10 Ιανουαρίου εόρταζαν οι Ιταλοί την Ελληνίδα, από την Αρκαδία, που «εφηύρε το λατινικό αλφάβητο και τα λατινικά εκ των ελληνικών»…

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Την 10η Ιανουαρίου ξεκινούσαν να εορτάζονταν τα Καρμεντάλια. Ήταν πενθήμερες εορτές (11 - 15 Ιανουαρίου), στις οποίες συμμετείχαν κυρίως γυναίκες. Δεν είναι γνωστές λεπτομέρειες για τον εορτασμό της – βλ. Γ. Λεκάκης «Τάματα και αναθήματα».

Αυτές ήταν εορτες προς τιμήν της μητρός του Αρκά (από το Παλλάντιο) Ευάνδρου (υιού του βασιλιά και ολυμπιονίκη Εχέμου[1] και της Τιμάνδρας[2] – αλλά με θεϊκή καταγωγή, υιός του Ερμή(*) και της Νικοστράτης[3], που είχε το αξίωμα της θέτιδος[4]), ο οποίος ως γνωστόν πρώτος αποίκησε την χερσόνησο που αργότερα ονομάσθηκε ιταλική και εποίκισε και τον Παλλατίνο λόφο – ονοματισθέντα επίσης από τον Αρκά, γενάρχη των Αρκάδων, Πάλλαντα[5] - της μετέπειτα Ρώμης… Άλλώστε η ίδια η Ρώμη ήταν αρκαδική αποικία (βλ. Στράβων, «Γεωγραφικά», βιβλίο Ε΄)[6]. Η μητέρα του προέβλεψε ότι ο υιός της θα μετακομίσει στην ιταλικη χερσόνησο. Έτσι έχαιρε φήμης μάντισσας-προφήτη. Ανέβηκε μαζί με τον γιο της στον Παλλατίνο λόφο και αυτό της έδωσε ένα όραμα για το τι θα έμελλε να γινει η αιώνια πόλη... Ο Εύανδρος απέκτησε και δύο κόρες: Την Ρώμη και την Δύνη. Αυτός έφερε στην ιταλική χερσόνησο το ελληνικό δωδεκάθεο (ιδίως τις λατρείες Δήμητρος, Ποσειδώνος και Λυκίου Πανός[7]), την γραφή, την μουσική, και τους νόμους, 60 χρόνια προ των Τρωικών…

Όταν η Τιμάνδρα ήταν ακόμη στην Τεγέα, με τον Έχεμο, αντιμετώπισε επιτυχώς επίθεση των Ηρακλειδών(***). Αλλά αυτή ήταν και που προέβλεψε το ένδοξο μέλλον του Ηρακλή(***), καθώς αυτός επέστρεφε από τον άθλο του για τα βόδια του Γηρυόνη, και διανυκτέρευσε στα μέρη της…

Η σύζυγος του Εχέμου Χάρμαντα(**), Χαρμαντις(**), παραφράσθηκε σε Καρμεντις (> Carmentis > και εν τέλει στην Δύση, Κάρμεν). Και γιατί την ετιμούσαν οι Λατίνοι και οι Ιταλοί;

Διότι «αυτή μετεσχημάτισε τα λατινικά εκ των ελληνικών». Οι ίδιοι οι αρχαίοι Ρωμαίοι επίστευαν ότι αυτή εφηύρε και το λατινικό αλφάβητο. Ήταν αυτή που άλλαξε 15 – 16 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου για να γίνει το λατινικό αλφάβητο[8], που εισήγαγε ο γιος της Εύανδρος στο Λάτιο – βλ. Υγίνος (Fab. 277) και Ισίδωρος Σεβίλλης. Και επειδη έλεγε τους χρησμούς δια στίχων, απ΄ αυτής ωνομάσθησαν οι στίχοι "carmina", το ποίημα και το μαγικό τραγούδι "carmen"… Γι’ αυτό και λέγεται η «Σαπφώ της Δύσης». Από την ίδια ρίζα και η λέξη γοητεία / γητειά (charm, γερμ. Charme, γαλλ. charme**) - και στην όπερα ¨Κάρμεν" του Μπιζέ η φερώνυμη ηρωίδα είναι πλανεύτρα... Η λέξις carmen μάλιστα έγινε συνώνυμο του μαντείου και της μάγισσας… Ο όρος carmenta σημαίνει και «χωρίς νόημα», λόγω των ακαταλαβίστικων χρησμών, που έβγαιναν από την μάντισσα ιέρεια, εξ αιτίας του παραληρήματος που προκαλείτο, από την κατοχή του πνεύματος της μαντισσας από τους θεούς.[9] Οι ιερείς Carmentarii, ήταν υπεύθυνοι για την καταγραφή των χρησμών της και γενικότερα του μαντείου της.

Η Νικοστράτη άνοιξε τον δρόμο των επιστημών στην Ρώμη.[10] Γι’ αυτό και λογιζόταν και ως θεά της τεχνολογικής καινοτομίας.

Η Νικοστράτη διδάσκει γραφή και ανάγνωση τους Ρωμαίους...

Ως Καρμέντα έγινε θεά-νύμφη της ρωμαϊκής μυθολογίας και μία από τις τέσσερις Καμέναι[11]. Ήταν θεά των Νερών / Νηρηίδα, προστάτις του τοκετού, των μητέρων, των μικρών παιδιών και των μαιών. Εικονογραφικως παριστάνονταν ως νεαρή κοπέλλα, με φυσικά κατσαρά μαλλιά, πέφτουν σε κρίκους επάνω από τους ώμους της, φορώντας ένα στεφάνι - στέμμα από φασόλια-κουκιά στα μαλλιά της και με μια άρπα, κατ’ εξοχήν μαντικό-προφητικό μουσικό όργανο, για να συμβολίσει τις προφητικές της ικανότητες, με τις οποίες προέβλεπε την τύχη των νεογέννητων. Ένας βωμός της ιδρύθη αφ’ ότου η Σύγκλητος είχε απαγορεύσει στις ματρώνες[12] να χρησιμοποιούν άμαξες (carpenta) κι αυτές απάντησαν με αποχή από το συζυγικό σεξ μέχρι την άρση της απαγόρευσης! Οι γυναίκες νίκησαν. Ο νόμος αποσύρθηκε. Αλλά ως αποτέλεσμα αυτής της αποχής, υπήρξε μια πλούσια ευλογία παιδιών, όταν ξανα-ενώθηκαν οι σύζυγοι με περισσότερο πάθος μετά την ερωτική αποχή… Αυτή συγκεκριμένα η νίκη των γυναικών κατά της Γερουσίας, εορταζόταν ειδικώς την τελευταία ημέρα των Καρμενταλίων, στις 15 Ιανουαρίου. Ήταν θεά μαντική. Άλλωστε, η Carmenta, δια μέσου των συντρόφων της, Antevorta[13] και Postvorta[14], μετέδιδε το μέλλον (δια μέσου της πρώτης) και το παρελθόν (δια μέσου της δεύτερης)[15]. Θεωρούνται ονόματα-συνώνυμα της ίδιας της Carmenta, υποδεικνύοντας το χάρισμά της για προνοητικότητα. Γι’ αυτό και η ίδια η θεά ως τριαδική / τρισυπόστατη αναφερόταν από τους συγγραφείς πολλάκις στον πληθυντικό: Carmentes. Θεωρείται και μία από τις Σίβυλες, με το όνομα Κιμμέριος. Ο αρχηγός της λατρείας της ονομαζόταν flamen carmentalis.

Σύμφωνα με την ρωμαϊκή μυθολογία, έγινε σύζυγος ενός της οικογενείας των Φαύνων[16].

Όταν έφτασε στην ηλικία των 110 ετών, λέγεται ότι την σκότωσε ο γιος της[17] και έγινε δεκτή μεταξύ των γηγενών θεών της Ρώμης!

Το ιερόν της ήταν στους πρόποδες του Καπιτωλίνου λόφου, δίπλα στην πύλη που επίσης έφερε το όνομά της: Πόρτα Καρμενταλις… Σε αυτό απαγορευόταν να εισέρχεται κανείς φορώντας δέρμα ή άλλες μορφές νεκρού δέρματος και αντικείμενα…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». Γ. Λεκάκης «Λεξικό των παραδόσεων των λαών του κόσμου». Γ. Λεκάκης «Ελληνική Μυθολογία». Γ. Λεκάκης «Τάματα και αναθήματα». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 7.2.2015.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

        - Αθ. Σταγειρίτης «Ωγυγία».

        - Απολλόδ. 3/10.6. Διονύσιος Αλικαρνασσεύς, «Ρωμ. Αρχ.», Ι.31.1, Ι.32.3. Στράβων «Γεωγραφία», V,3,3. Σχόλ. Πίνδ. Ολ. 10.80. Σέρβ. Σχόλ. 8.130 και «Αιν.», 8.51.  

        - Οβίδιος «Fasti» i.461-542. Solinus «Collectanea rerum memorabilium», i.10,13. Τ. Λίβιος «Από την ίδρυση της Ρώμης». 

        - Boccaccio G. «De Mulieribus Claris / Περί διάσημων γυναικών») (μια συλλογή βιογραφιών ιστορικών και μυθολογικών γυναικών), 1361-1362[18].

        - Commelin P. «Mythologie grecque et romaine».

        - Grimal P. «The Dictionary of Classical Mythology», 15η έκδ., Παρίσι, 2005.

        - Harari R. και Lambert G. «Dictionnaire de la mythologie grecque et latine», εκδ. Grand livre du mois, 2000.

        - Λεκάκης Γ. «Τάματα και αναθήματα».

        - Tels de Jong L. «Sur quelques divinités romaines de la naissance et de la prophétie», εκδ. Delft, 1959.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Νικητής στα α΄ Ολύμπια στο αγώνισμα της πάλης, θαμμένος στην Τεγέα (- βλ. Πίνδ. Ολ. 10.66, Παυσ. 8/53.10, Γ. Λεκάκης «Ολυμπιακοί Αγώνες»). Επειδή ήταν χάρμα να τονε βλέπει κανείς, ελέγετο και Χάρμας(**).

[2] Ή Τιμάνδρη / Τισσάνδρα, κόρη της βασίλισσας Λήδας και του Τυνδάρεω. Και άρα αδελφή των διδύμων Διοσκούρων (Κάστορος και Πολυδεύκους), της Κλυταιμνήστρας, της Φοίβη, της Φυλονόης, και της Ωραίας Ελένης. Νυμφεύτηκε τον Έχεμο, τον 9ο μυθικό βασιλιά της αρχαίας Αρκαδίας (υιό του Αερόπου, εγγονού του Κηφέα, υιού του Άλεα). Διαδέχθηκε στον θρόνο των Αρκάδων τον Λυκούργο. Διέμενε στην Τεγέα, πρωτεύουσα τότε της Αρκαδίας. Απέκτησαν τον Λάδοκο / Λαόδοκο. Αλλά η Τιμάνδρα τον παράτησε για τον Φυλέα, βασιλιά της Ήλιδος, με τον οποίο πήγαν στο Δουλίχι… είναι γνωστή η μανία που έσπειρε η Αφροδίτη στις Τυνδαρίδες…

Ελεγεία γι΄αυτήν έγραψε ο λυρικός ποιητής Μίμνερμος, αλλά δυστυχώς χαμένο έργο - βλ. Αλεξανδρινός Θεαγένης «Ώρες».

[3] Κόρη του Λάδωνος.

[4] Τροφός – κουροτρόφος - προστάτις.

[5] Αλλά και η κόρη του Εύανδρου, Λαβινία, απέκτησε με τον ήρωα Ηρακλή(***) υιό, που τον ονόμασε Πάλλαντα.

[6] Αν και στην αριστερή όχθη του Τίβερη ποταμού, βρήκε Αρκάδες απόγονους του Οίνωτρου!

[7] Προς τιμήν του τελούνταν τα Λουπερκάλια – βλ. Γ. Λεκάκης «Τάματα και αναθήματα».

[8] Αυτό αποδεικνύεται και από την «επιγραφή Duenos», ένα από τα πρώτα γραπτά κείμενα (επιγραφές) στα λατινικά. Είναι ένα κείμενο τριών γραμμών, σε τρία ενωμένα αγγεία. Ανακαλύφθηκε από τον Γερμανό αρχαιολόγο Heinrich Dressel το 1880 στην πόλη της Ρώμης. Επήρε το όνομά του από την πρώτη λέξη (Duenos = καλό, στα αρχαϊκά λατινικά) της τρίτης γραμμής, που είναι αυτή που μπορούσε να αποκρυπτογραφηθεί με την μεγαλύτερη βεβαιότητα. Η επιγραφή χρονολογειται στον 6ο αιώνα  π.Χ. - ακριβέστερα, γύρω στο 580-550 π.Χ

[9] Carere = λατ. να στερούμαι + mentem = διάνοια – βλ. και Πλούταρχος «Βίος Ρωμύλου», 21,1. 21,2, 21,3.

[10] Επιστήμες εθεωρούντο τότε το λεξιλόγιο, η γραμματική, η θεολογία και η μεταφυσική. [1βλ. Gregor Reisch «Margarita philosophica» Johann Schott (1477 - 1548) Freiburg im Breisgau, 1503 και Βασιλεία, 1519.

[11] Carmenae > Camenae, Camene, Casmenae, στην ρωμαϊκή θρησκεία, 4 αρχαϊκές θεότητες των πηγών (νύμφες), γνωστές ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. Πλην τις τρεις εκφάνσεις της Καρμεντίας, η 4η ήταν η Ηγερία / Egeria, η γη που πρέπει να εγερθεί.

[12] γυναίκα ύπανδρη με Ρωμαίο πολίτη.

[13] ή Anteverta, ή Prorsa, ή Porrima, η «Νεράιδα του μέλλοντος».

[14] ή Postverta, ή Postuorta, ή Postuerta.

[15] Και αυτό αντιγραφή από την αρχαία ελληνική μυθολογία, όπου μαντεύει η επίσης τρισυπόσταση θεότητα των Μοιρών (Λάχεσις, Κλωθώ, Άτροπος). Σχετίζονται και αυτές με τον σύζυγο της Τιμάνδρας, Ερμή(*), αφού στην αφετηρία των αρματοδρομιών στην Ολυμπία, υπήρχε μακρύς βωμός των Μοιρών, μετά του Ερμή(*), είτα του Δία Μοιραγέτη, και τέλος, δύο βωμοί του Υψίστου Διός. – βλ. Παυσ. «Ηλιακά», Α.15.5.

[16][16] Ο Φαύνος ήταν αρχαίος βασιλιάς του Λατίου, που υπεδέχθη ευνοϊκά τους Αρκάδες.

[17] Βλ. Σέρβιος, σχόλιο στον Βιργίλιο, Αινειάδα 8.51.

[18] Ο Φλωρεντίνος συγγραφέας εξέδωσε αυτήν την συλλογή βιογραφιών ιστορικών και μυθολογικών γυναικών, που είχε πολλές επανεκδόσεις (1374, από τον J. Zainer, Ulm, 1474, κλπ.). Θεωρείται η πρώτη συλλογή αφιερωμένη αποκλειστικά σε βιογραφίες γυναικών τουλάχιστον στην δυτική λογοτεχνία. Το έργο του G. Boccaccio με τίτλο «Famous Women», σε μτφρ. V. Brown, εκδόθηκε και από το Harvard University Press, Cambridge, 2003.

arxeion-politismou.gr