόθεσης μας.

Η παρούσα έρευνα, κινείται στην δεύτερη εκδοχή και αναλύει διεξοδικά (στο επίπεδο του εφικτού) τα κείμενα του Πλάτωνα και άλλων συγγραφέων που αναφέρονται σχετικά, μέσα από τα οποία, ο Πλάτωνας κυρίως αλλά και οι υπόλοιποι, μεταφέρουν σημαντικές τοπογραφικές, αρχιτεκτονικές, γεωλογικές, περιβαλλοντικές και αστρονομικές πληροφορίες, που έχει μεγάλη σημασία να τις κατανοήσουμε όλες στην σωστή και διεπιστημονική τους βάση.

Γενικό συμπέρασμα της μελέτης μας μπορούμε να πούμε πως είναι το εξής: η αναφορά στην Ατλαντίδα, περιλαμβάνει στον βασικό της κορμό πραγματικά ιστορικά γεγονότα, τα οποία έχουν τύχει ερμηνείας και επεξεργασίας από τους εκάστοτε μεταφορείς της ιστορίας, μέχρι να φτάσουν στα αυτιά του Πλάτωνα και μέσω της δικής του αντίληψης και πρόθεσης, να φτάσουν στα δικά μας μάτια.

Δηλαδή η Ατλαντίδα είναι και μύθος και παρά-μύθος και ιστορία ταυτόχρονα.

Ένας  μύθος, παρά-μύθος και ιστορία που έχει ωθήσει πολλούς ανθρώπους, από κυνηγούς θησαυρών μέχρι επιστήμονες να ασχοληθούν μαζί της. Στην συνέχεια, η έρευνα επικεντρώνεται στα σημεία εκείνα που θεωρούμε ότι έχουν έναν πυρήνα ιστορικής αναφοράς, δεδομένου ότι μπορούμε να βγάλουμε λογικοφανή συμπεράσματα, τα οποία προκύπτουν κυρίως από πολλαπλό και παράλληλο συσχετισμό αποτελεσμάτων ερευνών από διάφορους επιστημονικούς κλάδους (ανθρωπιστικές επιστήμες και γεωεπιστήμες)

Αναφερόμενοι στις ανθρωπιστικές επιστήμες περιλαμβάνουμε τις εξής:

- Ανθρωπολογία‎
- Αρχαιολογία‎
- Γλωσσολογία‎
- Εθνολογία‎
- Θεολογία‎
- Ιστορία
- Λαογραφία‎
- Περιβαλλοντικές ανθρωπιστικές επιστήμες‎

Αναφερόμενοι στις γεωεπιστήμες εννούμε όλες τις επιστήμες που έχουν ως άμεση η έμμεση ενασχόληση με την Γη και τα ουράνια σώματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

- Γεωαρχαιολογία 
- Γεωγραφία 
- Γεωμετρία 
-Γεωδαισία (Ανώτερη, Θαλάσσια, Υπόγεια, Δορυφορική, Αστέρων)
- Γεωπληροφορική
- Τηλεπισκόπηση 
- Φωτογραμμετρία 
- Γεωλογία 
- Γεωφυσική 
- Γεωχημεία 
- Γεωυδραυλική 
- Γεωθερμία 
- Γεωχρονολόγηση 
- Γεωτεχνολογίες 
- Ωκεανογραφία 
- Σεισμολογία 
- Σπηλαιολογία 
- Περιβαλλοντικές επιστήμες

Για την διεπιστημονική σύνδεση όλων των ανωτέρων κλάδων χρησιμοποιούνται σήμερα, σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής, πρωτοπόρες μαθηματικές, φυσικές και μηχανικές εφαρμογές, σύγχρονες επιστημονικές θεωρίες και φυσικά έρευνες αρχείων και ανεξάντλητες εργασίες πεδίου.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν, από την αρχική πηγή αναφοράς της λέξεως Ατλαντίδα, από τα κείμενα των διαλόγων, Τίμαιος και Κριτίας του Πλάτωνα, καθώς και με μια αρχική βοήθεια από τον βιογράφο Πλούταρχο.

Το αφήγημα της Ατλαντίδας από τις πηγές // Πλάτων + Πλούταρχος

Κύρια πηγή για την Ατλαντίδα, αλλά όχι μοναδική όπως εσφαλμένα αναπαράγεται, αποτελούν δυο Πλατωνικοί διάλογοι. Ο Τίμαιος και ο Κριτίας. Η σχετική ιστορία, που αναπτύσσεται στα δυο αυτά βιβλία του Πλάτωνα, έχει αφετηρία το ταξίδι του Σόλωνα στην Αίγυπτο και συγκεκριμένα στην πόλη Σαΐδα, τον 6ο π.Χ. αιώνα, όπου εκεί οι ιερείς μοιράζονται μαζί του την ιστορία του πολέμου μεταξύ της Αθήνας και της Ατλαντίδας, την οποία βρήκαν στα αρχεία τους, τα οποία είναι φυσικά τα σκαλισμένα ιερογλυφικά στους τοίχους του Ναού. Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Πλάτωνας, οι ιερείς είπαν στον Σόλων:

[Πλάτων, Τίμαιος] 

[24d] «… πολλὰ μὲν οὖν ὑμῶν καὶ μεγάλα ἔργα τῆς πόλεως τῇδε γεγραμμένα θαυμάζεται, [24e] πάντων μὴν ἓν ὑπερέχει μεγέθει καὶ ἀρετῇ· λέγει γὰρ τὰ γεγραμμένα ὅσην ἡ πόλις ὑμῶν ἔπαυσέν ποτε δύναμιν ὕβρει πορευομένην ἅμα ἐπὶ πᾶσαν Εὐρώπην καὶ Ἀσίαν, ἔξωθεν ὁρμηθεῖσαν ἐκ τοῦ Ἀτλαντικοῦ πελάγους. τότε γὰρ πορεύσιμον ἦν τὸ ἐκεῖ πέλαγος· νῆσον γὰρ πρὸ τοῦ στόματος εἶχεν ὃ καλεῖτε, ὥς φατε, ὑμεῖς Ἡρακλέους στήλας, ἡ δὲ νῆσος ἅμα Λιβύης ἦν καὶ Ἀσίας μείζων, ἐξ ἧς ἐπιβατὸν ἐπὶ τὰς ἄλλας νήσους τοῖς τότε ἐγίγνετο πορευομένοις, [25a] ἐκ δὲ τῶν νήσων ἐπὶ τὴν καταντικρὺ πᾶσαν ἤπειρον τὴν περὶ τὸν ἀληθινὸν ἐκεῖνον πόντον. τάδε μὲν γάρ, ὅσα ἐντὸς τοῦ στόματος οὗ λέγομεν, φαίνεται λιμὴν στενόν τινα ἔχων εἴσπλουν· ἐκεῖνο δὲ πέλαγος ὄντως ἥ τε περιέχουσα αὐτὸ γῆ παντελῶς ἀληθῶς ὀρθότατ᾽ ἂν λέγοιτο ἤπειρος. ἐν δὲ δὴ τῇ Ἀτλαντίδι νήσῳ ταύτῃ μεγάλη συνέστη καὶ θαυμαστὴ δύναμις βασιλέων, κρατοῦσα μὲν ἁπάσης τῆς νήσου, πολλῶν δὲ ἄλλων νήσων καὶ μερῶν τῆς ἠπείρου· [25b] πρὸς δὲ τούτοις ἔτι τῶν ἐντὸς τῇδε Λιβύης μὲν ἦρχον μέχρι πρὸς Αἴγυπτον, τῆς δὲ Εὐρώπης μέχρι Τυρρηνίας. αὕτη δὴ πᾶσα συναθροισθεῖσα εἰς ἓν ἡ δύναμις τόν τε παρ᾽ ὑμῖν καὶ τὸν παρ᾽ ἡμῖν καὶ τὸν ἐντὸς τοῦ στόματος πάντα τόπον μιᾷ ποτὲ ἐπεχείρησεν ὁρμῇ δουλοῦσθαι. τότε οὖν ὑμῶν, ὦ Σόλων, τῆς πόλεως ἡ δύναμις εἰς ἅπαντας ἀνθρώπους διαφανὴς ἀρετῇ τε καὶ ῥώμῃ ἐγένετο· πάντων γὰρ προστᾶσα εὐψυχίᾳ καὶ τέχναις ὅσαι κατὰ πόλεμον, [25c] τὰ μὲν τῶν Ἑλλήνων ἡγουμένη, τὰ δ᾽ αὐτὴ μονωθεῖσα ἐξ ἀνάγκης τῶν ἄλλων ἀποστάντων, ἐπὶ τοὺς ἐσχάτους ἀφικομένη κινδύνους, κρατήσασα μὲν τῶν ἐπιόντων τρόπαιον ἔστησεν, τοὺς δὲ μήπω δεδουλωμένους διεκώλυσεν δουλωθῆναι, τοὺς δ᾽ ἄλλους, ὅσοι κατοικοῦμεν ἐντὸς ὅρων Ἡρακλείων, ἀφθόνως ἅπαντας ἠλευθέρωσεν. ὑστέρῳ δὲ χρόνῳ σεισμῶν ἐξαισίων καὶ κατακλυσμῶν γενομένων, μιᾶς ἡμέρας καὶ νυκτὸς χαλεπῆς ἐπελθούσης, [25d] τό τε παρ᾽ ὑμῖν μάχιμον πᾶν ἁθρόον ἔδυ κατὰ γῆς, ἥ τε Ἀτλαντὶς νῆσος ὡσαύτως κατὰ τῆς θαλάττης δῦσα ἠφανίσθη· διὸ καὶ νῦν ἄπορον καὶ ἀδιερεύνητον γέγονεν τοὐκεῖ πέλαγος, πηλοῦ κάρτα βραχέος ἐμποδὼν ὄντος, ὃν ἡ νῆσος ἱζομένη παρέσχετο.»

σε νεοελληνική απόδοση (Γιώργος Σεφέρης):

(24d) «... Τα έργα της πόλης σας ήταν πολλά και μεγάλα· τα έχουμε γραμμένα εδώ και τα θαυμάζουμε. (24e) Όμως ένα τα ξεπερνά όλα και σε μεγαλείο και σε αρετή. Τα κείμενά μας λένε πως η πόλη σας καταπόνεσε κάποτε μια δύναμη που όρμησε με αλαζονεία καταπάνω της Ευρώπης ολόκληρης και συνάμα ολόκληρης της Ασίας· ξεκινούσε απ᾽ έξω, από το Ατλαντικό πέλαγος, γιατί τότε ταξιδευότανε εκείνο το πέλαγος. Είχε ένα νησί εμπρός α­πό το στόμιό του, αυτό που ονομάζεται, καθώς λέτε, Στήλες του Ηρακλή. Και το νησί ήταν μεγαλύτερο από την Ασία και τη Λιβύη μαζί. Και οι ταξιδιώτες μπορούσαν να περάσουν από αυτό το νησί στα άλλα νησιά και από τα νησιά σ᾽ ολόκληρη την ήπειρο, [25a] στην αντίπερα όχθη αυτής της πραγματικής θάλασσας. Και μέσα στο στόμιο που λέγαμε μοιάζει να είναι ένα λιμάνι με στενή είσοδο· όμως έξω από το άλλο μέρος είναι πραγματικό πέλαγος και τη στεριά που το περιστοιχίζει θα τη λέγαμε πολύ σωστά και με την κυριολεξία ήπειρο. Λοιπόν σ᾽ αυτό το νησί, την Ατλαντίδα, βασιλιάδες είχαν δημιουργήσει μια μεγάλη και θαυμαστή δύναμη, που κυριαρχούσε πάνω σ᾽ ολόκληρο το νησί και πολλά άλλα νησιά και μέρη της ηπείρου. Κι ακόμη κρατούσε τη Λιβύη ώς την Αίγυπτο, (25b) και την Ευρώπη ώς την Τυρρηνία. Κι αυτή η δύναμη, αφού συγκεντρώθηκε σύσσωμη, επεχείρησε να υποδουλώσει με μια ορμή όλα τα μέρη σας και τα δικά μας και όσα βρίσκονται μέσα στο στόμιο. Τότε, Σόλων, φανερώθηκε σε όλους τους ανθρώπους η δύναμη της πόλης σας με την αρετή και τη ρώμη της. Γιατί ξεπέρασε όλες τις άλλες σε ψυχική αντοχή και σε πολεμική τέχνη. (25c) Στην αρχή επικεφαλής των Ελλήνων, κι έπειτα, όταν οι άλλοι την εγκατέλειψαν, αναγκασμένη να πολεμήσει μόνη, αφού άγγιξε τον έσχατο κίνδυνο, νίκησε τους εισβολείς, έστησε τρόπαιο, και δεν άφησε να υποδουλωθούν αυτοί που ποτέ δεν είχαν γίνει δούλοι. Κι εμάς τους άλλους, όσοι κατοικούμε δώθε από τις Ηράκλειες Στήλες, γενναιόδωρα όλους μας ελευθέρωσε. Όμως αργότερα ήρθαν τρομεροί σεισμοί και κατακλυσμοί και μέσα σε μια μέρα και μια νύχτα φρίκης, (25d) ολόκληρος ο στρατός σας βούλιαξε μονομιάς μέσα στη γη και το νησί η Ατλαντίδα βούλιαξε στη θάλασσα και αφανίστηκε. Γι᾽ αυτό και σήμερα ακόμη το πέλαγος σ᾽ εκείνα τα μέρη είναι δυσκολοταξίδευτο και ανεξερεύνητο· το εμπόδιο είναι η ρηχή λάσπη που άφησε το νησί καθώς καταποντιζότανε...»

Ο Σόλων (635-559 π.Χ) στην επιστροφή του στην Αθήνα, μοιράστηκε την παραπάνω ιστορία με τον Κριτία, παππού του ομώνυμου γνωστού Αθηναίου ολιγαρχικού του 4ου π.Χ. αιώνα. Ο Σόλων είχε οικογενειακούς δεσμούς με τον παππού Κριτία μιας και ήταν θείος του (ο πατέρας του Κριτία ήταν ο αδελφός του Σόλωνα, Δρωπίδης). Ο παππούς Κριτίας ήταν ο πατέρας του Κάλλαισχρου, ο οποίος ήταν ο πατέρας του Πλατωνικού Κριτία.

Ο εγγονός Κριτίας  (460 - Μάιος 403 π.Χ.) με την σειρά του λοιπόν, διηγείται στους συνομιλητές του Σωκράτη, Τίμαιο και Ερμοκράτη, τον Αύγουστο του 429 π.Χ. την σχετική ιστορία που άκουσε από τον παππού του και ανιψιό του Σόλωνα, η οποία γίνεται σε δύο μέρη. Πρώτα μια γενική εξιστόρηση στην εισαγωγή του Πλατωνικού Τίμαιου και στην συνέχεια η αναλυτική περιγραφή των γεγονότων σε όλο τον ημιτελή Κριτία, το κείμενο του οποίου σταματάει σε ένα σημείο απότομα, γεγονός, να το τονίσουμε, μοναδικό στην Πλατωνική βιβλιογραφία.

Ας πάρουμε τα πράγματα με την σειρά όμως και ας ξεκινήσουμε όπως και η ιστορία μας, από την Αιγυπτιακή πόλη Σάις.

Η Σάις, ή Sa el-Hagar ήταν πόλη της αρχαίας Αιγύπτου στο δυτικό Δέλτα του Νείλου, στον κανωπικό βραχίονα του Νείλου. Ήταν η πρωτεύουσα της Sap-Meh, πέμπτης νομής της Κάτω Αιγύπτου, και έγινε διοικητική βάση κατά τη διάρκεια της 24ης Δυναστείας και της Σαϊτικής 26ης Δυναστείας, κατά την Ύστερη περίοδο.

Ο Ναός της Σαΐδος, όπως πολύ αρχαίοι αιγυπτιακοί ναοί, είχε ιατρική σχολή που συνδεόταν με αυτόν. Η Σχολή είχε πολλές γυναίκες σπουδάστριες, και απ’ ό,τι φαίνεται και ειδικό γι’ αυτές τμήμα γυναικολογίας και μαιευτικής. Μια επιγραφή από εκείνη την περίοδο που σώζεται στη Σαΐδα αναφέρει, "Έρχομαι από την ιατρική σχολή της Ηλιούπολης, και έχω σπουδάσει στην σχολή των γυναικών στη Σαΐδα, όπου οι θεϊκές μητέρες μου έμαθαν πώς να θεραπεύω ασθένειες".

Τα ονόματα των ιερέων που μίλησαν στον Σόλωνα, δεν αναφέρονται στους διαλόγους του Πλάτωνα, μας σώζονται όμως από τον Πλούταρχο, ο οποίος έζησε 300 χρόνια μετά τον Πλάτωνα, τον 1ο μ.Χ. αιώνα (45 - 120). Στο σχετικό απόσπασμα, που το βρίσκουμε στο βιβλίο Βίοι Παράλληλοι, στο όνομα Σόλων, αναφέρει σχετικά: 

[Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι - Σόλων]

[26.1] πρῶτον μὲν οὖν εἰς Αἴγυπτον ἀφίκετο καὶ διέτριψεν, ὡς αὐτός φησι,
Νείλου ἐπὶ προχοῇσι Κανωβίδος ἐγγύθεν ἀκτῆς.
χρόνον δέ τινα καὶ τοῖς περὶ Ψένωφιν τὸν Ἡλιουπολίτην καὶ Σῶγχιν τὸν Σαί̈την, λογιωτάτοις οὖσι τῶν ἱερέων, συνεφιλοσόφησε: παρ' ὧν καὶ τὸν Ἀτλαντικὸν ἀκούσας λόγον, ὡς Πλάτων φησίν, ἐπεχείρησε διὰ ποιήματος ἐξενεγκεῖν εἰς τοὺς Ἕλληνας.

σε νεοελληνική απόδοση (Α.Ι. Γιαγκόπουλος - Ζ.Ε. Μαλαθούνη, 2012):

Στην αρχή λοιπόν επισκέφτηκε την Αίγυπτο και έμεινε, όπως ο ίδιος λέει,

στις εκβολές του Νείλου κοντά στην ακτή του Κάνωβου.

Εκεί για κάποιο χρονικό διάστημα αντάλλαξε φιλοσοφικές απόψεις με τον Ψένωπη από την Ηλιούπολη και τον Σώγχη τον Σαΐτη, τους πιο σοφούς από τους ιερείς. Από αυτούς άκουσε και τον μύθο για την Ατλαντίδα, όπως λέει ο Πλάτων, και δοκίμασε με ποίημά του να τον κάνει γνωστό στους Έλληνες.

Επίσης στο ίδιο κείμενο, ο Πλούταρχος αναφέρει: 

[Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι - Σόλων]

[31.3] ὁ δὲ Σόλων ἁψάμενος μεγάλης τῆς περὶ τὸν Ἀτλαντικὸν λόγον ἢ μῦθον πραγματείας, ὃν διήκουσε τῶν περὶ Σάϊν λογίων προσήκοντα τοῖς Ἀθηναίοις, ἐξέκαμεν, οὐ δι' ἀσχολίαν, ὡς Πλάτων φησίν, ἀλλὰ μᾶλλον ὑπὸ γήρως, φοβηθεὶς τὸ μέγεθος τῆς γραφῆς. ἐπεὶ σχολῆς γε περιουσίαν αὐτοῦ μηνύουσιν αἱ τοιαῦται φωναί:

γηράσκω δ' αἰεὶ πολλὰ διδασκόμενος:

καί, ἔργα δὲ Κυπρογενοῦς νῦν μοι φίλα καὶ Διονύσου

καὶ Μουσέων, ἃ τίθησ' ἀνδράσιν εὐφροσύνας.

[32.1] ὡς δὲ χώρας καλῆς ἔδαφος ὁ Πλάτων ἔρημον, αὐτῷ δέ πως κατὰ συγγένειαν προσῆκον, ἐξεργάσασθαι καὶ διακοσμῆσαι φιλοτιμούμενος τὴν Ἀτλαντικὴν ὑπόθεσιν, πρόθυρα μὲν μεγάλα καὶ περιβόλους καὶ αὐλὰς τῇ ἀρχῇ περιέθηκεν, οἷα λόγος οὐδεὶς ἄλλος ἔσχεν οὐδὲ μῦθος οὐδὲ ποίησις, [32.2] ὀψὲ δὲ ἀρξάμενος προκατέλυσε τοῦ ἔργου τὸν βίον, ὅσῳ μᾶλλον εὐφραίνει τὰ γεγραμμένα, τοσούτῳ μᾶλλον τοῖς ἀπολειφθεῖσιν ἀνιάσας. ὡς γὰρ ἡ πόλις τῶν Ἀθηναίων τὸ Ὀλυμπιεῖον, οὕτως ἡ Πλάτωνος σοφία τὸν Ἀτλαντικὸν ἐν πολλοῖς καλοῖς μόνον ἔργον ἀτελὲς ἔσχηκεν. 

σε νεοελληνική απόδοση (Α.Ι. Γιαγκόπουλος - Ζ.Ε. Μαλαθούνη, 2012):

Ο Σόλων καταπιάστηκε με τη μεγάλη πραγματεία για την παράδοση ή για τον μύθο της Ατλαντίδας, που είχε ακούσει από τους λογίους στη Σάη και ενδιέφερε τους Αθηναίους, αλλά κουράστηκε, όχι από πολλές ασχολίες, όπως λέει ο Πλάτων, αλλά μάλλον από τα γεράματα, τρομάζοντας στην ιδέα ενός τόσο μεγάλου έργου. Γιατί, ότι είχε στη διάθεσή του πολύν χρόνο ελεύθερο, το δείχνουν οι παρακάτω στίχοι:

Γερνάω μαθαίνοντας συνεχώς πολλά

και τώρα μου αρέσουν τα έργα της Αφροδίτης,

του Διόνυσου και των Μουσών,

που δίνουν χαρές στους ανθρώπους.

Ο Πλάτων με τη φιλοδοξία να επεξεργαστεί και να εξωραΐσει την ιστορία της Ατλαντίδας σαν να ήταν το εγκαταλειμμένο έδαφος εύφορης γης που κατά κάποιον τρόπο τού ανήκε λόγω συγγένειας, έβαλε στον πρόλογο μεγάλες αυλόπορτες, περιβόλους και αυλές, τέτοια που δεν είχε καμιά άλλη ιστορία ούτε μύθος ούτε ποίημα. Καθώς όμως άρχισε αργά πέθανε χωρίς να προλάβει να τελειώσει το έργο του· έτσι, όσο μεγάλη είναι η ευχαρίστηση που μας προσφέρουν τα όσα έχει γράψει, άλλο τόσο είναι η λύπη από αυτά που παρέλειψε.

Γιατί όπως η πόλη της Αθήνας άφησε ημιτελές το Ολυμπιείο, έτσι και η σοφία του Πλάτωνα άφησε την Ατλαντίδα ως το μοναδικό ημιτελές μέσα στα πολλά και λαμπρά έργα του.

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι και ο Πλούταρχος γνώριζε σχετικά με την Ατλαντίδα και μας δίνει πληροφορίες που ούτε ο Πλάτωνας ανέφερε, όπως τα ονόματα των ιερέων που συνομίλησαν με τον Σόλων. Δηλαδή είναι δεδομένο ότι είχε και αυτός πρόσβαση στα τεκμήρια περί Ατλαντίδας. Μάλιστα τονίζει ότι το μέγεθος του έργου, να καταγράψει δηλαδή ο Σόλων τα περί Ατλαντίδας στο μήκος και βάθος που θα άρμοζε στο θέμα, ήταν ένα τιτάνιο έργο, υπονοώντας ότι τα τεκμήρια ήταν πάρα πολλά. Κάτι που προσπάθησε ο Πλάτων, στα γεράματα κιόλας, αλλά δεν κατάφερε να ολοκληρώσει ο ίδιος. Η αναφορά αυτή του Πλουτάρχου έρχεται να μειώσει σημαντικά το σύννεφο αμφιβολίας για το αν τα περί Ατλαντίδας ήταν ένα εφεύρημα του Πλάτωνα του ίδιου, σε συνδυασμό όπως αναφέραμε στην αρχή και την επιμονή του ίδιου του Πλάτωνα να τονίζει αρκετές φορές ότι η ιστορία είναι αληθινή.

Ο αντίκτυπος της αφήγησης
κείμενο σε πλάγια γράμματα της Βάλιας Παπαναστασοπούλου 
(Αρχαιολόγος-Θεολόγος MS και Υποψήφια διδάκτωρ Α.Π.Θ.)

Όπως κατέστη σαφές, η ιστορία της Ατλαντίδας ξεκίνησε με έναν λογοτεχνικό τρόπο μέσα από τους δύο διαλόγους του Πλάτωνα και στον μεγάλο Έλληνα φιλόσοφο οφείλουμε το μύθο της Ατλαντίδας, αυτή τη στοιχειωμένη ιστορία ενός αρχαίου νησιωτικού πολιτισμού, ο οποίος εξαφανίστηκε εξαιτίας μίας μεγάλης φυσικής καταστροφής. Από τη στιγμή που για πρώτη φορά εκδόθηκε η ιστορία του Πλάτωνα, οι άνθρωποι γοητεύτηκαν και προβληματίστηκαν από αυτήν και προσπάθησαν είτε να την ερμηνεύσουν ως ένα απλό παραμύθι είτε να την αιτιολογήσουν, εντοπίζοντας τα κατάλοιπα του χαμένου νησιού. Αυτές οι δύο τάσεις είναι δυνατό να ανιχνευτούν πολύ νωρίς, ακριβώς μία γενιά μετά το θάνατο του Πλάτωνα.

Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.), μαθητής του Πλάτωνα συνέκρινε την ιστορία της Ατλαντίδας με την αφήγηση του Ομήρου για το τείχος, το οποίο οι Αχαιοί έκτισαν γύρω από το στρατόπεδό τους στην Τροία και που καταστράφηκε λίγο αργότερα με θεϊκή επέμβαση. Ο Αριστοτέλης με αυτή τη σύγκριση ήθελε να αποδείξει πως και οι δύο ιστορίες ήταν μία ποιητική δημιουργία των συγγραφέων, ούτως ώστε να μπορέσουν να ενισχύσουν τις αφηγήσεις τους. Συνεχίζοντας, πρότεινε πως, όπως ακριβώς ο Όμηρος απομάκρυνε το τείχος, όταν πια αυτό είχε εξυπηρετήσει τον σκοπό του, έτσι και στη διήγηση της Ατλαντίδας ο Πλάτων βύθισε το νησί στα βάθη του ωκεανού για να προκαταλάβει τις συζητήσεις σχετικά με το πού βρίσκεται το νησί. Κλείνοντας το θέμα, ο Αριστοτέλης αναφέρει χαρακτηριστικά πως «ο άνδρας που το ονειρεύτηκε το εξαφάνισε» δίνοντας με αυτόν τον τρόπο μία οριστική λύση στο πρόβλημα της Ατλαντίδας.

Παρόλα αυτά, το πρόβλημα δε θα έβρισκε τη λύση του τόσο εύκολα και γρήγορα. Ο Κράντωρ (3ος αι. π.Χ.), φιλόσοφος της ελληνιστικής περιόδου και ο πρώτος σχολιαστής του Τίμαιου έφτασε στο άλλο άκρο. Θεώρησε πως κάθε σημείο της διήγησης ήταν ιστορικά πραγματικό. Μολονότι ο ίδιος ο Πλάτων επιμένει στην αλήθεια της ιστορίας, ήδη από εκείνη την εποχή οι ερμηνείες γύρω από την Ατλαντίδα κινήθηκαν ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους. Ο Αριστοτέλης, όπως είδαμε και όπως αναφέρεται δις από τον Στράβωνα, ήταν ανάμεσα στους πρώτους μεγάλους αμφισβητίες της αλήθειας στην αφήγηση. Από την άλλη πλευρά, υπήρχαν υποστηρικτές της θεωρίας του Πλάτωνα, όπως ο Πλούταρχος, ο Πρόκλος (410-485 μ.Χ.), ο Στράβων (67 π.Χ.-23 μ.Χ.), ο Ποσειδώνιος (135-51 π.Χ.) και ο Αμμιανός Μαρκελλίνος (330-400 μ.Χ.).

Με το ζήτημα της Ατλαντίδας καταπιάστηκαν αρκετοί συγγραφείς όπως έχουμε ήδη αναφέρει, είτε σχολιάζοντας τον Πλάτωνα είτε καταθέτοντας την δική τους εκδοχή. Μέχρι σήμερα έχουν γραφτεί περισσότερα από 60.000 βιβλία και άρθρα για την Ατλαντίδα.

Μερικά χαρακτηριστικά ονόματα ήδη από την αρχαιότητα, που έγραψαν σχετικά είναι ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (~80 - 20 π.Χ.), ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (Γάιος Πλίνιος Σεκούνδος - Gaius Plinius Secundus, 23 - 79 μ.Χ. πέθανε κατά τη διάρκεια της περίφημης έκρηξης του Βεζούβιου), ο Ιουδαίος ιστορικός Φίλων ο Αλεξανδρεύς ή Φίλων (ο) Ιουδαίος (Philo Judaeus, 20 π.Χ. – 45 μ.Χ.), ο Τερτυλλιανός (Κόιντος Σεπτίμιος Φλώρης Τερτυλλιανός - Quintus Septimius Florens Tertullianus, 155 - 240 μ.X.), ο Χριστιανός ρήτορας Αρνόβιος (τέλη του 3ου με αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ.) και ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης (6ος αι.μ.Χ.). Στον κατάλογο προστίθενται και αρκετοί σχολιαστές του Πλάτωνα όπως πχ η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση του Πρόκλου (Κωνσταντινούπολη, 8 Φεβρουαρίου 412 – Αθήνα, 17 Απριλίου 485).

Το 1492 ο Γενοβέζος θαλασσοπόρος χαρτογράφος και ναύαρχος Χριστόφορος Κολόμβος (ισπανικά: Cristóbal Colón) φτάνει στην Αμερική και μια καινούρια εποχή ξεκινάει για την υπόθεση της Ατλαντίδας. Ήδη από το 1485 στη Φλωρεντία, ο ανθρωπιστής Marsilio Ficino (Marsilius Ficinus, 19 Οκτωβρίου 1433 – 1 Οκτωβρίου 1499) αναζωογόνησε τον νεοπλατωνισμό αφού υπήρξε ο πρώτος μεταφραστής όλων των σωζόμενων έργων του Πλάτωνος στη λατινική γλώσσα (Platonis Opera Omnia). Υπήρξε επίσης ερμηνευτής και σχολιαστής των έργων αυτών. Η Πλατωνική Ακαδημία του στη Φλωρεντία, μία απόπειρα για αναβίωση της ομώνυμης πλατωνικής σχολής, είχε τεράστια επίδραση στη γενική κατεύθυνση της ιταλικής Αναγεννήσεως και στη μετέπειτα ανάπτυξη της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας. Η μετάφραση του Φιτσίνο είχε ως αποτέλεσμα να έρθουν εκ νέου στην επιφάνεια, πέρα από τις φιλοσοφικές απόψεις του Πλάτωνα, τα γραφόμενα του για την Ατλαντίδα. Ο Τίμαιος άλλωστε αποτελεί το πλέον πολυδιαβασμένο και πολυμεταφρασμένο βιβλίο του Πλάτωνα όλων των εποχών (πρώτη μετάφραση το 45 π.Χ. από τον Κικέρωνα στα λατινικά).

Το 1527 ο Bartolome de Las Casas πίστευε ότι η Ατλαντίδα δεν είχε καταποντιστεί ολόκληρη και ένα μέρος της αποτελούσε η Αμερική. Το 1522 ο Francisco Lopez de Gomara αναφέρει ότι οι νέες χώρες (Αμερική) ανταποκρίνονται θαυμάσια στην πλατωνική αφήγηση και πως στο Μεξικό το νερό ονομάζεται atl. Ο Γερμανός Ιησουίτης Athanase Kircher (1602-1680) αναφέρει ότι τα Κανάρια νησιά είναι τα απομεινάρια της Ατλαντίδας. Ο περιηγητής J. Pitton de Tournefort θεωρεί ότι οι Αζόρες, τα Κανάρια Νησιά και η Αμερική είναι κατάλοιπα της Ατλαντίδας. Ο Olof Rudbeck, σε έργο του που δημοσιεύτηκε μεταξύ του 1679 και του 1702 παραθέτει τη θεωρία ότι η Ατλαντίδα ήταν η Σουηδία. Την ίδια άποψη είχε και ο Giuseppe Bartoli σε βιβλίο του που δημοσιεύθηκε το 1779. Λίγο αργότερα, ο αβάς Bonnaud διατύπωσε την άποψη ότι η Ατλαντίδα ήταν η Παλαιστίνη. Η άποψη αυτή, όπως και ο παραλληλισμός χωρίων της Βίβλου με στοιχεία της πλατωνικής διήγησης, εμφανίζονται πολλές ακόμα φορές σε διάφορα βιβλία.

Ένα βιβλίο σταθμός για την Ατλαντίδα είναι το "Atlantis" ("Ατλαντίς") του Αμερικανού πολιτικού Ιγνάτιου Ντόνελι (3 Νοεμβρίου 1831 – Πρωτοχρονιά 1901), που την τοποθετούσε στις Αζόρες, στον κεντρικό Ατλαντικό Ωκεανό. Το βιβλίο αυτό αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για την Ατλαντίδα και προκάλεσε την έναρξη νέου κύκλου συζητήσεων, ερευνών και εκδόσεων.

Ο Βρετανός εξερευνητής Πέρσι Φόσετ πίστευε ότι η Ατλαντίδα βρισκόταν στη ζούγκλα της Βραζιλίας. Το 1924 ξεκίνησε για να τη βρει. Δεν επέστρεψε ποτέ. Το νησί του Σεντ Μπρένταν, στον Ατλαντικό Ωκεανό, ήταν ένα ακόμη από αυτά που ταυτίστηκαν με την Ατλαντίδα. Το 1976 στο βιβλίο του "Η Ατλαντίς του Βορρά", ο Γερμανός μελετητής Γιούργκεν Σπάνουτ προσπάθησε να αποδείξει πως η Ατλαντίδα βρισκόταν στα ανοιχτά των βορειοδυτικών ακτών της Γερμανίας, όπου βρισκόταν μια ομάδα βυθισμένων νησιών. Μέχρι σήμερα όμως δεν έχει βρεθεί κάποιο στοιχείο που να επαληθεύει τον ισχυρισμό του. Ο Αμερικανός συγγραφέας Άλαν Όλφορντ το 1996 στο βιβλίο του "Οι Θεοί της Νέας Χιλιετίας", ισχυρίστηκε πως η Ατλαντίδα βρισκόταν στην Ανταρκτική.

Έξω από το Λαντς Εντ στην Κορνουάλη υπάρχει στη θάλασσα μια ομάδα βράχων, οι Επτά Αδελφές. Βρίσκονται σύμφωνα με το θρύλο στη θέση ενός βασιλείου που ένωνε κάποτε τη Βρετανία με τη Γαλλία και ονομαζόταν Λιονές. Η Λιονές όμως βυθίστηκε τον 5ο μ.Χ. αιώνα πολλές χιλιάδες χρόνια μετά την Ατλαντίδα. Μια αξιόλογη θεωρία παρουσιάστηκε το 1968, όταν ο αρχαιολόγος Τζ. Μάνσον Βαλεντάιν βρήκε ένα μονοπάτι σε σχήμα J από ορθογώνιες πέτρινες πλάκες, που είχε μήκος 700 μ. περίπου και βρισκόταν αρκετά μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας έξω από την ακτή του βόρειου Μπίμινι στις Μπαχάμες. Ωστόσο το 1981 αποκαλύφθηκε ότι ο θαλάσσιος αυτός δρόμος δημιουργήθηκε με φυσικό τρόπο 2.500-3.500 χρόνια πριν.

Η ανακάλυψη του ανακτόρου της Κνωσού από τον Έβανς και ο ερχομός στο φως στοιχείων για τον μινωικό πολιτισμό πυροδότησαν μια σειρά από συζητήσεις για το κατά πόσο η Ατλαντίδα βρισκόταν στο Αιγαίο, με τις δυο πιθανές θέσεις την Κρήτη και την Σαντορίνη. Το 1948 ο Σπυρίδων Μαρινάτος και το 1969 ο Άγγελος Γαλανόπουλος υποστήριξαν ότι στην πλατωνική αφήγηση για την Ατλαντίδα συναντάμε την απήχηση που είχε στους αρχαίους Αιγυπτίους η βύθιση μεγάλου μέρους του νησιού της Θήρας από έκρηξη του ηφαιστείου της το 1500 π.Χ. περίπου. Όσο για τις διαστάσεις της Μητρόπολης της Ατλαντίδας (3.000 Χ 2.000 στάδια) που δίνει ο Πλάτωνας, είναι δεκαπλάσιες εκείνων του τμήματος της Θήρας που καταποντίστηκε. Παράλληλα όμως ο Μαρινάτος δίνει ανάλογες ερμηνείες και για άλλα στοιχεία της διήγησης του Πλάτωνα που δεν "δένουν" με τη δική του θεωρία και έτσι η σχετική κουβέντα συνεχίζεται.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν να ξετυλίγουμε το νήμα της Ατλαντίδας πιάνοντας τα θέματα ένα ένα. Αφετηρία μας είναι η χρονική τοποθέτηση των γεγονότων, έπειτα η περιγραφή της Αθήνας της εποχής, στην συνέχεια η χωροθέτηση της Ατλαντίδας και τέλος η τοπογραφία της. Ας αρχίσουμε λοιπόν.

Η εποχή της Ατλαντίδας. Η χρονολόγηση των γεγονότων.

Ο Πλάτωνας αναφερόμενος στην χρονική τοποθέτηση των γεγονότων της Ατλαντίδας, αναφέρει μια φορά τα "ἐνακισχίλια ἔτη" στον Κριτία (108e) και μια φορά στον Τίμαιο (23e). Στα σχετικά αποσπάσματα που αναφέρεται η χρονολογία ο Πλάτωνας διαβάζουμε:

[Πλάτωνας, Κριτίας]

[108e] πάντων δὴ πρῶτον μνησθῶμεν ὅτι τὸ κεφάλαιον ἦν ἐνακισχίλια ἔτη, ἀφ' οὗ γεγονὼς ἐμηνύθη πόλεμος τοῖς θ' ὑπὲρ Ἡρακλείας στήλας ἔξω κατοικοῦσιν καὶ τοῖς ἐντὸς πᾶσιν:

σε νεοελληνική απόδοση (Γ. Κορδάτος):

[108e] Από όλα λοιπόν το πρώτο πού πρέπει να ξαναθυμηθούμε είναι, πώς όλα όλα πέρασαν εννιά χιλιάδες χρόνια από τότε πού κηρύχθηκε ο πόλεμος ανάμεσα σε κείνους πού κατοικούν έξω από τους στύλους τού Ηρακλή και σε κείνους πού κατοικούν μέσα άπ' αυτές.

και:

[Πλάτωνας, Τίμαιος]

[23e] περὶ δὴ τῶν ἐνακισχίλια γεγονότων ἔτη πολιτῶν σοι δηλώσω διὰ βραχέων νόμους, καὶ τῶν ἔργων αὐτοῖς ὃ κάλλιστον ἐπράχθη

σε νεοελληνική απόδοση (Βασίλης Κάλφας): 

Θα σου μιλήσω λοιπόν για τους συμπολίτες σου που εμφανίστηκαν προ εννέα χιλιάδων ετών, θα σου μιλήσω με συντομία για τους νόμους τους και για τ'ώραιότερο έργο απ'όσα έπραξαν

Η χρονική αυτή τοποθέτηση έχει προβληματίσει αρκετά τους επιστήμονες καθότι η μεταφορά των γεγονότων το 9.500 π.Χ. είναι εξ ορισμού προβληματική. Είναι μια εποχή που η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει φέρει στο φως αποδείξεις που να μπορούν να στηρίξουν τα τότε τεκταινόμενα. Κυρίως το ζήτημα της εξόρυξης και εμπορίας χρυσού. Όμως ξέρουμε μέσα από τις πηγές ότι οι Αιγύπτιοι ιερείς και το Αιγυπτιακό ιερατείο, σε αντίθεση με τους Φαραωνικούς αξιωματούχους, μετρούσε με σεληνιακό χρόνο και όχι με ηλιακό. Δηλαδή ένα έτος σεληνιακό είναι στην ουσία ένας σεληνιακός μήνας δικός μας. Την πληροφορία αυτή μας την δίνει τόσο ένας Αιγύπτιος αρχιερέας και ιστορικός, ο Μανέθων (3ος αιών. π.Χ.) όσο και ένας Έλληνας, ο Διόδωρος Σικελιώτης.

Ο Διόδωρος αναφέρει χαρακτηριστικά:

[Διόδωρος Σικελιώτης - Ἱστορικὴ Βιβλιοθήκη, Βίβλος Α΄]

26 Οἱ δ´ ἱερεῖς τῶν Αἰγυπτίων τὸν χρόνον ἀπὸ τῆς Ἡλίου βασιλείας συλλογιζόμενοι μέχρι τῆς Ἀλεξάνδρου διαβάσεως εἰς τὴν Ἀσίαν φασὶν ὑπάρχειν ἐτῶν μάλιστά πως δισμυρίων καὶ τρισχιλίων. μυθολογοῦσι δὲ καὶ τῶν θεῶν τοὺς μὲν ἀρχαιοτάτους βασιλεῦσαι πλείω τῶν χιλίων καὶ διακοσίων ἐτῶν, τοὺς δὲ μεταγενεστέρους οὐκ ἐλάττω τῶν τριακοσίων. ἀπίστου δ´ ὄντος τοῦ πλήθους τῶν ἐτῶν, ἐπιχειροῦσί τινες λέγειν ὅτι τὸ παλαιόν, οὔπω τῆς περὶ τὸν ἥλιον κινήσεως ἐπεγνωσμένης, συνέβαινε κατὰ τὴν τῆς σελήνης περίοδον ἄγεσθαι τὸν ἐνιαυτόν. διόπερ τῶν ἐτῶν τριακονθημέρων ὄντων οὐκ ἀδύνατον εἶναι βεβιωκέναι τινὰς ἔτη χίλια καὶ διακόσια· καὶ γὰρ νῦν δωδεκαμήνων ὄντων τῶν ἐνιαυτῶν οὐκ ὀλίγους ὑπὲρ ἑκατὸν ἔτη ζῆν. παραπλήσια δὲ λέγουσι καὶ περὶ τῶν τριακόσια ἔτη δοκούντων ἄρξαι· κατ´ ἐκείνους γὰρ τοὺς χρόνους τὸν ἐνιαυτὸν ἀπαρτίζεσθαι τέτταρσι μησὶ τοῖς γινομένοις κατὰ τὰς ἑκάστων τῶν χρόνων ὥρας, οἷον ἔαρος, θέρους, χειμῶνος· ἀφ´ ἧς αἰτίας καὶ παρ´ ἐνίοις τῶν Ἑλλήνων τοὺς ἐνιαυτοὺς ὥρους καλεῖσθαι καὶ τὰς κατ´ ἔτος ἀναγραφὰς ὡρογραφίας προσαγορεύεσθαι. 

σε νεοελληνική απόδοση

Οι ιερείς των Αιγυπτίων, υπολογίζοντας το χρόνο από τη βασιλεία του Ηλίου μέχρι το πέρασμα του Αλεξάνδρου στην Ασία, λένε ότι φτάνει περίπου τα είκοσι τρεις χιλιάδες χρόνια. Και, όπως λένε οι θρύλοι τους, οι αρχαιότεροι από τους θεούς κυριάρχησαν περισσότερο από χίλια διακόσια χρόνια και οι μεταγενέστεροι όχι λιγότερο από τριακόσια. Αλλά επειδή αυτός ο μεγάλος αριθμός των ετών είναι απίστευτος, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι παλιά, πριν από την αναγνώριση της κίνησης γύρω από τον ήλιο, το έτος υπολογιζόταν από τον σεληνιακό κύκλο. Κατά συνέπεια, δεδομένου ότι το έτος συνίστατο σε τριάντα ημέρες, δεν ήταν αδύνατο ορισμένοι άντρες να έζησαν χίλια διακόσια "έτη". γιατί στη δική μας εποχή, που το έτος αποτελείται από δώδεκα μήνες, όχι λίγοι άνδρες ζουν πάνω από εκατό χρόνια. Μια παρόμοια εξήγηση δίνουν επίσης σε όσους υποτίθεται ότι έχουν βασιλεύσει για τριακόσια χρόνια. για την εποχή τους, δηλαδή, σε εκείνους τους χρόνους το "έτος" αποτελούταν από τέσσερις μήνες κατά τις εποχές κάθε χρονικής περιόδου, δηλαδή την άνοιξη, το καλοκαίρι και το χειμώνα. και γι 'αυτό το λόγο, μερικοί Έλληνες ονομάζουν τα έτη ονομάζονται "ὥρους" και τις ετήσιες καταγραφές τις χαρακτηρίζουν "ὡρογραφίας".

Επομένως η μέτρηση του χρόνου στα ιερογλυφικά του ναού, που είναι και η αρχική πηγή, κατά πάσα πιθανότητα, δεν αναφέρεται σε 9.000 ηλιακά χρόνια αλλά σε 9.000 σεληνιακούς μήνες δηλαδή με περίπου 12 μήνες ανά χρόνο 9.000 / 12 = 750 ηλιακά χρόνια, τα οποία αν τα προσθέσουμε στην εποχή του Σόλωνα, τον 6ο π.Χ. αιώνα πηγαίνουμε την 2η χιλιετηρίδα π.Χ. δηλαδή στα Μυκηναϊκά χρόνια, εποχή που αρχίζουν και δένουν λογικά άλλα δεδομένα της Πλατωνικής περιγραφής.

Είναι όμως έτσι; Ας δούμε και την Αθήνα την εποχή της Ατλαντίδας για να μπορέσουμε να εξάγουμε πιο βάσιμα συμπεράσματα.

Η Αθήνα την εποχή της Ατλαντίδας

Στο σχετικό απόσπασμα του Κριτία περιγράφεται η Αθήνα της εποχής και η Ακρόπολη της, η οποία φυσικά είναι διαφορετική από την γνωστή μας σήμερα Αθήνα και Ακρόπολη του Περικλή.

Το σχετικό απόσπασμα:

Περιληπτικά μας περιγράφει:

- την ακρόπολη όπου υπήρχε ναός της Αθηνάς και του Ηφαίστου,
- οικίες πολεμιστών - φυλάκων στο βόρειο τμήμα της ακροπόλεως,
- γυμναστήρια, χώροι συσσιτίων και κήποι στο νότιο τμήμα της ακροπόλεως,
- μια κρήνη η οποία καταστράφηκε από σεισμό,
- τον συνολικό αριθμό των πολεμιστών, περίπου 20.000 (2 μάλιστα όντες μυριάδας).

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά της περιγραφής της Ακροπόλεως ταιριάζουν με τις γνώσεις μας για την Μυκηναϊκή ακρόπολη των Αθηνών. Έχουν τεκμηριωθεί από την αρχαιολογία τα θεμέλια αρκετών κτιρίων στον ιερό βράχο καθώς και ενός μεγάλου, το οποίο αποκαλέστηκε ανάκτορο. Στις εικόνες που ακολουθούν φαίνεται σε αναπαράσταση η Μυκηναϊκή Ακρόπολη των Αθηνών.

Η περίφημη κρήνη επίσης που περιγράφει ο Πλάτων, η οποία την εποχή του δεν υπήρχε, ανακαλύφθηκε από τον αρχαιολόγο Π. Καββαδία στα τέλη του 19ου αιώνα, στο σπήλαιο με την αποκαλούμενη σήμερα Μυκηναϊκή κρήνη. Για την κρήνη αυτή διαβάζουμε από τον ιστότοπο του Υπουργείου Πολιτισμού:

Βρίσκεται σε βάθος 40μ. μέσα σε φυσική σχισμή, που δημιουργήθηκε όταν αποκολλήθηκε μεγάλο τμήμα του βράχου της Ακρόπολης. Ήταν προσιτή μόνο μέσω αθέατης προφυλαγμένης κλίμακας, που ξεκινούσε από τη ΒΔ γωνία της οικίας των Αρρηφόρων στην Ακρόπολη. Η κλίμακα σχετίζεται από ορισμένους μελετητές, βάσει της περιγραφής του Παυσανία, με την εορτή των Αρρηφορίων και θεωρείται ως το σημείο καθόδου των νεαρών κοριτσιών Αρρηφόρων από τον Ιερό βράχο προς το Ιερό της Αφροδίτης και του Έρωτα. Η κλίμακα, εντός της σχισμής, αποτελείτο από οκτώ επιμέρους τμήματα. Τα δύο ανώτερα τμήματα που κατέληγαν στη σπηλαιώδη έξοδο της βόρειας κλιτύος, είχαν ξύλινες βαθμίδες που στερεώνονταν στις εκατέρωθεν παρειές του βράχου, ενώ τα υπόλοιπα τμήματα είχαν κατασκευαστεί από λίθινες πλάκες. Στο τέλος της όγδοης κλίμακας λαξεύτηκε φρεατοειδές όρυγμα βάθους 8μ. και διαμέτρου 2μ. στο άνω μέρος και 4μ. στον πυθμένα, όπου υπάρχει κοιλότητα συλλογής ιζημάτων. Η άντληση του νερού γινόταν με χρήση δοχείων. Η κεραμική που περισυλλέχθηκε από την ανασκαφή του σπηλαίου έδειξε ότι η κατασκευή της κρήνης τοποθετείται χρονολογικά στα τέλη του 13ου αι. π.Χ.

Η κρήνη αυτή, στο σπήλαιο Αγλαύρου όπως θεωρούταν μέχρι πρόσφατα (βλ. χάρτη Τραυλού), είχε τελευταία χρήση περίπου το 1200 με 1225 π.Χ. γιατί εκείνη την εποχή καταστράφηκε λόγω ενός σεισμού και έτσι δεν παρείχε πια το πολύτιμο νερό για την υδροληψία της Ακρόπολης και των κατοίκων της. Αυτό ακριβώς μας αναφέρει και ο Πλάτων (Κριτίας 112d:  ἀποσβεσθείσης ὑπὸ τῶν σεισμῶν).

Να σχολιάσουμε στο σημείο αυτό ότι αν ήθελε ο Πλάτων να αναφέρει μόνο το σύστημα οργάνωσης των φυλάκων για να το χρησιμοποιήσει ως παράδειγμα, τότε μπαίνει σε πολλές τοπογραφικές, αρχιτεκτονικές και γεωλογικές λεπτομέρειες, οι οποίες πέρα από το ότι δεν προσφέρουν κάτι στην φιλοσοφική συζήτηση, είναι κάτι που ο Πλάτωνας δεν συνηθίζει, να αναφέρει κάτι χωρίς κάποια αιτία. Θεωρούμε λοιπόν ότι η αιτία αναφοράς είναι η πρόθεση να γράψει και να διασώσει μια πραγματική παράδοση που έφτασε στα αυτιά του μέσα από έναν κλειστό κύκλο ανθρώπων, για την προϊστορία της πόλης του. Η επισήμανση δηλαδή όλων αυτών των λεπτομερειών προσδίδει κύρος σε μια ιστορική περιγραφή  και όχι σε μια φιλοσοφική. Την άποψη αυτή, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, ενισχύουν και οι σχετικές αναφορές του Πλουτάρχου, που έχουμε ήδη παραθέσει.

Θεωρούμε σκόπιμο σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε και την γενεαλογία των Αθηναίων βασιλιάδων την εποχή των Μυκηναίων, θέλοντας να βάλουμε στην έρευνα και τα στοιχεία που προέρχονται από την παρεξηγημένη αρχαία ελληνική μυθολογία. Σύμφωνα λοιπόν με την σύνθεση των πληροφοριών που μας έρχεται από τους αρχαίους συγγραφείς έχουμε:

- Ακταίος, πρώτος βασιλιάς των Αθηνών, έδωσε το όνομά του στην περιοχή, Ακταία, η οποία αργότερα ονομάστηκε Ακτική - Αττική,

Κεκροπίδες

- Κέκροπας (μισός άνθρωπος-  μισός φίδι), στην εποχή του έγινε η μάχη Αθηνάς και Ποσειδώνα
- Κραναός
- Αμφικτύων
- Εριχθόνιος (μισός άνθρωπος-  μισός φίδι), στην εποχή του έγινε η ερωτική μάχη Αθηνάς και Ηφαίστου
- Πανδίων
- Ερεχθεύς (μισός άνθρωπος-  μισός φίδι)
- Κέκροπας Β'
- Πανδίων Β'
- Αιγέας
- Θησέας

- Μενεσθέας, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ξέσπασε ο Τρωικός Πόλεμος.
- Δημοφών
- Οξύντης
- Αφείδας
- Θυμοίτης

Μελανθίδες

- Μέλανθος
- Κόδρος

Άρχοντες

Μετά τον θάνατο του Κόδρου οι απόγονοί του έπαψαν να ορίζονται βασιλείς και ορίζονταν ισόβιοι άρχοντες, με κριτήριο την κληρονομικότητα. Από το 753 π.Χ. οι άρχοντες έπαψαν να ορίζονται με κληρονομικό κριτήριο. Από τους άρχοντες, ο πρώτος ονομαζόταν «επώνυμος» γιατί από αυτόν έπαιρνε όνομα το έτος (επώνυμος άρχων).

Οι αναφορές σε μισό άνθρωπο και μισό φίδι, ερμηνεύονται με την πεποίθηση των Αθηναίων περί γηγενούς καταγωγής και αυτοχθονίας, μιας και το φίδι συμβολίζει την γη, ως χθόνιο σύμβολο.

Δεδομένου λοιπόν ότι ο Τρωικός πόλεμος, όταν βασιλιάς των Αθηνών ήταν ο Μενεσθέας, έληξε το 1218π.Χ.*, η γενεαλογία αυτή από τον Ακταίο μέχρι τον Θησέα καλύπτει στην ουσία τον δέκατο τρίτο π.Χ. αιώνα.

*Αξίζει να αναφέρουμε εδώ τα συμπεράσματα για τις ημερομηνίες τέλεσης των συμβάντων της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, τα οποία προσδιόρισε διεπιστημονική ομάδα [Σ. Παπαμαρινόπουλος (καθ. Γεωφυσικής Παν. Πατρών), Π. Πρέκα-Παπαδήμα (επίκ. καθ. Αστροφυσικής Παν. Αθηνών), Ε. Μητροπέτρου, Α. Τσιρώνη, Π. Αντωνόπουλος, Π. Μητρόπετρος και Γ. Σαραντίτης] με βάση τα αστρονομικά φαινόμενα που περιγράφονται στα Ομηρικά έπη:

- Οκτώβριος 1227 π.Χ.: Αναχώρηση του Οδυσσέα από την Ιθάκη για την Αυλίδα
- Θέρος 1226 π.Χ.: Έναρξη της πολιορκίας της Τροίας
- Θέρος 1218 π.Χ.: Άλωση της Τροίας
- Οκτώβριος 1207 π.Χ.: Επιστροφή Οδυσσέα και εξόντωση Μνηστήρων

Η περίπτωση του Μενεσθέα

Από τους προαναφερθέντες άνακτες των Αθηνών ενδιαφέρον στην έρευνα μας παρουσιάζει ο Μενεσθέας, ο οποίος ήταν ο αρχηγός των Αθηναίων στον Τρωικό Πόλεμο, εποχή κοντινή στα γεγονότα της Ατλαντίδας όπως προκύπτει από την έρευνα μέχρι στιγμής.

Στον Τρωικό Πόλεμο περιγράφεται ως ο «τακτικότατος των βασιλέων», «κοσμητής μάχης», εξαίρετος αρματηλάτης και «ταξίλοχος λαών» (στην Ιλιάδα, όπου αναφέρεται σε τέσσερις διαφορετικές ραψωδίες: Β552, Μ331, Ν195 και Ο331). Στο τέλος της πολιορκίας, υπήρξε ένας από τους άνδρες που κρύφτηκαν μέσα στον Δούρειο Ίππο.

Μέτα το πέρας του Τρωικού πολέμου υπάρχουν αρκετές εκδοχές για την τύχη του:

- σκοτώθηκε στην Τροία,
- επέστρεψε στην Αθήνα και βασίλευσε και πάλι,
- βασίλευσε στη Μήλο,
- ίδρυσε στη Σικελία το Σκυλλήτιο ή Σκυλάκιο,
- έφτασε μέχρι την Ισπανία όπου σε αυτόν θυσίαζαν οι κάτοικοι των Γαδείρων και επίσης αναφέρεται λιμένας και μαντείο «του Μενεσθέως» μέχρι σήμερα (El Puerto de Santa María).

Η τελευταία εκδοχή, την οποία μας σώζει ο Αρτεμίδωρος κ.α. είναι και η πιο ενδιαφέρουσα και προς το παρόν την κρατάμε.

Ο Αρτεμίδωρος ο Εφέσιος ήταν αρχαίος Έλληνας γεωγράφος που έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ. Ο Αρτεμίδωρος συνέγραψε τα Γεωγραφούμενα σε 11 βιβλία, έργο που υπήρξε πηγή για τον μεγάλο γεωγράφο Στράβωνα και φαίνεται ότι είχε επισκεφθεί την Ερυθρά Θάλασσα, την Αίγυπτο, την Ιταλία, την Ισπανία και μέρος του Ατλαντικού Ωκεανού. Από τα Γεωγραφούμενα σώθηκαν ως τις ημέρες μας αποσπάσματα. Σε αυτά τα αποσπάσματα βρίσκουμε και πληροφορίες για τον λιμένα του Μενεσθέα.

Συμπεράσματα μέχρι στιγμής:

- Ο Πλάτων μας περιγράφει ιστορικά γεγονότα, 900 χρόνια πριν την εποχή του, που η ανάμνηση τους είναι θολή και μπλεγμένη με τους μύθους,
- Η μέτρηση του χρόνου με πανσελήνους από το Αιγυπτιακό ιερατείο συμπίπτει με την χρονική τοποθέτηση των αρχαιολογικών ευρημάτων της Μυκηναϊκής Ακρόπολης των Αθηνών, η οποία συμπίπτει με την σειρά της με την Ακρόπολη της εποχής της Ατλαντίδας,

- Η Αθήνα, η αντίπαλος της Ατλαντίδας συνεπώς, είναι μια πόλη του 13ου αιώνα π.Χ.,

- Οι ιστορικοί της εποχής του Πλάτωνα, είτε αγνοούν τα συμβάντα, είτε αδιαφορούν για αυτά καθώς δεν τα αναφέρουν,

- Ο Μενεσθέας, βασιλιάς των Αθηνών την περίοδο του Τρωικού πολέμου, συνδέεται με κάποιον τρόπο με τα Γάδειρα.

Η χωροθέτηση της νήσου Ατλαντίς

Όσον αφορά την Ατλαντίδα αυτή καθ εαυτή ο Πλάτωνας είναι ακόμα πιο αναλυτικός σε σχέση με τις πληροφορίες που δίνει. Θεωρούμε σκόπιμο να παραθέσουμε ξανά αυτούσια τα κείμενα. Ξεκινάμε λοιπόν από τον Τίμαιο (24d–26c) και τις πληροφορίες που μας δίνει:

[24d] «πολλὰ μὲν οὖν ὑμῶν καὶ μεγάλα

ἔργα τῆς πόλεως τῇδε γεγραμμένα θαυμάζεται, πάντων μὴν

[24e] ἓν ὑπερέχει μεγέθει καὶ ἀρετῇ· λέγει γὰρ τὰ γεγραμμένα

ὅσην ἡ πόλις ὑμῶν ἔπαυσέν ποτε δύναμιν ὕβρει πορευο-

μένην ἅμα ἐπὶ πᾶσαν Εὐρώπην καὶ Ἀσίαν, ἔξωθεν ὁρμη-

θεῖσαν ἐκ τοῦ Ἀτλαντικοῦ πελάγους. τότε γὰρ πορεύσιμον

ἦν τὸ ἐκεῖ πέλαγος· νῆσον γὰρ πρὸ τοῦ στόματος εἶχεν ὃ

καλεῖτε, ὥς φατε, ὑμεῖς Ἡρακλέους στήλας, ἡ δὲ νῆσος ἅμα

Λιβύης ἦν καὶ Ἀσίας μείζων, ἐξ ἧς ἐπιβατὸν ἐπὶ τὰς ἄλλας

νήσους τοῖς τότε ἐγίγνετο πορευομένοις, ἐκ δὲ τῶν νήσων

[25a] ἐπὶ τὴν καταντικρὺ πᾶσαν ἤπειρον τὴν περὶ τὸν ἀληθινὸν

ἐκεῖνον πόντον. τάδε μὲν γάρ, ὅσα ἐντὸς τοῦ στόματος οὗ

λέγομεν, φαίνεται λιμὴν στενόν τινα ἔχων εἴσπλουν· ἐκεῖνο

δὲ πέλαγος ὄντως ἥ τε περιέχουσα αὐτὸ γῆ παντελῶς ἀληθῶς

ὀρθότατ’ ἂν λέγοιτο ἤπειρος. ἐν δὲ δὴ τῇ Ἀτλαντίδι νήσῳ

ταύτῃ μεγάλη συνέστη καὶ θαυμαστὴ δύναμις βασιλέων,

κρατοῦσα μὲν ἁπάσης τῆς νήσου, πολλῶν δὲ ἄλλων νήσων

καὶ μερῶν τῆς ἠπείρου· πρὸς δὲ τούτοις ἔτι τῶν ἐντὸς τῇδε

[25b] Λιβύης μὲν ἦρχον μέχρι πρὸς Αἴγυπτον, τῆς δὲ Εὐρώπης

μέχρι Τυρρηνίας. αὕτη δὴ πᾶσα συναθροισθεῖσα εἰς ἓν ἡ

δύναμις τόν τε παρ’ ὑμῖν καὶ τὸν παρ’ ἡμῖν καὶ τὸν ἐντὸς τοῦ

στόματος πάντα τόπον μιᾷ ποτὲ ἐπεχείρησεν ὁρμῇ δουλοῦ-

σθαι. τότε οὖν ὑμῶν, ὦ Σόλων, τῆς πόλεως ἡ δύναμις εἰς

ἅπαντας ἀνθρώπους διαφανὴς ἀρετῇ τε καὶ ῥώμῃ ἐγένετο·

πάντων γὰρ προστᾶσα εὐψυχίᾳ καὶ τέχναις ὅσαι κατὰ πόλε-

[25c] μον, τὰ μὲν τῶν Ἑλλήνων ἡγουμένη, τὰ δ’ αὐτὴ μονωθεῖσα

ἐξ ἀνάγκης τῶν ἄλλων ἀποστάντων, ἐπὶ τοὺς ἐσχάτους

ἀφικομένη κινδύνους, κρατήσασα μὲν τῶν ἐπιόντων τρό-

παιον ἔστησεν, τοὺς δὲ μήπω δεδουλωμένους διεκώλυσεν

δουλωθῆναι, τοὺς δ’ ἄλλους, ὅσοι κατοικοῦμεν ἐντὸς ὅρων

Ἡρακλείων, ἀφθόνως ἅπαντας ἠλευθέρωσεν. ὑστέρῳ δὲ

χρόνῳ σεισμῶν ἐξαισίων καὶ κατακλυσμῶν γενομένων, μιᾶς

[25d] ἡμέρας καὶ νυκτὸς χαλεπῆς ἐπελθούσης, τό τε παρ’ ὑμῖν

μάχιμον πᾶν ἁθρόον ἔδυ κατὰ γῆς, ἥ τε Ἀτλαντὶς νῆσος

ὡσαύτως κατὰ τῆς θαλάττης δῦσα ἠφανίσθη· διὸ καὶ

νῦν ἄπορον καὶ ἀδιερεύνητον γέγονεν τοὐκεῖ πέλαγος,

πηλοῦ κάρτα βραχέος ἐμποδὼν ὄντος, ὃν ἡ νῆσος ἱζομένη παρέσχετο».

σε νεοελληνική απόδοση (Κάλφας, Πόλις, 1995):

 Τα επιτεύγματα της πόλης σας ήταν πολλά και μεγάλα· είναι γραμμένα εδώ κι εμείς συνεχίζουμε να τα θαυμάζουμε. Υπάρχει όμως ένα που τα ξεπερνά όλα σε μεγαλείο και αρετή. Τα αρχεία μας αναφέρουν ότι η πόλη σας αναχαίτισε κάποτε μια μεγάλη δύναμη που είχε επιτεθεί με αλαζονεία εναντίον όλης της Ευρώπης και της Ασίας ξεκινώντας απ' έξω, από τον Ατλαντικό ωκεανό. Οι άνθρωποι μπορούσαν να ταξιδεύουν εκείνη την εποχή στον ωκεανό, γιατί αμέσως μετά το στόμιό του ―που, όπως μαθαίνω, εσείς το ονομάζετε Ηράκλειες Στήλες― υπήρχε ένα νησί μεγαλύτερο από την Ασία και τη Λιβύη μαζί. Οι ταξιδιώτες της εποχής περνούσαν από αυτό στα άλλα νησιά και από εκεί σε όλη την απέναντι ήπειρο που περιβάλλει αυτήν την πραγματικά αχανή θάλασσα. Όλα τα μέρη που βρίσκονται μέσα από το στόμιο που λέγαμε φαίνονται σαν λιμάνι με στενή είσοδο· το πέλαγος όμως που εκτείνεται έξω από το στόμιο είναι πραγματικό πέλαγος· και η στεριά που το περικλείει θα έλεγε κανείς ότι αξίζει να ονομαστεί "ήπειρος", στην κυριολεξία του όρου. Σ' αυτό το νησί, την Ατλαντίδα, δημιουργήθηκε κάτω από βασιλική εξουσία μια μεγάλη και θαυμαστή δύναμη που κυριάρχησε σε όλο το νησί καθώς και σε πολλά άλλα νησιά και μέρη της απέναντι ηπείρου. Επιπλέον, προς την πλευρά μας, επικράτησε στη Λιβύη ως την Αίγυπτο και στην Ευρώπη ως την Τυρρηνία. Αυτή λοιπόν η μεγάλη δύναμη συγκέντρωσε κάποτε όλα της τα στρατεύματα και επιχείρησε, με μία μόνο επίθεση, να υποδουλώσει την πόλη σας και τη δική μας και όλες όσες βρίσκονται μέσα από τις Στήλες. Τότε ακριβώς, Σόλων, αποκαλύφθηκε σε όλη την ανθρωπότητα η αρετή και η δύναμη της πόλης σας, γιατί στάθηκε πρώτη στο φρόνημα και στην τεχνική του πολέμου. Επικεφαλής των Ελλήνων, και στη συνέχεια αναγκασμένη να πολεμήσει μόνη όταν οι άλλοι την εγκατέλειψαν, έφθασε στον έσχατο κίνδυνο αλλά τελικά απέκρουσε τους εισβολείς και θριάμβευσε. Δεν άφησε έτσι να γνωρίσουν τη σκλαβιά αυτοί που δεν είχαν υποδουλωθεί ποτέ και απελευθέρωσε με μεγαλοψυχία όλους εμάς τους άλλους που κατοικούσαμε μέσα από τις Ηράκλειες Στήλες. Πολύ αργότερα όμως ήρθαν τρομεροί σεισμοί και κατακλυσμοί και, μέσα σε μία μέρα και μία νύχτα φρίκης, όλο το γένος των πολεμιστών σας χάθηκε μέσα στη γη, και το νησί της Ατλαντίδας βυθίστηκε στη θάλασσα και αφανίστηκε. Ο ωκεανός σ' εκείνα τα μέρη έγινε απροσπέλαστος και ανεξερεύνητος από την πολύ βαθιά λάσπη που άφησε πίσω της η Ατλαντίδα καθώς καταποντιζόταν».

Το απόσπασμα αναφέρει Ἀτλαντὶς νῆσος. Ο Πλάτωνας πάντα αναφέρεται στην Ατλαντίδα ως νῆσος. Η βιαστική ανάγνωση του αποσπάσματος αρκούσε για να τοποθετηθεί η Ατλαντίδα στο κέντρο του Ατλαντικού Ωκεανού ως ένα μεγάλο νησί, το οποίο βυθίστηκε (ὡσαύτως κατὰ τῆς θαλάττης δῦσα ἠφανίσθη), μετά από ένα έντονο γεωλογικό συμβάν.

Εδώ έχουν γίνει ήδη 2 λογικά άλματα. 

1ον, η έννοια της λέξης νῆσος, η οποία αποδίδεται ως νησί με την σημερινή έννοια και
2ον, η χωροθέτηση του στην μέση του Ωκεανού, χωρίς αυτό να εννοείται από το κείμενο.

Ας τα δούμε ένα ένα.

Η έννοια της λέξης νῆσος

Η έννοια νῆσος την εποχή του Σόλωνα μπορούσε να σημαίνει: 

- νησί όπως το νοούμε σήμερα

παράδειγμα (Όμηρος, Ιλιάδα, Β 676-677), όπου αναφέρει τα γνωστά με το ίδιο όνομα ακόμα και σήμερα νησιά των Δωδεκανήσων:

Οἳ δ᾽ ἄρα Νίσυρόν τ᾽ εἶχον Κράπαθόν τε Κάσον τε

καὶ Κῶν Εὐρυπύλοιο πόλιν νήσους τε Καλύδνας,

- ακτή

παράδειγμα (Όμηρος, Ιλιάδα, Β 105-108) όπου αναφέρει ότι ο Αγαμέμνων ηγείται πολλών νήσων και του Άργους: 

Ἀτρεὺς δὲ θνῄσκων ἔλιπεν πολύαρνι Θυέστῃ,

αὐτὰρ ὃ αὖτε Θυέστ᾽ Ἀγαμέμνονι λεῖπε φορῆναι,

πολλῇσιν νήσοισι καὶ Ἄργεϊ παντὶ ἀνάσσειν.

όπου λίγο πιο κάτω όμως (Όμηρος, Ιλιάδα, Β 569 -580) μας περιγράφει ποιες περιοχές είναι αυτές, οι οποίες είναι κατά κύριο λόγο παραθαλάσσιες και όχι νησιά:

Οἳ δὲ Μυκήνας εἶχον ἐϋκτίμενον πτολίεθρον

ἀφνειόν τε Κόρινθον ἐϋκτιμένας τε Κλεωνάς,

Ὀρνειάς τ᾽ ἐνέμοντο Ἀραιθυρέην τ᾽ ἐρατεινὴν

καὶ Σικυῶν᾽, ὅθ᾽ ἄρ᾽ Ἄδρηστος πρῶτ᾽ ἐμβασίλευεν,

οἵ θ᾽ Ὑπερησίην τε καὶ αἰπεινὴν Γονόεσσαν

Πελλήνην τ᾽ εἶχον ἠδ᾽ Αἴγιον ἀμφενέμοντο

Αἰγιαλόν τ᾽ ἀνὰ πάντα καὶ ἀμφ᾽ Ἑλίκην εὐρεῖαν,

τῶν ἑκατὸν νηῶν ἦρχε κρείων Ἀγαμέμνων

Ἀτρεΐδης· ἅμα τῷ γε πολὺ πλεῖστοι καὶ ἄριστοι

λαοὶ ἕποντ᾽· ἐν δ᾽ αὐτὸς ἐδύσετο νώροπα χαλκὸν

κυδιόων, πᾶσιν δὲ μετέπρεπεν ἡρώεσσιν

οὕνεκ᾽ ἄριστος ἔην πολὺ δὲ πλείστους ἄγε λαούς.

- χερσόνησο όπως την νοούμε σήμερα

παράδειγμα (Τυρταίος, 7ος π.Χ. αιών - αποσπάσματα), όπου αναφέρεται στην Πελοπόννησο ως νήσον:

αὐτὸς γὰρ Κρονίων, καλλιστεφάνου πόσις Ἥρης,

Ζεὺς Ἡρακλείδαις τήνδε δέδωκε πόλιν,

οἷσιν ἅμα προλιπόντες Ἐρινεὸν ἠνεμόεντα

εὐρεῖαν Πέλοπος νῆσον ἀφικόμεθα.

- μέρος κοντινό σε πηγή ή ποταμό

παράδειγμα (Παυσανίας, Αρκαδικά 25.12-13) ο οποίος επικαλείται την παράδοση για να αναφέρει ότι οι Ομηρικές πόλεις που αναφέρονται ήταν νησιά (Ἐνίσπην, Στρατίην, Ῥίπην), κάτι που όπως λέει δεν μπορεί να ισχύει καθότι ο ποταμός Λάδωνας στην κοίτη του οποίου υποτίθεται ήταν χτισμένες, δεν ήταν πουθενά τόσο φαρδύς για να μπορέσει να φιλοξενήσει ολόκληρη πόλη, πόσο μάλιστα τρεις. Επομένως ή ο Λάδωνας ήταν κάποτε μεγαλύτερος, πράγμα απίθανο, ή κάτι άλλο εννοούσαν με την λέξη οι κάτοικοι, μια έννοια που είχε πλέον χαθεί ήδη από τα χρόνια του Πλάτωνα, πόσο μάλλον του Παυσανία:

[25.12] ἔστι δὲ Τουθόα ποταμός: ἐμβάλλει δὲ ἐς τὸν Λάδωνα καὶ ἡ Τουθόα κατὰ τὸν Θελπουσίων ὅρον πρὸς Ἡραιεῖς, καλούμενον δὲ ὑπὸ Ἀρκάδων Πεδίον. καθότι δὲ αὐτὸς ὁ Λάδων ἐκδίδωσιν ἐς τὸν Ἀλφειόν, Κοράκων ὠνόμασται νᾶσος. οἱ δὲ ἥγηνται τὴν Ἐνίσπην καὶ Στρατίην τε καὶ Ῥίπην τὰς ὑπὸ Ὁμήρου κατειλεγμένας γενέσθαι νήσους ποτὲ ἐν τῷ Λάδωνι ὑπὸ ἀνθρώπων οἰκουμένας, ἃ οἱ πεπιστευκότες μάταια ἴστωσαν: [25.13] οὐ γὰρ ἄν ποτε οὐδὲ νηὶ παρισουμένας πορθμίδι παράσχοιτο ὁ Λάδων νήσους. κάλλους μὲν γὰρ ἕνεκα οὐδενὸς ποταμῶν δεύτερος οὔτε τῶν βαρβαρικῶν ἐστιν οὔτε Ἕλληνος, μέγεθος δὲ οὐ τοσοῦτος ὡς ἐν αὐτῷ καὶ νήσους ἀναφαίνεσθαι καθάπερ ἐν Ἴστρῳ τε καὶ Ἠριδανῷ.

Στα ιερογλυφικά, την γλώσσα της πηγής της πληροφορίας, ή έννοια νήσος, σύμφωνα με τον κ.Παπαμαρινόπουλο και την έρευνα του, με την οποία συμφωνούμε, ήταν ακτή.

Συμπέρασμα:

Η χρήση της λέξης νῆσος, τουλάχιστον από την εποχή του Ομήρου μέχρι τον Σόλωνα, δεν δηλώνει μονοδιάστατα την έννοια που έχουμε σήμερα για αυτή, ένα νησί που περιβρέχεται από θάλασσα ή γλυκό νερό (μέσα σε λίμνη). Μπορεί κάλλιστα να σημαίνει κομμάτι γης που ένα τμήμα του βρέχεται από θάλασσα ή νερό ποταμού ή ποταμών.

Η χωροθέτηση της Ατλαντίδας στην μέση του Ωκεανού

Χρονολογικά πρώτος ο Κίρχερ έκδωσε χάρτη με την Ατλαντίδα στην μέση του Ατλαντικού. O Αθανάσιος Κίρχερ (εξελληνισμός του Athanasius Kircher, 2 Μαΐου 1602 - 27 Νοεμβρίου 1680) ήταν Γερμανός Ιησουίτης ιερέας και πολυμαθής. Ο Κίρχερ ανέπτυξε όλες τις συναφείς με τη γεωγραφία επιστήμες, ωστόσο, ανέμειξε, όπως συνήθιζε, εξωτικά γεγονότα και φαντασία. Σχεδόν όλη η γεωγραφική γνώση του περιλαμβάνεται στο έργο του Mundus Subterraneus (1664-1678). Σε αυτό το βιβλίο βρίσκουμε και τον σχετικό χάρτη. Στην αυθεντική έκδοση ο Βορράς του χάρτη δείχνει κάτω. 

Και με αντιστροφή για καλύτερη κατανόηση:

Από την εποχή του Κίρχερ μέχρι σήμερα η πλειοψηφία των ερευνητών δείχνει τον Ατλαντικό Ωκεανό με τον πόθο ο πυθμένας του να κρύβει το μυστικό της χαμένης ηπείρου. Η σύγχρονη επιστήμη ωστόσο, έχει μπορέσει να χαρτογραφήσει τον Ατλαντικό Ωκεανό (χωρίς το νερό του) και το αποτέλεσμα είναι κάπως έτσι:

Οι σύγχρονοι γεωλογικοί χάρτες έχουν την δυνατότητα να αποτυπώνουν και την ακτογραμμή παλαιότερων εποχών δεδομένου της γνώσης μας για την στάθμη της θάλασσας. Έτσι λοιπόν η ακτογραμμή της τελευταίας παγετώδης περιόδου (18.000 προ σήμερα), η οποία ήταν χαμηλότερα από ότι η σημερινή, αποκαλύπτει μια έκταση γης στην μέση του Ατλαντικού, η οποία φυσικά πυροδοτεί της σκέψεις για την Ατλαντίδα:

Η χωροθέτηση της Ατλαντίδας στην Γαδειρική

Παρόλαυτα ο Πλάτωνας δεν τοποθετεί το "νησί" του στην μέση κάποιου Ωκεανού, ούτε ακόμα και 16.000 χρόνια πριν από αυτόν, ακόμα και με την θεωρία τα έτη να είναι ηλιακά. Ανταυτού το τοποθετεί στην Γαδειρική, δηλαδή στην Ισπανική χερσόνησο.

Για την ακρίβεια στην περιγραφή του στον Κριτία αναφέρει: 

[Πλάτων, Κριτίας] 

[114a] ὀνόματα δὲ πᾶσιν ἔθετο, τῷ μὲν πρεσβυτάτῳ καὶ βασιλεῖ τοῦτο οὗ δὴ καὶ πᾶσα ἡ νῆσος τό τε πέλαγος ἔσχεν ἐπωνυμίαν, Ἀτλαντικὸν λεχθέν, ὅτι τοὔνομ' ἦν τῷ πρώτῳ βασιλεύσαντι [114b] τότε Ἄτλας: τῷ δὲ διδύμῳ μετ' ἐκεῖνόν τε γενομένῳ, λῆξιν δὲ ἄκρας τῆς νήσου πρὸς Ἡρακλείων στηλῶν εἰληχότι ἐπὶ τὸ τῆς Γαδειρικῆς νῦν χώρας κατ' ἐκεῖνον τὸν τόπον ὀνομαζομένης, Ἑλληνιστὶ μὲν Εὔμηλον, τὸ δ' ἐπιχώριον Γάδειρον, ὅπερ τ' ἦν ἐπίκλην ταύτῃ ὄνομ' ἂ<ν> παράσχοι. 

σε νεοελληνική απόδοση (Γ. Κορδάτος): 

'Επίσης έδωκε (ο Ποσειδώνας) σέ όλους ονόματα καί στό μεγαλύτερο άπ'αυτούς, πού τόν έκανε καί βασιλέα, (τού έδωκε τό όνομα) άπό τό οποίο καί όλο τό νησί καί τό πέλαγος πήρε τήν ονομασία καί ώνομάστηκε "Ατλαντικόν", γιατί τό όνομα τού πρώτου πού τότε βασίλεψε (στό νησί αυτό) ήταν "Ατλας". Στόν άλλον δέ, πού γεννήθηκε μαζί μ' αυτόν μά νεότερος στην ίδια γέννα, τοΰ έτυχε κλήρος νά πάρη τά άκρινά μέρη τού νησιοΰ, κοντά στους στύλους τού 'Ηρακλή, δηλαδή τό μέρος τής χώρας πού τώρα ονομάζεται Γαδειρική, καί πού ελληνικά μέν ονομάζεται Εύμηλον. στή γλώσσα δέ τών ντόπιων Γάδειρον, άπό τό όποιον όλος ό τόπος πήρε τό δνομα αυτό. 

Η αρχαία πόλη Γάδειρα (ιωνική γραφή: Γήδειρα) είναι το σημερινό Κάδιθ. Το Κάδιθ (ισπανικά: Cádiz‎) είναι πόλη της Ανδαλουσίας στην Ισπανία, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, κοντά στο Στενό του Γιβραλτάρ (Ηράκλειες στήλες), το οποίο στην αρχαιότητα ήταν γνωστό και ως Γαδειρίδαι Πύλαι.

Το Κάδιθ είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Ιβηρικής Χερσονήσου και της Ευρώπης, καθώς σύμφωνα με τον μύθο ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα π.Χ. από τον Ηρακλή που απεικονίζεται και στον θυρεό της πόλης. Μάλιστα γύρω του υπάρχει η λατινική φράση Hercules Fundator Gadium Dominatorque, δηλαδή "Ο Ηρακλής ιδρυτής και άρχοντας του Γάδιου".

Επομένως αν η άκρη της χερσονήσου της Ατλαντίδας είναι η Γαδειρική, τότε η χερσόνησος που ψάχνουμε είναι η ευρύτερη Ισπανική. Η μυθική εποχή ίδρυσης της πόλης επίσης συμπίπτει με την εποχή των μεγάλων εμπορικών ταξιδιών της Μυκηναϊκής εποχής (συμβολίζονται με τον Ηρακλή) έξω από τις Ηράκλειες στήλες. Κάτι που υποκρύπτει και την πραγματική αιτία των γεγονότων, δηλαδή την εμπορική αντιζηλία των αποικιών με τις μητροπόλεις. Περιοχή η οποία συνδέεται και με το ταξίδι σε αυτήν του βασιλιά των Αθηνών Μενασθέα.

Στο κείμενο αναφέρει ο Πλάτωνας:

[Πλάτωνας, Κριτίας]

[108e] πάντων δὴ πρῶτον μνησθῶμεν ὅτι τὸ κεφάλαιον ἦν ἐνακισχίλια ἔτη, ἀφ' οὗ γεγονὼς ἐμηνύθη πόλεμος τοῖς θ' ὑπὲρ Ἡρακλείας στήλας ἔξω κατοικοῦσιν καὶ τοῖς ἐντὸς πᾶσιν: ὃν δεῖ νῦν διαπεραίνειν. τῶν μὲν οὖν ἥδε ἡ πόλις ἄρξασα καὶ πάντα τὸν πόλεμον διαπολεμήσασα ἐλέγετο, τῶν δ' οἱ τῆς Ἀτλαντίδος νήσου βασιλῆς, ἣν δὴ Λιβύης καὶ ̓Ασίας μείζω νῆσον οὖσαν ἔφαμεν εἶναί ποτε, νῦν δὲ ὑπὸ σεισμῶν δῦσαν ἄπορον πηλὸν τοῖς ἐνθένδε ἐκπλέουσιν [109a] ἐπὶ τὸ πᾶν πέλαγος, ὥστε μηκέτι πορεύεσθαι, κωλυτὴν παρασχεῖν.

σε νεοελληνική απόδοση (Γ. Κορδάτος):

[108e] Από όλα λοιπόν τό πρώτο πού πρέπει νά ξαναθυμηθούμε είναι, πώς όλα όλα πέρασαν εννιά χιλιάδες χρόνια άπό τότε πού κηρύχθηκε ό πόλεμος ανάμεσα σέ κείνους
πού κατοικούν έξω άπό τους στύλους τού Ηρακλή καί σέ κείνους πού κατοικούν μέσα άπ'αυτές. Τόν πόλεμο αυτόν πρέπει τώρα νά σας ίστορήσω άπό τήν αρχή ως τό τέλος. Εκείνων λοιπόν (πού κατοικούσαν άπό μέσα άπό τους στύ­λους του Ηρακλή), τούτη έδώ ή πολιτεία είχε τήν αρχη­γία, καί ως τό τέλος αυτή κουμαντάριζε τόν πόλεμο όπως έλεγαν (οί παλαιοί). Εκείνων δέ πού κατοικούσαν έξω άπό τους στύλους του 'Ηρακλή, τήν αρχηγία είχαν οι βασιλιά­δες του νησιού πού λέγονταν Ατλαντίς. Ήταν δέ τό νησί αυτό, όπως είπαμε, στά παλιά τά χρόνια μεγαλύτερο άπό τήν Λιβύη καί τήν Ασία, τώρα δέ, επειδή βυθίστηκε ύστε­ρα άπό (μεγάλους) σεισμούς, άφησεν έκεί λασπουριά πού εμ­ποδίζει όσους ταξιδεύουν μέ πλεούμενα [109a] άπό τήν έδώ θάλασ­σα καί θέλουν νά περάσουν προς το έξω πέλαγος.

Στην άνω περιγραφή αναφέρονται τα 9.000 χρόνια από τα γεγονότα της Ατλαντίδας και ότι η Ατλαντίδα ήταν μεγαλύτερη από την Λιβύη και την Ασία μαζί. Για τα 9.000 χρόνια αναφερθήκαμε πιο πάνω. Όσον αφορά το μέγεθος της Ατλαντίδας ας δούμε με ηρεμία τι μας περιγράφει ο Πλάτωνας. Ο Πλάτωνας λοιπόν μας περιγράφει μια πολεμική σύρραξη μεταξύ δυο αντίπαλων στρατοπέδων και ουσιαστικά συγκρίνει την στρατιωτική τους δύναμη. Όπως έχει ήδη αναφέρει στον Τίμαιο:

Οι άνθρωποι μπορούσαν να ταξιδεύουν εκείνη την εποχή στον ωκεανό, γιατί αμέσως μετά το στόμιό του―που, όπως μαθαίνω, εσείς το ονομάζετε Ηράκλειες Στήλες― υπήρχε ένα νησί μεγαλύτερο από την Ασία και τη Λιβύη μαζί. Οι ταξιδιώτες της εποχής περνούσαν από αυτό στα άλλα νησιά και από εκεί σε όλη την απέναντι ήπειρο που περιβάλλει αυτήν την πραγματικά αχανή θάλασσα. Όλα τα μέρη που βρίσκονται μέσα από το στόμιο που λέγαμε φαίνονται σαν λιμάνι με στενή είσοδο· το πέλαγος όμως που εκτείνεται έξω από το στόμιο είναι πραγματικό πέλαγος· και η στεριά που το περικλείει θα έλεγε κανείς ότι αξίζει να ονομαστεί "ήπειρος", στην κυριολεξία του όρου. Σ' αυτό το νησί, την Ατλαντίδα, δημιουργήθηκε κάτω από βασιλική εξουσία μια μεγάλη και θαυμαστή δύναμη που κυριάρχησε σε όλο το νησί καθώς και σε πολλά άλλα νησιά και μέρη της απέναντι ηπείρου. Επιπλέον, προς την πλευρά μας, επικράτησε στη Λιβύη ως την Αίγυπτο και στην Ευρώπη ως την Τυρρηνία. Αυτή λοιπόν η μεγάλη δύναμη συγκέντρωσε κάποτε όλα της τα στρατεύματα και επιχείρησε, με μία μόνο επίθεση, να υποδουλώσει την πόλη σας και τη δική μας και όλες όσες βρίσκονται μέσα από τις Στήλες.

Εδώ καταρχήν ο Πλάτωνας μας μιλάει ξεκάθαρα για την "απέναντι ήπειρο (καταντικρὺ πᾶσαν ἤπειρον)", δηλαδή την Αμερική, η οποία "περιβάλλει αυτήν την πραγματικά αχανή θάλασσα" δηλαδή τον Ατλαντικό Ωκεανό. Μας περιγράφει ότι η επικράτεια της Ατλαντίδας κυριάρχησε στα Δυτικά "σε πολλά άλλα νησιά και μέρη της απέναντι ηπείρου" και στα Ανατολικά "προς την πλευρά μας, επικράτησε στη Λιβύη ως την Αίγυπτο και στην Ευρώπη ως την Τυρρηνία". Τυρρηνία είναι η Ιταλική χερσόνησος. Επομένως μπορούμε να καταλάβουμε ότι με μια τέτοια επικράτεια, προφανώς με επίκεντρο την πόλη της Ατλαντίδας θα ήταν μεγαλύτερη από την Ασία και την Λιβύη μαζί τόσο σε έκταση όσο και σε πολεμική ισχύ.

Αθροίζοντας όλα τα παραπάνω δεδομένα και συμπεράσματα σε ένα χάρτη έχουμε:

Η γεωμορφολογία και ο προσανατολισμός της ευρύτερης περιοχής της Ατλαντίδας. Η περιγραφή της επιμήκης κοιλάδας της Ατλαντίδας από τον Πλάτωνα.

Στο κείμενο του Πλάτωνα έχουμε:

[Πλάτωνας, Κριτίας]

[118a] ὡς ἡ φύσις εἶχεν καὶ τὸ τῆς διακοσμήσεως εἶδος, ἀπομνημονεῦσαι πειρατέον. πρῶτον μὲν οὖν ὁ τόπος ἅπας ἐλέγετο σφόδρα τε ὑψηλὸς καὶ ἀπότομος ἐκ θαλάττης, τὸ δὲ περὶ τὴν πόλιν πᾶν πεδίον, ἐκείνην μὲν περιέχον, αὐτὸ δὲ κύκλῳ περιεχόμενον ὄρεσιν μέχρι πρὸς τὴν θάλατταν καθειμένοις, λεῖον καὶ ὁμαλές, πρόμηκες δὲ πᾶν, ἐπὶ μὲν θάτερα τρισχιλίων σταδίων, κατὰ δὲ μέσον ἀπὸ θαλάττης ἄνω δισχιλίων.

[118b] ὁ δὲ τόπος οὗτος ὅλης τῆς νήσου πρὸς νότον ἐτέτραπτο, 

ἀπὸ τῶν ἄρκτων κατάβορρος.

σε νεοελληνική απόδοση (Γ. Κορδάτος):

Πρέπει δε να προσπαθήσω να διηγηθώ πώς ήταν τα φυσικά χαρίσματα τής υπόλοιπης χώρας και τι λογής ήταν ο τεχνικός στολισμός της. Πρώτα μεν—λέει ή  παράδοση—πώς όλος ο τόπος ήταν και πολύ  υψηλός και από το μέρος τής θάλασσας απότομος. Όλος πάλι γύρω στην πολιτεία κάμπος, την μεν πολιτεία την περικύκλωνε, ήταν όμως κι' αυτή περιτριγυρισμένη από βουνά πού οι πλαγιές τους έφταναν ως τη Θάλασσα. Ο κάμπος αυτός ήταν ένα (μεγάλο) ίσιωμα, χωρίς να έχει καθόλου κατεβάσματα και ανηφοριές.
   Ήταν δε όλη μακρουλή και από το ένα και από το άλλο μέρος ήταν το μάκρος της τρεις χιλιάδες στάδια, και από τη θάλασσα ως τη μέση του κάμπου επάνω από δύο χιλιάδες  στάδια.

Αυτό το μέρος του νησιού, ολόκληρο, έβλεπε προς τα νότια 

και ο βοριάς δεν το έπιανε καθόλου.

Εδώ ο Πλάτωνας μας περιγράφει αρκετά καλά την ευρύτερη περιοχή της πόλεως της Ατλαντίδας, η οποία είναι, όπως μας λέει, μια επιμήκης κοιλάδα η οποία προς την μεριά της θάλασσας καταλήγει σε απότομες πλαγιές, με νότιο προσανατολισμό και περιβάλλεται από βουνά. Οι διαστάσεις της μάλιστα ήταν 3.000 επί 2.000 στάδια δηλαδή 585 επί 390 χιλιόμετρα.

Ατλαντίδα και Ανδαλουσία

Αυτή η περιγραφή που αναφέραμε, ταιριάζει αρκετά καλά στην γνωστή πεδιάδα της Ανδαλουσίας, όπως φαίνεται και στους χάρτες που ακολουθούν, η οποία βρίσκεται μετά τις Ηράκλειες στήλες, η άκρη της είναι όντως η Γαδειρική και οι διαστάσεις της χονδρικά είναι αυτές που αναφέρει ο Πλάτωνας.

Μορφολογικό ανάγλυφο Ανδαλουσίας

Το μορφολογικό ανάγλυφο της Ανδαλουσίας χαρακτηρίζεται από ευρείες υψομετρικές διαφορές, με περίπου το 15% της έκτασής της να βρίσκεται σε ανώτερο των 1000 μέτρων ύψος. Στο αντίθετο άκρο εντοπίζεται το μεγάλο βαιτικό βύθισμο με μέσο ύψος 100 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Όσον αφορά τις ακτές, κυριαρχούν οι χαμηλές ακτές· στη μεσογειακή της πλευρά ωστόσο εντοπίζονται γκρεμοί, ιδιαίτερα στις ακτές της Αξαρκία, της επαρχίας της Γρανάδα και της Αλμερία. Αυτή η ασυμμετρία διαχωρίζει τις δύο ζώνες της Άνω και Κάτω Ανδαλουσίας και ορίζει τις κύριες ενότητες που χαρακτηρίζουν το ανάγλυφο:

- Η οροσειρά Μορένα (ψηλότερη κορυφή η Μπανιουέλα με 1323 μ.), μια γενικά χαμηλή οροσειρά, αποτελεί το μορφολογικό και ανθρωπογεωγραφικό όριο μεταξύ τόσο της Ανδαλουσίας και του κεντρικού Ιβηρικού Οροπεδίου όσο και της πεδιάδων της Ουέλβα και της Σεβίλλης με αυτές της Κόρδοβα και της Χαέν.
- Οι Βαιτικές οροσειρές (Πενιβαιτική και Υποβαιτική) αναπτύσσονται παράλληλα με τη Μεσόγειο ενόσω ανάμεσά τους δημιουργούν το Διαβαιτικό Κανάλι. Η Υποβαιτική είναι αρκετά διαπερατή, σε αντίθεση με την Πενιβαιτική που αποτελεί ένα σχεδόν αδιαπέραστο εμπόδιο που απομονώνει τη μεσογειακή ακτή από το εσωτερικό. Οι ψηλότερες κορυφές της Ανδαλουσίας βρίσκονται στην οροσειρά Νεβάδα: Μουλαθέν, 3.478 και Μπελέτα 3.392.

Το Βαιτικό Βύθισμα βρίσκεται ανάμεσα στα δύο ορολογικά συστήματα. Είναι μια πεδιάδα που παραδοσιακά λειτούργησε ως ο πληθυσμιακός άξονας της Ανδαλουσίας ενώ από τα νοτιοδυτικά ανοίγεται προς τον κόλπο του Κάδιθ.

Υδρογραφία Ανδαλουσίας

Στην Ανδαλουσία υφίστανται δύο υδρολογικές λεκάνες: η ατλαντική και η μεσογειακή. Η πρώτη περιέχει τις λεκάνες απορροής των ποταμών Γουαδαλκιβίρ (του πιο μεγάλου της Ανδαλουσίας με μήκος 657 χμ.), τωνΓουαδαλέτε-Μπαρβάτε, Τίντο-Οδιέλ και Γουαδιάνα ενώ η δεύτερη τις λεκάνες απορροής σχετικά σύνομων μεσογειακών ποταμών όπως τον Γουαδιάρο, τον Γουαδαλόρθε ή Αλμανθόρα. Οι ποταμοί της ατλαντικής λεκάνης στις εκβολές τους διαμορφώνουν ευρείς βαλτώδες περιοχές όπως τον φυσικό δρυμό της Ντονιάνα στις εκβολες του Γουαδαλκιβίρ στην Ουέλβα ή τους βάλτους του Οδιέλ.

Ο Φλάβιος Φιλόστρατος επίσης (160/170 - 244/249 μ.Χ.), αναφέρεται στην περιοχή ως Γαδειρική, όπου αναφέρει την ιστορία με τον τάφο του Γηρυόνη (Τὰ ἐς τὸν Τυανέα Ἀπολλώνιον, 5.4.1), το οποίο είναι σε ένα νησί πετρώδες, που έχει στην κορυφή του μια κυκλική και επίπεδη επιφάνεια, σαν βαλβίδα δισκοβολίας. Έρευνες έδειξαν ότι η επιφάνεια αυτή είναι διαπειρογενής κρατήρας (Papamarinopoulos, 2007, Φαρμάκη, 2013). Στο σημείο εκείνο, στον τάφο του, φύτρωσαν δύο πεύκα που έβγαζαν κόκκινα δάκρυα ή αίμα, δηλαδή ερυθρό ρετσίνι (Φλάβιος Φιλόστρατος, Τὰ ἐς τὸν Τυανέα Ἀπολλώνιον, 5.4.1). Το συγκεκριμένο είδος πεύκου (Dracaena draco) είναι υπαρκτό και το κόκκινο ρετσίνι του είναι χαρακτηριστικό. Εδώ σε μια φωτογραφία δική μας, που πάρθηκε στα Κανάρια Νησιά, στον Βοτανικό Κήπο στο νησί της Τενερίφης:

Το σημαντικό με αυτό το δέντρο είναι ότι δεν υπάρχει πουθενά ανατολικότερα του Καντίθ, δηλαδή της περιοχής που αναφέρουμε ως ακριανή περιοχή της Ατλαντίδας.

Η Τοπογραφία της Ατλαντίδας

Όσον αφορά την αρχιτεκτονική και την τοπογραφία της ίδιας της πόλεως της Ατλαντίδας, ο Πλάτωνας είναι και εδώ αρκετά περιγραφικός. Η πλέον διάσημη εικόνα της Ατλαντίδας είναι η επόμενη με τους αλλεπάλληλους τρεις δακτυλίους στεριάς και γης:

Όπως ενημερωνόμαστε από τους Γεωλόγους η γεωλογική αυτή μορφή θυμίζει έναν συγκεντρικό κρατήρα, ο οποίος μπορεί να είναι της εξής μορφής:

- Ηφαιστιογενής
- Προσκουσιγενής
- Διαπειρογενής

Ο κρατήρας αυτός για να τροφοδοτηθεί με νερό όπως αναφέρει και ο Πλάτων χρειάζεται είτε να τροφοδοτείται από την θάλασσα είτε από ποταμό. Που σημαίνει ότι ο καταποντισμός του θα το οδηγήσει να καλυφθεί από ένα στρώμα λάσπης κυρίως.

Στην συνέχεια θα ασχοληθούμε με τις πιθανότητες καταστροφής της περιοχής.

Ο Καταποντσμός της Ατλαντίδας

Η απουσία αρχαιολογικών στοιχείων που πιθανόν να συνδέεται με τον "καταποντισμό" της Ατλαντίδας, κατά πάσα πιθανότητα από έναν ισχυρό κυματοσυρμό (τσουνάμι), μετά από μια έντονη σεισμική δόνηση, είναι μια πραγματικότητα. Άλλωστε η περιοχή που αναφερόμαστε είναι γνωστή για την σεισμική της δράση. Στις επόμενες φωτογραφίες φαίνονται οι σεισμικές δράσεις στην περιοχή, σε βάθος μέχρι 10 χμ, από 10 έως 50 χμ και τέλος από 50 χμ και πιο βαθιά, οι οποίες όπως βλέπουμε είναι έντονες και πυκνές.

Η περιοχή επίσης είναι σε μια κοιλάδα προσχώσεων από όλα τα περιμετρικά βουνά και κυρίως τον μεγαλύτερο ποταμό της περιοχής τον Γουαδαλκιβίρ.

Ο Γουαδαλκιβίρ (Guadalquivir), Baetis στα λατινικά ή al-wādi al-kabīr στα αραβικά είναι το πέμπτο μεγαλύτερο σε μήκος ποτάμι στην Ιβηρική χερσόνησο και το δεύτερο μακρύτερο ποτάμι με όλο το μήκος του στην Ισπανία. Βρίσκεται στην νότια Ισπανία, έχει μήκος 657 χιλιόμετρα και αποστραγγίζει μια έκταση περίπου 58.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Σήμερα είναι πλωτός μέχρι την Σεβίλλη (εμπορικό λιμάνι) ενώ την ρωμαϊκή εποχή έφθαναν μεγάλα πλοία μέχρι την Κόρδοβα. Έχει πολλές τεχνητές λίμνες για άρδευση και για παροχή υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Αναφορές στον ποταμό γίνονται από τον Ηρόδοτο ο οποίος μας περιγράφει τα ταξίδια των Ιώνων Φωκαιέων σε περιοχές πέρα των Ηράκλειων στηλών στην αρχαία Ταρτησσό, παίρνοντας πληροφορίες και από τους Φοίνικες, οι οποίοι και αυτοί από πολύ παλιά είχαν ιδρύσει εκεί αγκυροβόλιο και διαπραγματεύονταν πολύτιμα μέταλλα. Ενός ποταμού που για την εποχή του ήταν ένα πολύ μεγάλο εμπορικό λιμάνι με μεταφορές χρυσού και χαλκού από τις κελτικές χώρες, όπως μας αναφέρει, ο αρχαίος ιστορικός Έφορος. Κατόπιν οι Ρωμαίοι τον 2ο π.Χ. αιώνα διαπλέουν το ποταμό και ιδρύουν την πόλη "Hispalis" (σημερινή Σεβίλλη), κατασκευάζουν ναυπηγεία και η εμπορική κίνηση των πλοίων στο ποτάμι ανεβαίνει στα ύψη. Ο Στράβων τον αναφέρει στα γεωγραφικά «ο ποταμός Βαίτης» (Baetis όπως τον ονόμαζαν οι Ρωμαίοι) και γράφει ότι είναι πλωτός και πυκνοκατοικημένος.

Η θέση του ποταμού Γουαδαλκιβίρ στην Ισπανία

Η θέση λοιπόν της πόλης της Ατλαντίδας σε μια περιοχή όπου χτυπήθηκε από έναν κυματοσυρμό, κατόπιν ενός θαλάσσιου σεισμού, η επερχόμενη εγκατάλειψη της, λόγω της μη αντιστρέψιμης καταστροφής και η συνεχιζόμενη λασποσυρροη του ποταμού εξαφάνισαν τα ίχνη της Ατλαντίδας παραδίδοντας έτσι πλέον στην φαντασία μας την συνέχεια μέχρι η αρχαιολογική σκαπάνη να φέρει στο φως τα ίχνη της πραγματικής Ατλαντίδας. Στην Ανδαλουσία και στη έρημο της Ντονάνα συγκεκριμένα ή γιατί όχι κάπου αλλού.

Επίλογος

Όπως και να έχει η Ατλαντίδα αν μη τι άλλο αποτελεί έναν κινητήριο μοχλό για σκέψη, έρευνα, προβληματισμό και διεπιστημονική συνεργασία. Στοιχεία που ίσως μας ωθούν να σκεφτούμε ότι καλό είναι να μην βρεθεί ποτέ για να μην στερέψει αυτή η κινητήρια πνευματική δύναμη της. Από την άλλη το ανήσυχο ανθρώπινο μυαλό σίγουρα έχει πολλαπλές αλλά και νέες προκλήσεις για να παραμένει σε εγρήγορση. Οπότε το να ευχηθούμε να βρεθούν αρχαιολογικά ευρήματα δεν σημαίνει ότι η έρευνα θα σταματήσει.

Εμείς καταθέσαμε την άποψη μας. Η συνέχεια ανήκει σε όλους μας.

_____________________________________________________________________

Βιβλιογραφικές πηγές 

- Πλάτων (427 π.Χ. – 347 π.Χ.), Τίμαιος
- Πλάτων (427 π.Χ. – 347 π.Χ.), Κριτίας
- Ποσειδώνιος (135 π.Χ. - 51 π.Χ.)
- Στράβων (64 π.Χ. - 24 μ.Χ.), Γεωγραφικά, Βιβλίο Β', 3.6
- Πλούταρχος (45 μ.Χ. - 120 μ.Χ.), Βίοι Παράλληλοι - Σόλων
- Παυσανίας (110 μ.Χ. - 180 μ.Χ.), Αρκαδικά

Αναφορές 

Θεόπομπος
Διονύσιος
Διόδωρος Σικελιώτης
Πλίνιος ο Πρεσβύτερος
Αθήναιος
Αμμιανός Μαρκελλίνος
Φίλων Αλεξανδρινός
Τερτυλλιανός
Αρνόβιος
Πρόκλος
Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης
Bartolome de Las Casas
Francisco Lopez de Gomara
Athanase Kircher
J. Pitton de Tournefort
Olof Rudbeck
Giuseppe Bartoli
αβάς Bonnaud
Ιγνάτιος Ντόνελι
Πέρσι Φόσετ
Γιούργκεν Σπάνουτ
Άλαν Όλφορντ

Σπυρίδων Μαρινάτος
Άγγελος Γαλανόπουλος
Σταύρος Παπαμαρινόπουλος
Ηλίας Μαριολάκος 
Γιώργος Τσαγκρινός 

Βιβλία - εργασίες 

1. Mundus subterraneus i, Athanasii Kircheri, 1665
2. Atlantis in Homer and Other Authors Prior to Plato, Stavros P. Papamarinopoulos, University of Patras, Greece, 2008
3. Atlantis in Andalusia: A Study of the Ancient Sun Kingdoms of Spain, Mrs E.M. Whishaw
4. Tartessos-Tarshish was the model for Plato’s Atlantis, Rainer W. Kühne, Germany
5. ATLANTIS IN SPAIN (Ι-VI), Papamarinopoulos S.P., University of Patras, Department of Geology, Patra, Greece, 2010

Διαδίκτυο:

1. https://www.youtube.com/watch?v=-WUeAgno2uE
και https://www.youtube.com/watch?v=xju_O3qUxK4
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Location_hypotheses_of_Atlantis
3. https://atlantisrisingmagazine.com/article/atlantis-in-spain
4. https://www.tovima.gr/2016/01/23/science/to-1218-p-x-epese-i-troia/
5. http://fractalart.gr/i-peripetia-tis-chamenis-atlantidas-a/
6. https://el.wikipedia.org/wiki/Ατλαντίδα
7. https://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/7000/1776_kritias.pdf
8. http://www.geology.upatras.gr/index.php/el/plato-atlantis-myth-or-reality
9. http://milos.conferences.gr/index.php?id=917&L=1
10. https://www.youtube.com/watch?v=ngS6NywXirM
11. https://www.protothema.gr/stories/article/657803/atladida-muthos-i-pragmatikotita/

ΠΗΓΗ: geomythiki.blogspot.com