Τα παιδιά στην αρχαία Ελλάδα. Οι πατριαρχικές κοινωνίες, οι σκληρές δοκιμασίες της Σπάρτης και τα έκθετα κορίτσια της Αθήνας

 

Στην αρχαία Ελλάδα τα παιδιά είχαν διαφορετική αντιμετώπιση ανάλογα με το φύλο, την υγεία τους και αν ήταν μέλη πολύτεκνης οικογένειας. 

Αν και οι πόλεις-κράτη παρουσίαζαν διαφορές μεταξύ τους, οι κοινωνίες ήταν δουλοκτητικές και πατριαρχικές. Τα αγόρια τις περισσότερες φορές ευνοούνταν, ενώ τα κορίτσια δεν είχαν ισότιμα δικαιώματα. 

Τα παιδιά στην αρχαία Σπάρτη 

Ο πατέρας δεν είχε δικαίωμα στην ανατροφή του παιδιού. Με τη γέννησή του, το μετέφερε στη «Λέσχη», έναν χώρο που ηλικιωμένοι πολίτες εξέταζαν αν ήταν υγιές. Αν όλα πήγαιναν καλά, το μωρό επέστρεφε στην οικογένειά του και του έδιναν έναν κλήρο γης....

Αν είχε κάποιο πρόβλημα στην υγεία του ή αν η εξωτερική του εμφάνιση δεν ήταν «καθώς πρέπει», το εγκατέλειπαν στους «Αποθέτες» σε μια χαράδρα στον Ταΰγετο. Η εγκατάλειψη σε τέτοιες περιπτώσεις ήταν φυσιολογική. Τα ασθενικά παιδιά δεν έπρεπε να ζουν για το καλό το δικό τους και της πόλης. 

Τα οστά που βρέθηκαν στις ανασκαφές δεν ανήκαν σε βρέφη, αλλά σε άνδρες ηλικίας 20-40 ετών και πιθανότατα ήταν αιχμάλωτοι πολέμου ή καταδικασμένοι σε θάνατο. 

Οι γυναίκες έλουζαν τα βρέφη με κρασί και όχι με νερό. Θεωρούσαν ότι τα φιλάσθενα μωρά δεν άντεχαν το κρασί και πέθαιναν, ενώ τα υγιή γίνονταν πιο γερά....

Οι Σπαρτιάτες μάθαιναν στα παιδιά πώς να αντιμετωπίζουν τις κακουχίες, ενώ τους έδειχναν πώς να κλέβουν για να βρουν τροφή και να επιζήσουν. Όμως, αν τα έπιαναν να κλέβουν, συλλαμβάνονταν. 

Λέγεται ότι ένα παιδί είχε κλέψει μια μικρή αλεπού και την έκρυψε μέσα στο χιτώνα του. Το ζώο με τα νύχια του κατασπάραξε την κοιλιά του αγοριού, αλλά αυτό δεν ζήτησε βοήθεια και πέθανε. 

Στην ηλικία των 7 ετών, η πολιτεία αναλάμβανε την ανατροφή των αγοριών.

Τα αγόρια χωρίζονταν σε ομάδες, γνωστές ως αγέλες, οι οποίες ήταν χωρισμένες σε ίλες (64 αγόρια). Οι αγέλες ήταν υπό την εποπτεία του παιδονόμου, ο οποίος κατείχε υψηλή θέση στη σπαρτιατική κοινωνία. Βοηθοί του ήταν οι μαστιγοφόροι, σκοπός των οποίων ήταν να επιβάλουν σκληρή πειθαρχία στα παιδιά. 

Κάθε χρόνο, οι νεαροί Σπαρτιάτες δοκιμάζονταν μπροστά στον βωμό της Ορθίας Αρτέμιδος: τα παιδιά έκλεβαν τυριά και οι μεγαλύτεροι τα μαστίγωναν με σκοπό να ελέγξουν την αντοχή τους. Αρκετά παιδιά έχασαν τη ζωή τους στην προσπάθεια να περάσουν με επιτυχία την εξέταση, ενώ όσα άντεχαν το μαστίγωμα χωρίς κλάμα  λάμβαναν στεφάνι. 

Τα παιδιά στην αρχαία Αθήνα 

Οι Αθηναίοι θεωρούσαν τα πολλά παιδιά σε μια οικογένεια ως κατάρα. Εκτός από τα έξοδα και τη φροντίδα, η πατρική περιουσία θα έπρεπε να μοιραστεί σε πολλά μερίδια. Το ιδανικό ήταν η κάθε οικογένεια να κάνει ένα αγόρι.

Με τη γέννηση του παιδιού, ο πατέρας κρεμούσε στην κύρια είσοδο ένα κλαδί ελιάς, αν ήταν αγόρι, και ένα κομμάτι ύφασμα, αν ήταν κορίτσι.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία του Σόλωνα, η Αθήνα μπορούσε να εκδιώξει έναν γιο που κακομεταχειριζόταν τους γονείς του ή που παρέλειπε να τους εξασφαλίσει στέγη και τροφή ή που δεν τους έκανε τις πρέπουσες ταφικές τελετές. Όμως μπορούσε να τον απαλλάξει από την υποχρέωση να συντηρεί τον πατέρα του, αν αυτός είχε αμελήσει να του μάθει 

Η υποδεέστερη αντιμετώπιση των κοριτσιών προκύπτει και από τη διαμάχη του Ποσειδώνα και της Αθηνάς για την Αθήνα. 

Σύμφωνα με το μύθο, ο Ποσειδώνας προσέφερε στην Αττική νερό, ενώ η Αθηνά την ελιά. Όταν οι δύο θεοί ζήτησαν την ετυμηγορία των πολιτών, επικράτησε η Αθηνά, γιατί οι γυναίκες που την ψήφισαν ήταν περισσότερες από τους άνδρες, που ψήφισαν τον Ποσειδώνα. 

Ο θεός με το αποτέλεσμα θύμωσε και απείλησε ότι θα στείλει κατακλυσμό στην Αττική. Οι άνδρες για να τον εμποδίσουν, του υποσχέθηκαν ότι θα δυσκόλευαν τη ζωή των γυναικών, αφαιρώντας τους τα δικαιώματα που είχαν στη δημόσια ζωή της Αθήνας.

              Η μάχη Αθηνάς και Ποσειδώνα. Πηγή: Picryl 

Τα κορίτσια ως βάρος στην κοινωνία και τα αγόρια ως το μέλλον της πόλης 

Σε μεγάλο μέρος της αρχαίας Ελλάδας, τα κορίτσια θεωρούνταν ανεπιθύμητα. Οι πιο φτωχές οικογένειες τα εγκατέλειπαν στο δρόμο, μέσα σε δοχεία ή χύτρες, για να τα προστατέψουν από τους σκύλους.

Συνήθως τα μάζευαν πλανόδιοι έμποροι και τα πουλούσαν πριν από την εφηβεία τους σε παζάρι σκλάβων. Θα γίνονταν σκλάβες ή θα δούλευαν σε πορνεία. 

Όποιος έσωζε κάποιο ανεπιθύμητο μωρό στο δρόμο, το ανέτρεφε στο σπίτι του ως δούλο.

Υπήρχαν και οι περιπτώσεις που γυναίκες, που δεν μπορούσαν να κάνουν παιδιά, παρίσταναν τις εγκύους και παρουσίαζαν τα άτυχα βρέφη ως δικά τους. 

Ο Ηρόδοτος ανέφερε για τον Κλεομένη ότι πέθανε χωρίς παιδιά, αφήνοντας πίσω μια κόρη, τη Γοργώ.

Τα αγόρια μέσα στην οικογένεια είχαν ευνοϊκότερη θέση από ό,τι τα κορίτσια, γιατί στο μέλλον θα έπρεπε να αναλάβουν πολιτικά και στρατιωτικά καθήκοντα. Στο μοίρασμα της πατρικής περιουσίας, έπαιρναν ισάξιο μερίδιο, ενώ τα κορίτσια μια μικρή προίκα. 

Η αθηναϊκή εκπαίδευση 

Η αθηναϊκή εκπαίδευση, όπως και η εκπαίδευση των άλλων πόλεων, διαιρείται σε τρία στάδια: Το Πρωτοβάθμιο, από τα έξι ως τα δέκα τέσσερα, το Δευτεροβάθμιο από τα δέκα τέσσερα έως τα δέκα οκτώ και το τριτοβάθμιο από τα δεκαοκτώ έως τα είκοσι.

Από τα τρία στάδια το τρίτο μόνο ήταν υποχρεωτικό και το παρείχε η πόλη-κράτος. Το δεύτερο ήταν εντελώς προαιρετικό και μάλλον για τους εύπορους. Από το πρωτοβάθμιο τα γράμματα ήταν μάλλον διά νόμου υποχρεωτικά, όπως φαίνεται από έναν παλιό νόμο που αποδίδεται στο Σόλωνα. Μάλιστα ανέφερε ότι το παιδί πρέπει να διδάσκεται γράμματα και κολύμπι. Μετά από αυτό οι φτωχοί μπορούν να στρέψουν την προσοχή τους στη γεωργία και το εμπόριο, ενώ οι πλουσιότεροι στη μουσική, την ιππασία, τη γυμναστική, το κυνήγι και τη φιλοσοφία.

Το σύνηθες σύστημα εκπαίδευσης περιελάμβανε λογοτεχνία, μουσική και αθλητικά. 

Η σωματική εκπαίδευση σε απλουστευμένη μορφή ήταν η πρώτη ενασχόληση των αγοριών από το 6ο έτος της ηλικίας τους.

Για τις πιο περίπλοκες ασκήσεις και τεχνικές έπρεπε να περιμένουν τουλάχιστον ως τα δώδεκα. Την κύρια ευθύνη για τη σειρά προετοιμασίας και τη διευθέτηση τέτοιων θεμάτων είχε ο παιδαγωγός της οικογένειας, ο οποίος ανήκε στο υπηρετικό προσωπικό. 

Ενίοτε οι γιοι των φτωχών ολοκλήρωναν γρήγορα το πρόγραμμα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ οι γόνοι των πλουσίων την καθυστερούσαν όσο ήθελαν, γεγονός που ο Ξενοφών θεωρούσε απαξιωτικό για την αθηναϊκή εκπαίδευση. 

Μετά τα δεκαοκτώ οι νεαροί Αθηναίοι προχωρούσαν στην πολεμική τους εκπαίδευση. Τον πρώτο χρόνο της εκπαίδευσης τον περνούσαν στην Αθήνα και τον δεύτερο σε φρούρια των συνόρων και σε στρατόπεδα. 

Πηγή πληροφοριών: “Όσα δεν γνωρίζατε για την Αρχαία Ελλάδα“, Συγγραφείς:  Γιάννης Γρυντάκης , Γιώργος Δάλκος , Έκτορας Χόρτης , Άγγελος Χόρτης. Εκδόσεις Μεταίχμιο Πηγή αρχικής εικόνας: Wikipedia.

mixanitouxronou.gr