ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ, ο ΠΑΤΕΡΑΣ της ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΑΤΥΡΑΣ

 

Του συγγραφέα Κώστα Σπίνου, kspin.gr@gmail.com 

Ο Αριστοφάνης ήταν o πιο διάσημος κωμικός ποιητής του αρχαίου κόσμου. Υπήρξε διαμορφωτής της αρχαίας κωμωδίας και μαζί με τον Εύπολι και τον Κρατίνο, τους οποίους αν και ξεπέρασε κατά πολύ, αποτελούσαν τους κυριότερους εκπρόσωπους της αρχαίας Αθηναϊκής Κωμωδίας. Ήταν μια πρόωρα αναπτυγμένη και εργατικότατη μεγαλοφυΐα, που η υπεροχή του συνίσταται στην δημιουργία της «Πολιτικής Σάτυρας». Τα λιγοστά στοιχεία που αφορούν την ζωή του, τα αντλούμε από, από ένα άρθρο του Λεξικού της Σ.Ο.Υ.Δ.Α.Σ, από μια σημείωση στο «Περί Κωμωδίας» ανωνύμου συγγραφέα, κι από ένα σχόλιο στην «Απολογία» του Πλάτωνος.

Από τα έργα του συμπεραίνουμε ότι διέθετε δύο στοιχεία που τον καθιστούσαν ξεχωριστό. Το πρώτο ήταν το αδάμαστο θάρρος του, με το οποίο σατύριζε τους ισχυρούς. Το δεύτερο ήταν τα πρωτότυπα ευρήματα της φαντασίας του. 

Ο Αριστοφάνης πολεμώντας τους δημαγωγούς και τους σοφιστές ήταν ο διαπρύσιος κήρυκας της ειρήνης και τα έργα του καθώς παίζονται και σήμερα διατηρούν το πνεύμα του και την ψυχή του. Η κωμωδία αποτέλεσε πάντοτε ένα ελεύθερο βήμα, που μέσω της  σάτυρας καυτηρίαζε ήθη, σχέσεις, την αλαζονεία των αρχόντων κλπ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο μεγάλος μας κωμωδιογράφος ο Αριστοφάνης, που μαστίγωνε συνεχώς με τον λόγο του το πλέον επικίνδυνο δημαγωγό, τον Κλέωνα, ο οποίος μετά τον θάνατο του Περικλή δέσποζε στην πολιτική σκηνή. Ήταν ο ασυμβίβαστος που διατηρούσε υψηλό το ελεύθερο φρόνημα του Αθηναϊκού λαού.

ΔΕΙΤΕ την ΟΜΙΛΙΑ του Γ. ΛΕΚΑΚΗ ΠΕΡΙ ΣΑΤΥΡΑΣ

 

 

 ΙΠΠΗΣ

Διαβάζοντας κανείς τα έργα του Αριστοφάνη νομίζει πως έχει μπροστά του ένα σύγχρονο ευθυμογράφο, αιώνια αντιπολιτευόμενο που με το κεντρί της  σάτυράς του σαρκάζει και χτυπά αλύπητα τους ψευτοπολιτικούς. Τα έργα του εξακολουθούν να προσφέρουν ψυχαγωγία στο ευρύ κοινό, όπως ακριβώς και στην αρχαιότητα, γιατί, παρότι γράφτηκαν για να στηλιτεύσουν τα «κακώς κείμενα» μιας εποχής μακρινής μας χρονολογικά, αγγίζουν, με τη μεγαλοφυή ελευθερία και τη φαντασία που τα χαρακτηρίζει, την ανθρώπινη φύση, όλως αυτή αναδεικνύεται μέσα από τις αδυναμίες και τα πάθη της, ανάλογα με το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον. Προσεγγίζουν, με τρόπο εύστοχο και πνευματώδη, τα επίκαιρα και καυτά πολιτικοκοινωνικά ζητήματα κάθε εποχής: δημαγωγία, αναλγησία των ισχυρών, πολεμοκαπηλεία, πολιτική ανηθικότητα, αλλά και φτώχια, πλούτο, κατάπτωση αξιών, προσωπικό συμφέρον.

Το 424 π.Χ παρουσίασε στο Αθηναϊκό κοινό το έργο του «Ιππής», μια τσουχτερή πολιτική  σάτυρα, την πιο ωμή πολιτική κωμωδία του, που του επέφερε το πρώτο βραβείο στα Λήναια (αρχαία ελληνική εορτή προς τιμήν του Διονύσου, η οποία ελάμβανε χώρα στην αρχαία Αθήνα κατά το μήνα Γαμηλιώνα 12 έως και 15η μεσούντος του μηνός υπό την ευθύνη του αρμοδίου για τα θρησκευτικά ζητήματα άρχοντα βασιλιά).

Το έργο επίκαιρο σε κάθε εποχή και ειδικά στις μέρες μας που η χώρα διέρχεται πολλαπλές κρίσεις, καυτηριάζει την κακοδιαχείριση και τις ατασθαλίες της εξουσίας, που οδηγούν τη χώρα στην παρακμή, την εξαθλίωση και το μαρασμό και προειδοποιεί τους πολίτες κάθε εποχής για τους κινδύνους που ελλοχεύουν στα θεμέλια της Δημοκρατίας.

Ο ποιητής χωρίς στρογγυλοποιήσεις δηλώνει την απέχθειά του για τον δημαγωγό Κλέωνα, (Παφλαγόνα στο έργο), που μετά τον Περικλή κατείχε την εξουσία στην πόλη των Αθηνών τα πρώτα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου. Για να χτυπήσει τον φαύλο Κλέωνα, εφευρίσκει έναν φαυλότερο τύπο, ο οποίος και κατατροπώνει τον δημαγωγό. Έτσι θεμελιώνει την άποψη πως όταν σε μια πολιτεία κυριαρχήσει η απάτη, η εξαγορά, η φαυλότητα, η αναξιοκρατία, το ψέμα, η παραπλάνηση μόνο με τα ίδια μέσα μπορεί να πολεμηθεί.

 

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ

 

Ο τυραννοφρόνων δημαγωγός Κλέων ο χειρότερος σύμφωνα με πολλούς μελετητές κατά την εποχή των τριάκοντα τυράννων, δυο φορές πήγε στα δικαστήρια τον Αριστοφάνη, όταν προσπάθησε να του σπάσει την ενοχλητική γραφίδα, επειδή τον διακωμώδησε για την αλαζονεία του και για τον αισχρό ιδιωτικό και δημόσιο βίο του. Πνέοντας μένεα κατά του Αριστοφάνους δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει ψευδομάρτυρες και άλλα αθέμιτα μέσα, προσπαθώντας να αποδείξει ότι εξαπατήθηκε η Αθηναϊκή πολιτεία μέσω της κατηγορίας, ότι δήθεν ο Αριστοφάνης δεν ήταν γνήσιος Αθηναίος, και έτσι να πετύχει την καταδίκη του ή σε θάνατο ή στην καλύτερη περίπτωση σε «αειφυγία», δηλαδή σε εξορία διά βίου.

Και τότε όμως οι Αθηναίοι δικαστές απεφάνθησαν ότι όχι μόνο δεν ευσταθούσε η καταγγελία του, αλλά καταδίκασαν και τον ίδιο τον Κλέωνα με «δίκη κακοτεχνιών». Ο Κλέων καταδικάσθηκε σε βαρύ πρόστιμο και σε αποζημίωση του αντίδικού του λόγω συκοφαντικής δυσφημήσεως.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 4.11.2023.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:      

        - ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ.

        - ΛΕΞΙΚΟ Σ.Ο.Υ.Δ.Α.Σ.

        - ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ εκδ. ΔΟΜΗ.

        - ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ «ΙΠΠΗΣ» εκδ. ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ.

        - ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ εκδ. ΒΙΒΛΙΟΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ.

arxeion-politismou.gr