Τα μεγαλιθικά και οι βραχογραφίες της Κιόροβας Ξάνθης

 

Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΙΘΙΣΜΟΥ

ΣΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ,

ΤΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΑ ΒΡΑΧΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

ΣΤΗΝ ΓΑΛΛΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΘΡΑΚΗ, 

Η ΜΕΓΑΛΙΘΙΚΗ ΘΡΑΚΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Του Απόστολου Τσακρίδη

 

Ο μεγαλιθισμός, είναι ένα  φαινόμενο του προϊστορικού πολιτισμού, που κατακλύζει τις ανθρώπινες φαντασιώσεις, οι οποίες δυσκολεύονται να κατανοήσουν τη μυστηριακή αύρα, που τον περιβάλλει. Η εξάπλωσή του είναι, ωστόσο, τεράστια, και είναι αδύνατο να αποδοθεί σε μία μόνο περιοχή.

Συνοπτικά, υπάρχουν τρία κύρια μεγαλιθικά πεδία στην Ευρώπη:

1) τα μεγαλιθικά μνημεία της Δυτικής Ευρώπης, 

2) τα μεγαλιθικά μνημεία του Καυκάσου, 

3) τα μεγαλιθικά μνημεία των Βαλκανίων, στα οποία ανήκουν τα μεγαλιθικά μνημεία της Θράκης.

Η μελέτη των δυτικοευρωπαϊκών μεγαλίθων, άρχισε πολύ πριν τον 18ο αιώνα (Fergusson 1872), ενώ οι έρευνες στον Καύκασο, ξεκίνησαν τον 19ο αιώνα και οι Βαλκανικές, στο τέλος του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα [Tsonev et al., 2012:182,183].

Το μεγαλιθικό της Κιόροβας, με ανώπετρα 15 τόνων!!!

Οι μεγαλιθικές κατασκευές εντοπίζονται για πρώτη φορά στην Ατλαντική Ευρώπη, προς τα μέσα της 5ης χιλιετίας π.κ.χ., κατασκευασμένες από τους αγροτικούς πληθυσμούς της Νεολιθικής εποχής που προέρχονται πιθανόν, από περιοχές του Δούναβη, αναμειγμένους με τους τοπικούς πληθυσμούς της Μεσολιθικής. Στη βορειοκεντρική Ευρώπη, ο μεγαλιθισμός εμφανίζεται στην ταφική του όψη από το 3.600-3.400 π.κ.χ. έως το 2.400 π.κ.χ. Η εμφάνιση του και η αξιοσημείωτη διάδοση του σηματοδοτεί την αρχή της γεωργίας, που έχει αφήσει ένα έντονο αποτύπωμα σε όλη την περιοχή που περιλαμβάνει τη ΒΑ Γαλλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και τη βόρεια Γερμανία, τη Σλοβακία, την Πολωνία, τη Μολδαβία και τη δυτική Ουκρανία. Στο βορρά είναι εμφανής στη Δανία και τη Σουηδία, με τις περισσότερες εγκαταστάσεις που βρίσκονται κατά μήκος της ακτής σε εύφορες περιοχές για γεωργική καλλιέργεια. Κάποια μικρή, μεγαλιθική παρουσία εντοπίζεται σε Νορβηγία και Φιλανδία [Pozzi 2009: 105-111 (Στ. Κιοτσέκογλου 2018: σελ. 62-94)].

Στις Ακτές του Ατλαντικού και της Β. Ευρώπης, υπάρχει μια εκτεταμένη ομαδοποίηση μεγαλίθων, η οποία αποτελεί ένα πλατύ τυπολογικό και διαδοχικό μέγεθος που μαρτυρεί την εξέλιξη των μεγαλιθικών μνημείων, αλλά δεν αντικατοπτρίζει μια χρονολογική ακολουθία.

Η Γαλλία φιλοξενεί τους αρχαιότερους μεγάλιθους όπως αποδεικνύεται από τη χρονολόγηση με ραδιοάνθρακα σε σύγκριση με τους μεγάλιθους της Μ. Βρετανίας και της Ιβηρίας.

Το "Λιοντάρι της Κιόροβας"...

Το παλαιότερο μεγαλιθικό νεκρικό μνημείο είναι ο τάφος με τύμβο λιθοσωρού του Kercado  με θάλαμο και διάδρομο που έχουν κατεύθυνση ηλιοστασίου, χρονολογήθηκε με τη μέθοδο του ραδιοάνθρακα (C14) στο 4.800 π.κ.χ. Βόρεια του Kercado, ανεβαίνει η ευθυγράμμιση του μνημείου Carnac, όπου υπάρχουν έντεκα σειρές menhir (ορθόλιθοι), που εκτείνονται 1.170 μέτρα, καθώς όλη η περιοχή περικλείει μεγάλη συγκέντρωση μεγαλιθικών μνημείων κάθε είδους. Το Le Petit Mont ένα από τα ακρωτήρια της νότιας ακτής της χερσονήσου Rhuys, στην πόλη Arzon, υπάρχει ακόμα ένα γνωστό ιερό ταφικό συγκρότημα που έχει διάμετρο 60 μέτρων και ύψος 7 μέτρων και καλύπτει τρία dolmens. Η παλιότερη φάση, χρονολογείται μεταξύ του 4.580 και 4.440 π.κ.χ. Η παρουσία αρκετών μεγαλιθικών μνημείων που εντοπίζονται από τη Βρετάνη (Γαλλία), την Ιρλανδία, την Ουαλία, τη Σκωτία (έως και τις νήσους Όρκνι / Ορκάδες) φανερώνει τη ραγδαία εξάπλωση τους.

Το φαινόμενο αυτό χαρακτηρίζεται από την κατασκευή και διάδοση μνημείων συλλογικής ταφής, τα οποία χρησίμευαν επίσης ως κέντρο σύνθετων τελετουργιών που συνδέονται

- αφ' ενός με την τήρηση του ετήσιου κύκλου του ήλιου και των αστεριών, θεμελιωδών για τη γεωργία, και

-αφ' ετέρου με τη λατρεία του θανάτου (μεταθανάτια «τύχη»). 

Η Νεολιθική της κεντρικής Ευρώπης ξεκίνησε γύρω στο 5.500 π.κ.χ. και από τα εδάφη της Ουγγαρίας και της ΝΑ Σλοβακίας εξαπλώθηκε πολύ γρήγορα κατά μήκος της πορείας του Δουνάβεως και των παραποτάμων του, μέχρι που κάλυπτε μια περιοχή, που εκτείνεται από την Ουκρανία στο Βέλγιο και στη βόρεια Γαλλία (Στ. Κιοτσέκογλου 2018: σελ. 60).

Κτίσμα στην Κιόροβα.

Η συζήτηση γύρω από το θέμα του μεγαλιθικού φαινομένου στην ευρύτερη Ευρώπη, συνδέεται με τους αγροτικούς πληθυσμούς της Νεολιθικής εποχής που εκτείνεται μέχρι την Χαλκολιθική και συνεχίζει μέχρι την εποχή του Χαλκού. Σε κάποιες περιπτώσεις όπως για παράδειγμα τα μεγαλιθικά μνημεία των Βαλκανίων (Βουλγαρία, Ευρωπαϊκή Τουρκία, Ελλάδα) μπορούν να τοποθετηθούν χρονολογικά στο διάστημα μεταξύ του 12ου έως και 6ου αιώνα  π.κ.χ. [Tsonev and Kolev 2012: 18, (ΠΗΓΗ: Παρατηρητής, 10.3.2022)].

Η πρώτη γεωργική τοποθεσία στην Ευρώπη προσδιορίζεται γεωγραφικά γύρω από την περιοχή της οροσειράς του Αίμου, όπου σήμερα αποκαλείται Βαλκάνια. Στον γεωγραφικό χώρο της απέραντης Θράκης αναπτύχθηκε από την 7η χιλιετία ο πολιτισμός που είναι γνωστός με την ονομασία Βαλκανική Νεολιθική. Αυτός ο πολιτισμός όπως δείχνουν τα επίσημα αρχαιολογικά δεδομένα, φαίνεται πως ήταν η μήτρα των πρώτων γλωσσών (γνωστή ως «πρωτοβαλκανική» γραφή).

Αμέσως ακολουθήθηκε από έναν άλλο πολιτισμό, στις υψηλότερες περιοχές της κεντρικής και δυτικής μεσογείου που ονομάζεται πολιτισμός της εμπίεστης cardial κεραμικής (Impressed Cardium Pottery).Είναι ένας τύπος νεολιθικής κεραμικής που χαρακτηρίζεται από το ύφος των κεραμικών διακοσμήσεων της, που επιτυγχάνεται μέσω της αποτύπωσης επάνω στον πηλό του κελύφους, του θαλάσσιου μαλακίου Cardium Edulis. Οι προκάτοχοι του πρώιμου αυτού πολιτισμού εντοπίστηκαν τόσο στη Θεσσαλία, πριν από την ανθοφορία του πολιτισμού στο Σέσκλο Μαγηνίας, στο Σιδάρι της Κέρκυρας (6.400 – 6.200 π.κ.χ.), όσο και στον Λίβανο κοντά στην Βύβλο ή Τζουμπάιλ (Benvenuti–Metallinou 2002: 17-28. Starnini 2002:34. «Στ. Κιοτσέκογλου 2018»).

 Η αρχή της «Νεολιθικοποίησης», στην Ιταλική χερσόνησο (Starnini 2002: 29-35), τα νησιά του Τυρρηνικού πελάγους, τη νότια Γαλλία (Guilaine – Manen 2002: 37-49) και την Ιβηρική χερσόνησο (Marti 2002: 51-61, Cruz-Berrocal 2012: 123-156), αποδίδεται στους πληθυσμούς του πολιτισμού της εμπίεστης cardial κεραμικής η οποία εμφανίστηκε για πρώτη φορά τους τελευταίους αιώνες της 7ης χιλιετίας π.κ.χ. στις δυτικές ακτές της βαλκανικής χερσονήσου, που βρέχονται από το Ιόνιο και το Αδριατικό πέλαγος. Οι κοινές γεωγραφικές προελεύσεις αυτών των ομάδων, που υποδηλώνονται από τη κεραμική τους, διακοσμημένη με εμπίεστα σχέδια ή χαράξεις ή ακόμη και χωρίς διακόσμηση, είναι ουσιαστικά παρόμοια με εκείνες που υπάρχουν στα Βαλκάνια κατά το β’ μισό της 7ης χιλιετίας [Budja 2009: 117-137. Zilhao 2001: 14180-14185. (Στ. Κιοτσέκογλου 2018: σελ. 59)].

Στοιχεία που προκύπτουν ύστερα από χρονολόγηση με ραδιοάνθρακα, δείχνουν ότι η ΝΔ Ευρώπη εισήλθε σε Νεολιθικό ορίζοντα, λόγω της άφιξης των Νεολιθικών κοινοτήτων από τη θάλασσα (του Αιγαιακού και περιΑιγαιακού χώρου και ευρύτερα της Αν. Μεσογείου) και όχι μέσω αυθόρμητων διαδικασιών Νεολιθικής εξέλιξης των αυτοχθόνων, μεσολιθικών πληθυσμών.

Τα λίγα γνωστά μεγαλιθικά μνημεία που έχουν επίσημη αναγνώριση στην Ελλάδα (Νομό Έβρου, Νομό Ροδόπης (Ισμάρα), Θάσο, Σουφλί Μαγούλα (Λάρισα), Μύκονο, Νάξο), οφείλονται κυρίως στην έλλειψη έρευνας ή διάθεσης για έρευνα, όσο αφορά τον Μεγαλιθικό Πολιτισμό, και όχι στην έλλειψη μεγαλιθικών μνημείων που βρίθουν σε όλη την Ελληνική επικράτεια. Ένα τέτοιο παράδειγμα, είναι η περιοχή βόρεια από τα πομακοχώρια Σέλερο, Λευκόπετρα και Κιμμέρια του Νομού Ξάνθης.

Το φυσικό  περιβάλλον του τοπίου, εικονίζει έντονα στοιχεία γεωλογικών σχηματισμών. Τα γεωλογικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του τοπίου, βόρεια των Κιμμερίων, της Λευκόπετρας και του Σέλερο, εμφανίζουν ιδιαίτερες φυσικές δομές, που κατά την διάρκεια του χρόνου ο άνθρωπος αναγνώρισε ως εδαφικά σημεία δύναμης που τα προσάρμοσε στις κοινωνικές και πολιτισμικές ανάγκες του, μετατρέποντάς τα σε μνημειακές κατασκευές.

Η μεγαλιθική Θρακική κληρονομιά, στη γεωμορφολογική της φυσιογνωμία μεταξύ φυσικών και τεχνιτών κατασκευών, χάρη στην ταυτοποίηση αρκετών λίθινων μνημειακών κατασκευών, μεμονωμένων ή με λίθινα συμφραζόμενα, μέχρι σήμερα αγνοήθηκε ή υποβιβάστηκε, από την περίεργη υποκειμενικότητα, τον αποκλεισμό και την ένοχη σιωπή της επιστημονικής έρευνας, συγκεκριμένων αρχαιολογικών και πανεπιστημιακών κύκλων [ΠΗΓΗ: Παρατηρητής, 10.3.2022].

Έτσι λοιπόν το «κυνήγι» της μεγαλιθικής έρευνας στη Θράκη και γενικότερα στον Ελλαδικό χώρο είναι μοναχικό και δύσκολο λόγω ανυπαρξίας σχετικών αναφορών και βιβλιογραφικών πηγών. Ειδικά για έναν ερασιτέχνη ερευνητή, η ερμηνεία και η σημασιολόγηση της ανθρώπινης παρέμβασης στο φυσικό τοπίο αποτελεί μια τολμηρή προσέγγιση.

Το μυστηριακό τοπίο της Κιόροβας.

Στην ορεινή τοποθεσία που απέχει σε ευθεία γραμμή τρία χλμ από το Σέλερο και τη Λευκόπετρα που οι ντόπιοι την αποκαλούν Κιόροβα, (τουρκικά Körova = τυφλός κάμπος), περνά ο χωματόδρομος που ανακατασκευάστηκε για τις ανεμογεννήτριες. Πάνω από το δρόμο, βορειοανατολικά των πηγών της τοποθεσίας Κιόροβα, εντοπίζεται ογκόλιθος περίπου 15 τόνων, του οποίου η μία έδρα ισορροπεί σε βραχώδη βάση, αποτέλεσμα ανθρώπινης συλλογικής δραστηριότητας.  Σε απόσταση οκτώ μέτρων νοτιοανατολικά, στην επιφάνεια ενός άλλου βράχου λαξεύτηκε βωμός κυκλικού σχήματος. Μερικά μέτρα πιο χαμηλά του υψώματος όπου βρίσκεται ο ισορροπημένος ογκόλιθος με το βωμό, εντόπισα έναν αποσπασμένο βράχο που φέρει επάνω στην επιφάνεια του ακανόνιστη χάραξη. Οι ντόπιοι βοσκοί μου το ερμήνευσαν ως γράμματα ή σύμβολα. Το σχέδιο της χάραξης όμως όπως απεικονίζεται και στην φωτογραφία δεν φαίνεται να έχει κάποιους γραφικούς χαρακτήρες αλλά να φανερώνει κάποιον άγνωστο συμβολισμό ή την σχηματική κάτοψη ενός περιτειχισμένου χώρου (τριπλού περιβλήματος), προφανώς κάποιου αμυντικού κτίσματος ή αγροτοκτηνοτροφικού οικήματος. Η θεωρητική προσέγγιση των συγκεκριμένων  θεμάτων μόνο ως υποθετική μπορεί να ερμηνευτεί αφού στερείται σχετικής βιβλιογραφίας και επιστημονικής τεκμηρίωσης..

Για τους ερασιτέχνες όμως ερευνητές υπάρχει το χρήσιμο εργαλείο των κοινωνικών δικτύων, όπου εκεί μπορεί οποιοσδήποτε να ενημερωθεί μέσα από σχετικές ιστοσελίδες για τις άγνωστες μεγαλιθικές αρχαιότητες της Ευρώπης, καθώς το μυστήριο του Μεγαλιθισμού, γοητεύει όλο και περισσότερους ανθρώπους μικρούς και μεγάλους. Σε μια γαλλική ιστοσελίδα σελίδα με τίτλο Philolithes (Φιλόλιθοι) «Arts rupestres schématiques et cupules d'Europe» που σημαίνει «Η τέχνη των βράχων στην Ευρώπη, με σχήματα και κοιλότητες», παρουσιάζεται μια ενδιαφέρουσα βραχογραφία που βρέθηκε 20 χλμ. περίπου δυτικά του ποταμού Λίγηρα και όπως φαίνεται στη φωτογραφία ομοιάζει με το σχέδιο του βράχου στην Κιόροβα της Θράκης.

Στη συνέχεια, παραθέτω το κείμενο του ηλεκτρονικού συνδέσμου Philolithes:

Description :

Situé sur un éperon rocheux en surplomb de la rivière du Charavan, sur la gauche du chemin en descente en venant du hameau du Montel.

Sur la surface horizontale de la roche affleurente, composé de granit à gros grain, présente une gravure assez irrégulière d'une triple enceinte ou jeu du moulin.

La gravure s'entend sur plus d'une trentaine de centimètre en suivant certains sillons naturels de la roche.

Les quatre médianes se rejoignant au point central du dessin.

2 excroissances cruciformes, difficiles à distinguer car peu marquée, sont présentes en opposition sur les bords Nord et Sud et relié à l'ensemble de la figure.

 

Μετάφρασ

Περιγραφή :

Βρίσκεται σε μια βραχώδη προεξοχή με θέα στον ποταμό Charavan, στα αριστερά του κατηφορικού μονοπατιού που προέρχεται από τον οικισμό Montel.

Στην οριζόντια επιφάνεια του προεξέχοντος βράχου, που αποτελείται από χονδρόκοκκο γρανίτη, παρουσιάζεται μια μάλλον ακανόνιστη χάραξη τριπλού περιβλήματος ή «του παιχνιδιού του μύλου».

Η γκραβούρα εκτείνεται σε περισσότερα από τριάντα εκατοστά, ακολουθώντας ορισμένες φυσικές αυλακώσεις στο βράχο. Οι τέσσερις διάμεσες (αυλακώσεις) συναντώνται στο κεντρικό σημείο του σχεδίου. Φαίνονται 2 σταυροειδείς προεξοχές, που είναι δύσκολο να διακριθούν επειδή δεν είναι πολύ έντονες, σε αντίθεση με το βόρειο και νότιο άκρο και συνδέονται με το σύνολο του σχήματος.

Σε άλλη φωτογραφία αναφέρεται ως «τριπλή οχύρωση».

 

Σκοπός της προσέγγισης μου, είναι η ανίχνευση των κοινών στοιχείων των δύο βραχογραφημάτων που εντοπίζονται σε Γαλλία και Ελλάδα, χωρίς να αποκλείεται η περίπτωση της διαφορετικής τους σημασίας ως προς την σημασιολόγηση και το σκοπό του προορισμού τους. Το βραχογράφημα Α’ (Γαλλία) παρά την ακανόνιστη μορφή του, εμφανίζει πιο έντονα το στοιχείο της γεωμετρίας και της ευθυγράμμισης των κάθετων και παράλληλων χαράξεων (αυλακώσεων) σε σχέση με το βραχογράφημα Β’ (Ελλάδα). Στο βραχογράφημα Β’ παρατηρούνται δύο αιχμές που συμπληρώνουν το υπόλοιπο σχέδιο. Η μία αιχμή (σχήμα βέλους) που δείχνει δεξιό προσανατολισμό όπως φαίνεται στη φωτογραφία παρουσιάζει λαξευτή αυλάκωση ενώ η δεύτερη αιχμή έχει ανάγλυφη όψη από το υπόλοιπο σχήμα και βρίσκεται στο πάνω αριστερό άκρο της εικόνας του σχεδίου.

Από το βραχογράφημα Β’ απουσιάζουν οι 2 σταυροειδείς προεξοχές από το σύνολο του σχήματος, σε σχέση με το βραχογράφημα Α’, ενώ δεν μπορούμε να είμαστε σαφείς για τον αρχικό προσανατολισμό του σχεδίου του βραχογραφήματος Β’ διότι ο βράχος φαίνεται να έχει μετακινηθεί ως προς την αρχική του θέση. Τα δύο βραχογραφήματα Α’ και Β’ ομοιάζουν ως προν την όψη του τριπλού περιβλήματος με τις τρεις σταυροειδείς χαράξεις που αντιστοιχούν στο εσωτερικό τους ενώ ακολουθούν και στις δύο περιπτώσεις ορισμένες απ’ τις φυσικές αυλακώσεις του βράχου.

 

Συμπέρασμα: Οι δύο βραχογραφίες αποδίδουν ένα σχεδιαστικό μοτίβο με τριπλό περίβλημα και εσωτερικές σταυροειδέις χαράξεις, που αποτυπώνεται πιο έντονα στο βραχογράφημα Α’. Το βραχογράφημα Β’ φαίνεται να έχει υποστεί σοβαρές αλλοιώσεις λόγω της διάβρωσης του βράχου με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να έχουμε μια σαφή εικόνα του σχεδίου. Ακριβώς δίπλα στον βράχο της περίπτωσης του βραχογραφήματος Β’ υπάρχει ένας μισοκατεστραμμένος βράχος με περιμετρική αυλάκωση που καταλήγει σε λαξευτή κατασκευή εκροής (πιθανόν κάποιο είδος αρχαίου ληνού). Από τα συμφραζόμενα της περιοχής μπορούμε να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι η εξεταζόμενη βραχογραφία πιθανόν να είναι κατάλοιπο των ορεσίβιων κατοίκων της περιοχής.

Πιθανόν να σχετίζεται με τους ορεσίβιους θρακικούς πληθυσμούς που ζούσαν μέσα σε πλαίσια μιας ομαδικής συνείδησης με σεβασμό προς τον ηγεμόνα ή βασιλέα-ιερέα της περιοχής (ηγεμονικές κοινωνίες).

ΠΗΓΕΣ – Βιβλιογραφία: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 26.5.2022.

- Κιοτσέκογλου Σταύρος Δ. Δρ Αρχαιολογίας - Σπύρος Π. Πάγκαλης Γεωλόγος, Απόστολος Θ. Τσακρίδης ανεξάρτητος ερευνητής «ΒΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΧΩΡΙΩΝ ΣΕΛΕΡΟ, ΛΕΥΚΟΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΚΙΜΜΕΡΙΩΝ, ΖΩΝΤΑΝΕΥΕΙ Η ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΘΡΑΚΙΚΟΥ ΜΕΓΑΛΙΘΙΣΜΟΥ», Παρατηρητής, 10.3.2022.

- Κιοτσέκογλου Στ. «Μεγαλιθικά Μνημεία στην Αιγαιακή Θράκη. Μια ανθρωπολογική προσέγγιση», διδακτορική διατριβή, Blagoevgrad Βulgaria, 2018.

- ΦΙΛΟΛΙΘΟΙ.

- Λεκάκης Γ. «Σύγχρονης Ελλάδος Περιήγησις».

arxeion-politismou.gr