Στην τελευταία περίοδο της παραγωγής ξυλόγλυπτων τέμπλων της Ηπείρου τέλη 18ου - αρχές 19ου αιώνα ανήκει το τμήμα ξυλόγλυπτου τέμπλου, κάτω κεταμπές. Φέρει παράσταση μετωπικού ιεράρχη κάτω από υπόστυλο αρχιτεκτόνημα, το οποίο επιστέφεται με σειρά τοξυλίων (μικρά τόξα). Το βάθος του κοσμείται με ελισσόμενη άκανθα, από την οποία προβάλλουν στο άνω μέρος κεφαλές δράκων, που έχουν εκτός από διακοσμητικό και αποτροαϊκό – φυλακτικό χαρακτήρα. Το έργο αποδίδεται σε αδρό έξεργο ανάγλυφο με τη διάτρητη τεχνική, και φυσιοκρατική απόδοση του φυτικού διακόσμου.
Με τον όρο τέμπλο εννοούμε το χώρισμα, «τό φράγμα τοῦ διαφράττοντος ἀπό τῶν ὑλικῶν τά νοούμενα», μεταξύ του ιερού βήματος και του κυρίως ναού.
Το τμήμα του συγκεκριμένου τέμπλου εντάσσεται στο πλαίσιο της παράδοσης των ηπειρωτικών τέμπλων τα οποία είναι αχρύσωτα, χωρίς χρώματα, εκτελεσμένα σε έξεργο ανάγλυφο με τη διάτρητη τεχνική.
Πρόκειται για νέα τεχνική που ξεκινά στο β΄ μισό του 18ου αιώνα και εκφράζει το υπερβολικό, το εντυπωσιακό, την κίνηση, την καμπύλη αντί της ευθείας. Με τη διάτρητη τεχνική επιτυγχάνονται οι αντιθέσεις φωτός και σκιάς.
Τα τέμπλα του β΄ μισού του 18ου - αρχών 19ου αιώνα στον ηπειρωτικό χώρο, διαρθρώνονται σε τρία καθ’ ύψος τμήματα.
Στο κατώτερο τμήμα, βάση, απαντούν τα θωράκια, τα οποία συγκρατούνται από γλυπτούς πεσσίσκους. Ακολουθούν οι δεσποτικές εικόνες, οι εικόνες δηλαδή του Xριστού, της Θεοτόκου, του Προδρόμου και του αγίου στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός. Οι εικόνες τοποθετούνται δεξιά και αριστερά της Ωραίας Πύλης, και διαχωρίζονται από ολόγλυφους κίονες. Τις δεσποτικές εικόνες πλαισιώνουν από κάτω ορθογώνια στενόμακρα πλαίσια, κάτω κεταμπέδες στη λαϊκή ορολογία των ξυλογλυπτών ή πανωθωράκια, απ’ όπου προέρχεται και το εν λόγω απότμημα. Πάνω από τις δεσποτικές εικόνες απαντούν οι τοξωτές επιστέψεις ή κεμέρια. Τα πανωθωράκια και τα κεμέρια φέρουν γλυπτές παραστάσεις, σχετικές με τη δεσποτική εικόνα που πλαισιώνουν, αποτελούν ενιαίο με αυτή σύνολο, αποδίδονται με τη διάτρητη τεχνική, και η θεματολογία αντλείται από την Αγία Γραφή.
Το δεύτερο καθ’ ύψος τμήμα του τέμπλου, είναι ο θριγκός (το επιστύλιο των βυζαντινών τέμπλων). Σχηματίζεται από μια ταινία με ανάγλυφο διάτρητο διάκοσμο, τη σταφυλή των ταγιαδόρων. Έπεται η ζώνη των μικρών εικόνων με παραστάσεις από το Δωδεκάορτο. Στο άνω τμήμα τους επιστέφονται με τοξωτά πλαίσια τα οποία φέρουν ανάγλυφο διάκοσμο με διάτρητη τεχνική.
Το τρίτο καθ΄ ύψος τμήμα του τέμπλου, η επίστεψη, αποτελείται από ζώνη με χυμώδεις συστρεφόμενους βλαστοπλοκάμους, σε διάτρητη τεχνική, πάνω στους οποίους πατούν ολόγλυφα πουλιά, περιστέρια. Στο κεντρικό τμήμα σκαλίζεται ζεύγος δρακόντων με οφιοειδή συσπειρωμένη ουρά. Πάνω σε αυτούς στερεώνονται ο σταυρός και τα λυπηρά, δηλαδή τα εικονίδια της Παναγίας και του Ιωάννη του Θεολόγου, αγαπημένου μαθητή του Χριστού.
Από τον 16ο αιώνα και μετά, η ξυλογλυπτική τέχνη παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη στον ηπειρωτικό χώρο, εξαιτίας της ευρείας χρήσης του ξύλου στη διακόσμηση των ναών, ως πιο φτηνό υλικό. Περιζήτητοι ήταν οι ξυλογλύπτες από τα χωριά Τούρνοβο και Μέτσοβο της Ηπείρου, που σχημάτιζαν συντεχνίες – ισνάφια και περιόδευαν σε ολόκληρη την Ελλάδα, τα Βαλκάνια και αλλού.
Δήμητρα Παπαϊωάννου, αρχαιολόγος
Απότμημα ξυλόγλυπτου τέμπλου/Τέλη 18ου- αρχές 19ου αιώνα/ Άγνωστη προέλευση
ύψος: 0,22μ. πλάτος: 0,58μ.
Αρ. Ευρετηρίου: Α.Κ. 175
αδημοσίευτο
Τσαπαρλής, Ε. 1994. «Το ξυλόγλυπτο τέμπλο στην Ήπειρο κατά το β΄μισό του 18ου αιώνα.» Στο Αντίφωνον, Αφιέρωμα στον καθηγητή Ν.Β. Δρανδάκη, Β. Κατσαρός (επιμ.) 70-95. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς Π.Σ..
Σιούλης, Τ. 2008. Ο ξυλόγλυπτος διάκοσμος των εκκλησιών στην Ήπειρο και οι τεχνίτες του ξύλου. Μεταβυζαντινή περίοδος. Ιωάννινα: Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών.
Δράση «ΕΧΩ ΜΙΑ ΑΠΟΡΙΑ». Στο leptomeries100@gmail.com
μπορείτε να στείλετε κάποιο ερώτημα για το πιο πάνω εύρημα-έκθεμα και ο/η αρχαιολόγος συντάκτης/τρια του λήμματος θα σας απαντήσει με περισσότερες πληροφορίες σε εύθετο χρόνο. Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου