Το κέντρο παλλεσβιακής λατρείας στην αρχαία Πύρρα! Αφιερωμένο στην Λεσβιακή Τριάδα: Ζευς - Ήρα - Διόνυσος

 

Των αρχαιολόγων Ιωάννη Κουρτζέλλη και Δέσποινας Τσολάκη

Το ιερό του Μέσσου βρίσκεται στην ομώνυμη κοιλάδα, 35 χλμ. από την Μυτιλήνη, 5 χλμ. από την αρχαία Πύρρα και 7,5 χλμ. από την αρχαία Αρίσβη. Το όνομά του οφείλεται στην θέση του στο μέσον του νησιού της Λέσβου [σ.σ.: στον 39ο παράλληλο]. Η πρώτη αναφορά στο ιερό έγινε από τον Γάλλο περιηγητή M. Boutan, ενώ ο Γερμανός R. Koldewey διενήργησε τις πρώτες ανασκαφές τον Δεκέμβριο του 1885 και τον Ιανουάριο του 1886.

Οι επόμενες ανασκαφές έγιναν στο διάστημα 1965 - 1967 από τον τότε έφορο Β΄ Πετράκο, ενώ πραγματοποιήθηκε και περισυλλογή των διάσπαρτων στον χώρο του ιερού και στον ευρύτερο χώρο του κόλπου της Καλλονής αρχιτεκτονικών του μελών. Δοκιμαστικές τομές διενεργήθηκαν από την Κ΄ ΕΠΚΑ το 1988 και επαναλήφθηκαν κατά το 1995 - 1997. Οι εργασίες ανάδειξης του χώρου από την Κ΄ ΕΠΚΑ ξεκίνησαν το 2002, στα πλαίσια του Γ΄ ΚΠΣ και ολοκληρώθηκαν το 2004.

Το Ιερό του Μέσσου, κέντρο παλλεσβιακής λατρείας και έδρα του Κοινού των Λεσβίων, ευρίσκεται μέσα στα όρια της επικράτειας της αρχαίας Πύρρας. Στους αρχαϊκούς χρόνους υπήρχε ορθογώνιο λατρευτικό κτίριο με βωμούς, λείψανα του οποίου σώζονται εντός του θεμελίου του υστεροκλασσικού ναού (330 - 300 π.Χ.). Ο ναός είναι ψευδοδίπτερος ιωνικός με 8 Χ 14 κίονες. Οι διαστάσεις του είναι 41,55 Χ 23,78 μ. Σώζεται ιδιαίτερα κατεστραμμένος στο επίπεδο της θεμελίωσης και σε τμήμα του κατώτερου δόμου της τριβαθμιδωτής κρηπίδας. Από την πρώτη ανασκαφική έρευνα, στα τέλη του 19ου αιώνα, έως και σήμερα έχουν μελετηθεί χιλιάδες θραύσματα από το βάναυσα κατεστραμμένο μνημείο αποκαθιστώντας την αρχική μορφή του. Ο θριγκός του πτερού αποτελείται από τριταινιωτό επιστύλιο, ακόσμητη ζωφόρο, που επιστέφονται με ιωνικά κυμάτια, γεισίποδες, οριζόντιο γείσο, σίμη με διακόσμηση ανάγλυφης βλαστόσπειρας και επαέτια σίμη με διακόσμηση ανθεμίων και ανθών λωτού. Ο ναός δεν είχε αετωματικά γλυπτά. Το Ιερό σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη ήταν αφιερωμένο στη Λεσβιακή Τριάδα (το Δία, την Ήρα και το Διόνυσο). Μετά την καταστροφή του στην υστερορρωμαϊκή εποχή ο χώρος απέκτησε εργαστηριακή χρήση, η οποία τεκμηριώνεται από την αποκάλυψη κλιβάνων. Την παλαιοχριστιανική εποχή ιδρύθηκε παλαιοχριστιανική κοιμητηριακή βασιλική πάνω στο αρχαίο δάπεδο ίχνη της οποίας διακρίνονται κυρίως στο ανατολικό τμήμα του ναού. Παλαιοχριστιανικές ταφές που βρέθηκαν στο χώρο επιβεβαιώνουν την ιδιότητα "κοιμητηριακή". Την παλαιοχριστιανική βασιλική διαδέχθηκε το μεσοβυζαντινό εκκλησίδιο αφιερωμένο στη λατρεία του Ταξιάρχου Μιχαήλ, η λατρεία του οποίου συνεχίζεται έως σήμερα.

Μετά την ένταξη του έργου στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Βορείου Αιγαίου 2000-2006 πραγματοποιήθηκαν στο χώρο εργασίες με βάση την εγκεκριμένη μελέτη, οι οποίες περιλάμβαναν αποψιλώσεις, αποχωματώσεις, διαμορφώσεις, αποστράγγιση του ναού και του χώρου, κατασκευή δικτύου ομβρίων υδάτων, ύδρευσης και άρδευσης, αντιστηρίξεις, συντηρήσεις των αρχιτεκτονικών μελών και της σωζόμενης θεμελίωσης του ναού, δίκτυα φωτισμού και πυρόσβεσης, διαδρομές περιήγησης, εξωτερική περίφραξη και φύτευση του περιβάλλοντος χώρου του μνημείου.

Στην είσοδο του χώρου κατασκευάστηκε λιθόκτιστο ισόγειο κτήριο με χρήση φυλακίου - εκδοτηρίου εισιτηρίων, το οποίο περιλάμβανε αποθήκη και WC για τους επισκέπτες. Αριστερά της εισόδου του αρχαιολογικού χώρου κατασκευάστηκε λιθόκτιστος εκθεσιακός χώρος, στον οποίο έγινε προσπάθεια αναπαράστασης της όψης του ναού, σύμφωνα με τα σχέδια του R. Koldeway. Επί πλέον, εκτίθενται τμήματα κιονόκρανων, τα στοιχεία του ιωνικού κίονα και του θριγκού και τα νέα στοιχεία της ανωδομής του ναού, συνοδευόμενα από πληροφοριακό υλικό.

Τέλος, στην νοτιοανατολική γωνία του αρχαιολογικού χώρου κατασκευάστηκε ένα μικρό ξύλινο αμφιθέατρο, χωρητικότητας 200 ατόμων, το οποίο μπορεί να φιλοξενήσει πολιτιστικές εκδηλώσεις.

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΛΕΣΒΟΥ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.12.2021.

arxeion-politismou.gr