Η ρήγισσα που φαρμάκωσε τον εραστή της, αδελφό του συζύγου της, στην Μεσσηνία...

 

Ερείπια μεσαιωνικού (ίσως) πύργου στις δυτικές πλαγιές του Ταϋγέτου,
σε υψόμετρο 785 μ. και σε απόσταση 70 μ. από την μονή Δήμιοβας
και ένα χλμ. Α. από το Ελαιοχώρι (τ. Γιάννιτσα) Μεσσηνίας.

Ο Πύργος του Ρήγα

Η χρονολογία κατασκευής του πύργου δεν είναι ακριβώς γνωστή, αλλά είναι πολύ πιθανό να συνδέεται με το μοναστήρι που βρίσκεται λίγο πιο πάνω.

Σύμφωνα με την παράδοση, η Μονή Δήμιοβας χτίστηκε τον 8ο αιώνα, όταν αυτοκράτορας του Βυζαντίου ήταν ο εικονομάχος Λέων Ίσαυρος. Όμως, δεν υπάρχουν ιστορικές αποδείξεις για την ίδρυση της μονής από τόσο παλαιά.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Δημήτριο Δουκάκη, η μονή είναι κτισμένη στη θέση του μεσαιωνικού χωριού Αρμίτσα. Την περιοχή, κάποια εποχή, διαφέντευε ο «Ρήγας» ο οποίος ήταν ο άρχοντας του τιμαρίου που περιλάμβανε τα χωριά Δίκαλο, Μάρμαρα, Σολά, Αγιάννης, Αγκούρβα και Αρμίτσα. Κανένα από αυτά τα χωριά δεν σώζεται.

Σύμφωνα με την ίδια πηγή, η μονή της Δήμιοβας (ή «Τίμιοβας») κτίστηκε στη θέση όπου ήταν ο ναός της Αρμίτσας και του Ρηγός.

..................................................

ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη:

Η αναφορά για ύπαρξη αρχαιοτέρου ναού "της Αρμίτσας και του Ρηγός", μας κάνει να υποθέσουμε ότι ίσως εκεί κάποτε έκειτο ναός της Αρτέμιδος (< Αρτεμίτσας < Αρμίτσας) και του Βασιλέως Διός.

Ας μην ξεχνάμε, πως η θεά Άρτεμις εξακολουθεί να αναφέρεται με διάφορες παραλλαγές, ακόμη και σήμερα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος, και ως βαφτιστικό όνομα (λ.χ. Αρτέμισσα, Ατούμισσα, στην Κάλυμνο, κλπ.).

.................................................

Υποτίθεται ότι η Αρμίτσα είχε προηγουμένως καταστραφεί σε κάποια εχθρική επιδρομή. Ο Ρήγας είχε και κάστρο, τα υπολείμματα του οποίου είναι αυτό που εκεί ονομάζουν «Πύργος του Ρήγα».

Όμως όλες οι παραπάνω πληροφορίες για το μοναστήρι και τον πύργο ανήκουν στη σφαίρα της λαογραφικής παράδοσης χωρίς να είναι εξακριβωμένες και χωρίς να μας διαφωτίζουν για την περίοδο που έζησε ο εν λόγω Ρήγας. Εκείνο που γνωρίζουμε είναι ότι οι πρώτες έγκυρες μαρτυρίες για την ύπαρξη της μονής υπάρχουν μόλις τον 17ο αιώνα από πατριαρχικά σιγίλια, όπου χαρακτηρίζεται ως «σταυροπηγιακή». Υπάρχει πάντως και αναφορά για καταστροφή του ναού το 1463, κατά τον πρώτο Ενετοτουρκικό πόλεμο.

Η μονή είναι φημισμένη για τη θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου. Το καθολικό αγιογραφήθηκε το 1663. Το μοναστήρι καταστράφηκε από τους Τούρκους στα Ορλωφικά, το 1770. Ξαναλειτούργησε μετά την απελευθέρωση, το 1837, οπότε επέστρεψε εκεί και η εικόνα.

Η αρχική μας υπόθεση (στον Καστρολόγο) ήταν ότι ο πύργος πρέπει να είχε κτιστεί την ίδια περίοδο με το μοναστήρι, δηλαδή στις αρχές του 17ου αιώνα, με σκοπό την άμυνα του μοναστηριού. Όμως αυτό μάλλον δεν ισχύει καθώς ο πύργος είναι σχετικά μακριά από το μοναστήρι, και πιο χαμηλά. Αν είχε κτιστεί μαζί με το μοναστήρι, θα έπρεπε λογικά να ήταν ενσωματωμένος στον περίβολο του μοναστηριού ή, εν πάση περιπτώσει, σε θέση που να πρόσφερε καλύτερη αμυντική προστασία.

Άρα ο πύργος μάλλον κτίστηκε ανεξάρτητα από το μοναστήρι και σε διαφορετική περίοδο. Το ενδεχόμενο να κτίστηκε αργότερα από το μοναστήρι δεν πρέπει να αποκλειστεί εντελώς γιατί το μέγεθος και η διάταξη των ερειπίων θυμίζει κάπως πύργους της Δυτικής Μάνης του 17ου και του 18ου αιώνα. Αλλά αυτό δεν φαίνεται πολύ πιθανό λόγω εγγύτητας με το μοναστήρι.

Στην Επανάσταση του 1821, ήταν καταφύγιο για τους κλέφτες και αρματολούς της Μεσσηνίας.

Αν δώσουμε βάση στην παράδοση σχετικά με τον Ρήγα, τότε θα πρέπει να αναζητήσουμε την χρονολογία κατασκευής σε μια περίοδο μεταξύ 13ου αιώνα (με την έναρξη της Φραγκοκρατίας) και 15ου αιώνα (όταν επικράτησαν οι Τούρκοι). Επί Φραγκοκρατίας είναι όντως πιθανό τα χωριά που ήταν κοντά στα Γιάννιτσα να δόθηκαν σαν φέουδο σε κάποιον τοπικό άρχοντα που έμεινε στη λαϊκή παράδοση σαν «Ρήγας».

Οπότε η πιο λογική εκδοχή είναι να χαρακτηριστεί ο πύργος «Φράγκικος» και να χρονολογηθεί μάλλον στην αρχή της Φραγκοκρατίας, δηλαδή στον 13ο ή το πολύ στον 14ο αιώνα. Πάντως αυτή είναι μια υπόθεση που δεν είναι επιβεβαιωμένη και την υιοθετούμε με πολλές επιφυλάξεις ελλείψει κάποιας άλλης πιο τεκμηριωμένης εκδοχής.

Ο πύργος του Ρήγα και η Μονή της Δήμιοβας υπέστησαν μεγάλες καταστροφές στο σεισμό της Καλαμάτας το 1986. Η ζημιές στη μονή αποκαταστάθηκαν, στον πύργο όχι.

Μεγάλο μέρος του πύργου έχει καταρρεύσει, αλλά τα ερείπια του είναι ακόμα ορατά σε κάποιο ύψος. Είναι σχεδόν τετράγωνος με διαστάσεις πλευράς περί τα 7 μ. Πρέπει να ήταν σε πολύ καλύτερη κατάσταση πριν από το 1986.

Κολλητά με τον πύργο σώζονται κατάλοιπα από άλλα κτίσματα, που ίσως είναι νεώτερα. Η όλη διάταξη και η τοιχοποιία με τις τυφεκιοθυρίδες και τα ανοίγματα σε χαμηλό ύψος δείχνουν μεταβυζαντινή χρήση, αλλά αυτό δεν αναιρεί την εκτίμηση για χρονολόγηση στις αρχές της Φραγκοκρατίας, καθώς πολλοί Φράγκικοι πύργοι σε όλη την Ελλάδα συνέχισαν να χρησιμοποιούνται δεχόμενοι τροποποιήσεις στο πέρασμα των αιώνων για να προσαρμοστούν στις αναδυόμενες απαιτήσεις άμυνας και κατοίκησης.

ΠΗΓΕΣ: ΚΑΣΤΡΑ. Γ. Λεκάκης "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.12.2021.

- Δουκάκης Δ. Χρ. «Μεσσηνιακά και ιδία περί Φαρών και Καλαμάτας από των αρχαιοτάτων xρόνων μέχρι του Καποδιστρίου», εν Αθήναις εκ του Τυπογραφείου Α. Καλαράκη, 1905, Τεύχος Γ΄, σελ. 68.

- ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2013 - ΚΑΛΑΜΑΤΑ : Η Ιστορία της Μονής Δήμιοβας.

- Briefing News - Ιερά Μονή Δήμιοβας στη Μεσσηνία.

- Πληροφορίες από τον κ. Σταύρο Καλυβιώτη.

arxeion-politismou.gr