Τα Χρυσά Έπη των Πυθαγορείων

Είναι άγνωστο ποίος έγραψε τα Χρυσά Έπη. Σίγουρα είναι Πυθαγόρεια, αλλά δεν μπορούμε να δεχθούμε πως τα έγραψε ο ίδιος ο Πυθαγόρας, καθότι γνωρίζομε πως δεν άφησε κανένα γραπτό κείμενο. Απλά εντάσσονται στην παράδοση των Πυθαγορείων.

Αυτή τη θέση έχει κρατήσει ο Ιάμβλιχος, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο Ιεροκλής, ο Πρόκλος και ο Σιμπλίκιος. Σύμφωνα με τον σχολιασμό του Ιεροκλέους, τα εν λόγω Έπη λέγονται "Χρυσά" για να επισημανθεί ότι “περιέχουν την τελειότατη στοιχείωση της φιλοσοφίας των Πυθαγορείων". Ο χρυσός, σύμφωνα πάντα με τον Ιεροκλή, είναι μέταλλο καθαρότατο, και ανώτερο από τα υπόλοιπα, διότι δεν οξειδώνεται, ενώ τα υπόλοιπα αλλοιώνονται, καθώς προσμειγνύονται με ξένα και γήινα συστατικά.

Το ποίημα αποτελείται από 71 στίχους και μπορεί να χωριστεί σε δύο ενότητες. Η πρώτη, 1 στίχος ως 49α στίχος, περιέχει απλές γνώμες και έχει χαρακτήρα προστακτικό. Η δεύτερη, 49β στίχος ως 71στίχος, περιέχει υποσχέσεις και υποδεικνύει τους έσχατους σκοπούς. Συνεπώς, σύμφωνα με τη δομή του ποιήματος, μπορούμε να πούμε ότι μας λέει πως, αν κάνουμε αυτό που μας προτρέπει στο πρώτο μέρος, τότε θα έχουμε τα πλεονεκτήματα που μας υπόσχεται στο δεύτερο.

Το βασικό θέμα των Χρυσών Εττών, είναι η βαθιά γνώση. Στην πρώτη ενότητα τίθεται σε επίπεδο ηθικό, ενώ στη δεύτερη σε επίπεδο μεταφυσικό. Όταν κάποιος κατορθώσει να αποκτήσει τη βαθιά γνώση, η ηθική και η μεταφυσική συνάπτονται μαζί και γίνονται ένα. Αυτός είναι ο καρπός της φιλοσοφίας. Κατά τη φάση αυτή, σύμφωνα με τους δύο τελευταίους στίχους, στίχος 70 και 71, των Χρυσών Επών, ο άνθρωπος, αφού εγκαταλείψει το σώμα του, μετέρχεται στον ελεύθερο αιθέρα, γίνεται αθάνατος, Θεός άμβροτος και δεν είναι πια θνητός.

Τα Πυθαγόρεια Χρυσά Έπη 

01-04
 Να τιμάς πρώτα τους αθάνατους θεούς - όπως διατάζει ο νόμος - και να σέβεσαι τον όρκο σου. Ύστερα να τιμάς τους φωτεινούς ήρωες και τους δαίμονες της γης, πράττοντας με νομιμοφροσύνη. Και τους γονείς σου να τιμάς επίσης και τους συγγενείς σου.

05-09
 Μεταξύ των άλλων, να κάνεις φίλο εκείνον που υπερέχει στην αρετή και είναι άριστος. Υπάκουε, μάλιστα, στα μετρημένα λόγια του και στις ωφέλιμες πράξεις του, και να μην εχθρεύεσαι τον φίλο σου εξαιτίας κάποιου μικρού σφάλματος όσο μπορείς. Διότι η δύναμη δεν απέχει από την ανάγκη. Γνώριζε, λοιπόν, τα πιο πάνω και εθίσου στο να ελέγχεις τα επόμενα:

10-14
 Πρώτιστα το στομάχι, τον ύπνο, τις ακολασίες και την οργή. Ποτέ να μην κάνεις αισχρή πράξη, ούτε με κάποιον άλλο ούτε μοναχός σου προπαντός, να σέβεσαι τον εαυτό σου, Ακόμη, να ασκείς τη δικαιοσύνη με λόγια και με έργα, και συνήθισε πάντοτε να έχεις μαζί σου τον Λόγο.

15-19
 Να γνωρίζεις ότι πρόκειται όλοι να πεθάνουν και ότι τα χρήματα που κάποτε κερδίζονται, κάποτε χάνονται. Οτιδήποτε όμως παθαίνουν οι θνητοί, εξαιτίας των Θεών, πρέπει να το υποφέρεις όποια και αν είναι η μοίρα σου, να την αντέχεις και να μην αγανακτείς. Και πρέπει να θεραπεύεις όσα μπορείς, λέγοντας πως,

20-24
 η Μοίρα δεν δίνει στους αγαθούς πολλούς από τους πόνους. Πολλά θα ακούσεις να λένε οι άνθρωποι: άλλα καλά, άλλα κακά ούτε να εκπλήσσεσαι από αυτά, αλλά ούτε αλόγιστα να τα απορρίπτεις. Εάν δεν λέγεται κάποιο ψεύδος, να ακούς με ηρεμία. Όσα μάλιστα θα σου πω, να τα ακολουθείς απαρεγκλίτως:

25-29
 Κανένας δεν πρέπει να σε πείσει - ούτε με λόγια ούτε με Έργα - να πράξεις κάτι που δεν θα σε ωφελήσει. Να σκέφτεσαι μάλιστα πριν να πράξεις, για να μην φανείς άφρων και γελοίος· διότι είναι γνώρισμα του άφρονα το να λέει και να πράττει ανόητα πράγματα. Και πρέπει να πράττεις μονάχα αυτά για τα οποία δεν θα μετανοήσεις εκ των υστέρων.

30-34
 Μην κάνεις τίποτε το οποίο δεν γνωρίζεις, αλλά διδάξου όσα χρειάζεσαι μονάχα έτσι θα περάσεις τη ζωή σου ευχάριστα. Δεν πρέπει να παραμελείς τη σωματική σου υγεία και πρέπει να πίνεις, να τρέφεσαι και να γυμνάζεται με μέτρο. Λέγοντας μέτρο, εννοώ αυτό που δεν σε καταπονεί.

35-39
 Εθίσου να έχεις καθαρή και άφθαρτη ζωή και απόφυγε να πράξεις όσα προκαλούν φθόνο. Μην κάνεις άσκοπες δαπάνες, σαν κάποιος που αγνοεί το καλό, αλλά ούτε να είσαι φιλάργυρος· το μέτρο είναι άριστο σε όλα. Να πράττεις αυτό που δεν Θα σε βλάψει, και να σκέφτεσαι προτού να πράξεις.

40-44
 Ποτέ μην αφήσεις τον ύπνο να βαρύνει τα μάτια σου, προτού σταθμίσεις οτιδήποτε έπραξες εκείνη την ημέρα: “Τι έχω παραβεί; Τι έπραξα; Τι δεν έκανα από αυτά που έπρεπε να κάνω;” Ξεκινώντας από την αρχή, εξέτασέ τα όλα μέχρι τέλους και μετά επίπληξε τον εαυτό σου για όσα κακά έπραξες και ευχαριστήσου με τα καλά.

45-49
 Αυτά να προσπαθείς, αυτά να σκέφτεσαι, αυτά πρέπει να επιθυμείς με πάθος, διότι αυτά θα σου δείξουν τα αχνάρια της θείας αρετής, σίγουρα, μα τον παραδώσαντα στην ψυχή μας την τετρακτύν, την πηγή της αιώνιας φύσης. Και τώρα επί το έργο,

50-54
αφού πρώτα προσευχηθείς εις τους θεούς για να το εκπληρώσουν. Όταν γίνεις κύριος αυτών, θα γνωρίσεις τη σύσταση των αθάνατων Θεών και των θνητών ανθρώπων, τον τρόπο με τον οποίο το κάθε πράγμα διεισδύει παντού και το πώς παραμένει ένα και θα γνωρίσεις - όπως είναι δίκαιο - ότι η φύση είναι παντού όμοια, ούτως ώστε να μην προσδοκείς ποτέ το απροσδόκητο, ούτε κάτι να σου ξεφεύγει·

55-59
και θα γνωρίσεις πως οι ίδιοι οι άνθρωποι επέλεξαν τις συμφορές τους. Αυτοί που δεν βλέπουν τα αγαθά - παρά το ότι είναι κοντά - δεν μπορούν ούτε να τα ακούσουν. Λίγοι είναι όσοι γνωρίζουν τη λύτρωση από τα κακά και τέτοια είναι η τύχη που βλάπτει τα φρένα των πολλών: μοιάζουν με κυλίνδρους, που άγονται και φέρονται από τη μια στην άλλη, υπομένοντας άπειρες συμφορές,

60-64
 διότι η Έριδα, μια ολέθρια σύμφυτη συνέπεια [της δικής τους στάσης], τους έβλαψε εξαπίνης. Αυτήν δεν πρέπει να την προάγουν, αλλά σκόπιμα να την αποφεύγουν. Δία, πατέρα, σίγουρα θα μας απάλλασσες όλους από πολλά κακά, εάν έδειχνες σε όλους τι μορφής δαίμονα έχουμε μέσα μας. Έχε όμως θάρρος· διότι οι θνητοί είναι θείο γένος και σε αυτούς η φύση προσφέρεται και δείχνει όλα τα ιερά.

65-69
 Εάν εσύ έχεις οποιανδήποτε συμμετοχή σε αυτό και γίνεις κυρίαρχος των όσων σε προτρέπω - αφού εξαγνίσεις τη ψυχή σου - θα απαλλαγείς από αυτούς τους πόνους. Κρατήσου μακριά από τις τροφές, όπως έχουμε πει στους Καθαρμούς και στην Λύση της Ψυχής, κρίνοντας και εξετάζοντας τα πάντα. Θέσε ως ηνίοχο, πάνω από όλα, την άριστη γνώμη.

70-71
 Όταν, λοιπόν, εγκαταλείψεις το σώμα και μετέλθεις στον ελεύθερο Αιθέρα, θα γίνεις αθάνατος - θεός άμβροτος - και όχι πια θνητός.

Μετάφραση: Αλέξιος Α. Πέτρου 

ellinikoarxeio.com