Στο Νησί Αία, της Κίρκης, οι ισχυρότερες αρχαίες οχυρώσεις στην Ιταλία!

 

Του Γιώργου Λεκάκη

Ερευνητές από το Εθνικό Ινστιτούτο Γεωφυσικής και Ηφαιστειολογίας της Ιταλίας (INGV) βρήκαν ένα οχυρωματικό σύστημα, κάτω από το χωριό Faraglioni[1], το οποίο ευρίσκεται στο Οστεώδες νησί, βόρεια της Σικελίας.

Χρησιμοποιώντας ραντάρ στο έδαφος και ηλεκτρική τομογραφία, οι επιστήμονες βρήκαν υπολείμματα θαμμένου τείχους, μήκος 250 και ύψος 4 - 5 μ.!

«Το τείχος ήταν το πρώτο αμυντικό φράγμα», είπε ο γεωφυσικός, V. Sapia (του INGV). Οι άμυνες του χωριού στην Εποχή του Χαλκού ήταν σαφώς πιο περίπλοκες από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως, εξήγησε ο Fr. F. Martin (από το Εργαστήριο του Μουσείου Επιστημών της Γης της Ustica).

ΠΗΓΗ: A. Russolillo, κ.ά. «Unveiling a hidden fortification system at “Faraglioni” Middle Bronze Age Village of Ustica Island (Palermo, Italy) through ERT and GPR prospections», https://doi.org/10.1016/j.jappgeo.2023.105272, Volume 220, Ιαν. 2024, 105272 Journal of Applied Geophysics. Live Science. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 17.1.2024.

Το Οστεώδες νησί

Το Οστεώδες νησί στο Τυρρηνικό Πέλαγος (67  χλμ. βορειοδυτικά του Πανόρμου > Παλέρμο), στον 38ο παράλληλο [38°42′21″N 13°10′33″E], στα βόρεια της Σικελίας, αλλά δεν ανήκει στις Νήσους του Αιόλου.

Ίσως είναι το νησί Αία < Αιαία της νύμφης-μάγισσας Κίρκης(*), που αναφέρεται στην «Οδύσσεια», η οποία μεταμόρφωσε τους συντρόφους του Οδυσσέα(**) σε γουρούνια[2]…

Κατοικείται από ανθρώπους ήδη από την Παλαιολιθική εποχή!

Αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως τα ερείπια ενός αρχαίου χωριού, ταφές, σήραγγες και μεγάλη ποσότητα αρχαιολογικών ευρημάτων που βρέθηκαν επίσης και υποβρύχια, λόγω των πολλών ναυαγίων που σημειώθηκαν στην περιοχή…

Το νησί ονομαζόταν Οστεώδες (= οστεοθήκη, οστεοφυλάκιο) από τους αρχαίους Έλληνες, στην μνήμη των χιλιάδων στασιαστών μισθοφόρων της Καρχηδόνος, που απέμειναν εκεί, και πέθαναν από πείνα τον 4ο αιώνα π.Χ.

Οι Ρωμαίοι παράφρασαν το νησί από Οστεώδες σε… Ustica…

Σε ιστορικούς χρόνους, το νησί είχε κατοικηθεί τουλάχιστον από το 1500 π.Χ. περίπου, με τους πρώτους αποίκους του - αρχαίους Αιολείς Έλληνες – να καταφτάνουν σε αυτό, από τις Νήσους του Αιόλου (Αιολίδες νήσους).[3]

Σε αυτό ανακαλύφθηκαν τα θεμέλια περίπου 300 πέτρινων σπιτιών! Τα δε αμυντικά τείχη του οικισμού, συγκαταλέγονται μεταξύ των ισχυρότερων οχυρώσεων, οποιασδήποτε περιόδου στην ευρύτερη Ιταλία. Είναι μια αμυντική τοξοειδής οχύρωση, που βρίσκεται κατά μήκος της βόρειας ακτής του νησιού - αυτό δείχνει από πού περίμεναν τον εχθρό: Από τον Βορά!

Ο πιο σημαντικός αρχαιολογικός χώρος σε αυτό το νησί είναι το «προϊστορικό» χωριό Φάρου > Faraglioni, το οποίο, αποτελεί σημαντικό και πλήρες παράδειγμα οικισμού από την Μέση Εποχή του Χαλκού (1400 -1200 π.Χ.), μαρτυρώντας μια στιγμή ιδιαίτερης ανάπτυξης και έντονου πληθυσμού του νησιού.

Το χωριό, που βρίσκεται στην Contrada Tramontana[4], εκτεινόταν σε μια έκταση πάνω από 7.000 τ.μ. σε ένα μεγάλο λόφο, με θέα στην θάλασσα. Προστατευόταν φυσικά στα ανατολικά από τον υψηλό γκρεμό, στις άλλες τρεις πλευρές ήταν κλειστό και προστατευμένο από μια ισχυρή καμπυλόγραμμη οχύρωση, διάσπαρτη με ημικυκλικές αντηρίδες. Αυτό που χαρακτηρίζει περισσότερο το χωριό είναι η αρθρωτή «πρωτοαστική» διάταξη που χαρακτηρίζεται από τακτικές οδικές διαδρομές. Αυτή η ιδιαιτερότητα το καθιστά ένα από τα σημαντικότερα προϊστορικά συγκροτήματα σε ολόκληρην την Λεκάνη της Μεσογείου. Οι οικίες, κτισμένες με ύψωμα εξ ολοκλήρου από τοπική πέτρα, είχαν ως επί το πλείστον κυκλικό, ωοειδές ή ορθογώνιο σχήμα με στρογγυλεμένες γωνίες και γειτνιάζουν με απλά περιφραγμένους ανοικτούς χώρους. Στο εσωτερικό τους ήταν ως επί το πλείστον εξοπλισμένες με εξέδρα και, σε πολλές περιπτώσεις, στα δάπεδα των οικιών, ευρέθησαν μεγάλες ωοειδείς ή υποορθογώνιες πλατφόρμες (σαν από φρεζάρισμα), που βρίσκονται ακόμα στην αρχική τους θέση!

Τα κινητά έπιπλα του εσωτερικού χώρου ήταν ιδιαίτερα πλούσια και καλοδιατηρημένα, τεκμηριώνοντας, επομένως, εκτός από την ξαφνική εγκατάλειψη του οικισμού, και ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο του μόνιμου πληθυσμού που, πιθανότατα, έπρεπε να βασίσει την οικονομία διαβίωσής του, τόσο στις παραδοσιακές δραστηριότητες (κτηνοτροφία, γεωργία, αλιεία) όσο και στο διαθαλάσσιο εμπόριο.

Η τεχνοτροπία των αγγείων, αν και επεξεργασμένη τοπικά, θυμίζει εκείνη της σύγχρονης κεραμικής του Milazzese της Παναρέας, στα Αιολικά Νησιά, και εκείνη των αγγείων ρυθμού Θάψου[5], που ονομάστηκαν έτσι από τον γνωστό προϊστορικό οικισμό, που εντοπίστηκε στην χερσόνησο Μαγνησίας, στην περιοχή των Συρακουσών.

Και στο χωριό della Rocca Falconiera βρίσκονται αρχαία ερείπια, του 4ου αιώνα π.Χ., ενός προηγμένου φρουρίου, του Rivellino di San Giuseppe. Αλλά κατεστράφη από βαρβάρους πειρατές. Υπήρχαν σπίτια, αλλά και τρωγλοδύτες. Στον βράχο ανασκάφηκαν δεξαμενές συλλογής νερού, οι οποίες απέδωσαν χάλκινα εργαλεία και θραύσματα γύψου, που χρονολογούνται από την ρωμαϊκή αυτοκρατορική εποχή.

Εξαιρετική είναι η αφθονία και η ποικιλία των οικιακών επίπλων που βρέθηκαν από τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Κάποια εκτίθενται στο τοπικό μουσείο, που εγκαινιάστηκε το 2010 στο συγκρότημα Largo di Guardia, ένα κτήριο που βρίσκεται στην κορυφογραμμή, με θέα στο Cala di Santa Maria – μια φυλακή από την εποχή των Βουρβόνων και εν συνεχεία για εγκλείστους πολιτικούς κρατούμενους, κλπ.

Το τοπικό Αρχαιολογικό Μουσείο, λοιπόν, έχει υπολείμματα και υλικά από τους οικισμούς των αρχαίων πολιτισμών της Οστεώδους Νήσου, ευρήματα από τη Μέση Εποχή του Χαλκού (1400-1200 π.Χ.) και αντικείμενα που σχετίζονται με την μεταλλουργία, κοσμήματα, οικιακά αγγεία, που προορίζονταν για την παρασκευή φαγητού και επίσης σκεύη οψιδιανού, που αποδεικνύουν επαφές μεταξύ άλλων «προϊστορικών» λαών της Μεσογείου. Όλα όσα εκτίθενται είναι μια επιλογή από τις ανακαλύψεις που έγιναν από την Εποπτεία του Παλέρμο (1974 – 2003), επιμελεία του αρχαιολόγου G. Mannino, στον προϊστορικό οικισμό του χωριού Tramontana.

Η έκταση του νησιδίου σήμερα είναι 8,7 τ.χλμ και σήμερα έχει πληθυσμό 1.302 κατ. Σήμερα είναι γνωστό και ως νησί-«μαύρο μαργαριτάρι»... Συνδέεται ακτοπλοϊκώς με τον Πάνορμο.

Στο νησίδιο παράγονται φακές[6] βιολογικής καλλιέργειας, κάπαρη, η πίτσα Usticese[7], λουκουμάδες gigi[8], και αγγεία χειροποίητα από ψαράδες…

ΠΗΓΗ: ΣΙΚΕΛΙΑ. Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος Περιήγησις».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:0

[1] Η «ιταλική» λέξις faraglione, προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ΦΑΟΣ, ΦΩΣ > ΦΑΡΟΣ (> λατ. pharus, ισπαν. farallón, κλπ.).

Στην Ιταλία, με τον όρο faraglioni (faragliune, ενικός faraglione) είναι γνωστές στοίβες, δηλ. βραχοσχηματισμοί, παράκτιοι σχηματισμοί βράχων, οι οποίοι διαβρώνονται συνεχώς από τα κύματα…

Αυτοί οι βραχοσχηματισμοί, έφερναν στο σχήμα των κτισμάτων των φάρων, και έτσι ονοματίσθηκαν απ’ αυτούς.

Στην περιοχή της Απουλίας, λ.χ. υπάρχουν κατά μήκος της Αδριατικής ακτής, της χερσονήσου του Σαλέντο:

                - Le Due Sorelle (Οι Δύο Αδελφές) στο Torre Dell'Orso και

                - του Αγίου Ανδρέα.

Στην χερσόνησο Γκάργκανο, υπάρχουν δύο faraglioni:

                - Στον κόλπο Ζαγάρα κοντά στο Mattinata, που προστατεύονται από το Εθνικό Πάρκο Gargano.

Στην περιοχή της Καμπανίας, υπάρχουν τρία διάσημα faraglioni στον κόλπο της Νεάπολης, έξω από το νησί Κάπρι.

                - Η Στήλη / Στέλλα, συνδεδεμένη με το νησί. Ύψους 109 μ.

                - Η Μάτρια, 82 μ. ύψος. Και

                - Η Σκόπελος / Scopolo ή Fuori, ύψους 106 μ. Σε αυτό ζει η μπλε σαύρα ή lucertola azzurra (Podarcis siculus coeruleus) η οποία είναι και ενδημική!

[2] Βλ. Marco Carlo Rognoni.

[3] Τα Αιολικά νησιά κατελήφθησαν από τους Αύσωνες, με αρχηγό τον Λίπαρο (βλ. Διόδωρος Σικελιώτης). Τον διαδέχθηκε ο θεός των ανέμων, Αίολος, στου οποίου το σπίτι, σύμφωνα με την «Οδύσσεια» του Ομήρου, φιλοξενήθηκε ο Οδυσσέας(**). Οι πρώτοι μετανάστες φτάνουν στα νησιά, το 4000 π.Χ. Είναι Έλληνες της Σικελίας. Πρώτη κατοίκηση στο Λίπαρι («πολιτισμός Castellaro Vecchio»). Αρχίζουν την κατασκευή και το εμπόριο αντικειμένων από οψιδιανό. Ιδιαίτερα ανεπτυγμένη τέχνη μέχρι την εισαγωγή των μετάλλων. Κατά την Εποχή του Χαλκού, οι Αιολείς ευημερούσαν πολύ μέσω του θαλασσίου εμπορίου, από τις Μυκήνες έως τα βρετανικά νησιά, από όπου έκαναν εισαγωγή κασσίτερου. Τα χωριά στα νησιά του Αιόλου άκμασαν. Φαίνεται από ευρήματα στο Capo Graziano (στο Φιλικούδι), Castello (στο Λιπάρι), Capo Milazzese (στην Παναρέα) και στο Serro dei Cianfi και Portella (Σαλίνα). Όλοι αυτοί οι οικισμοί κατεστράφησαν από επιδρομές το 1250 π.Χ.

Το 580 π.Χ. καταφτάνουν και άλλοι Έλληνες, αυτήν την φορά εξόριστοι από την Ρόδο και την Κνίδο. Αποβιβάζονται στο Λιπάρι. Ξεκινά μια 2η περίοδος ελληνικής κυριαρχίας. Υπέφεραν όμως από τις πειρατείες. Άκμασε όμως η παραγωγή αγγείων και άλλων κεραμικών.

ΠΗΓΗ: Martinelli M. και Vianello A. «Lipari (Aeolian Islands) Obsidian in the Late Neolithic. Artifacts, Supply and Function», στο Open Archaeology, 5. 46-64, 10.1515/opar-2019-0005, 2019.

[4] Στο χωριό Tramontana, σε μικρή απόσταση από το κέντρο, ευρίσκεται προϊστορικός οικισμός, από την Εποχή του Χαλκού. Τις ανασκαφές ανέλαβε ο καθ. R. R. Holloway (του Πανεπιστημίου Brown στο Providence του Ρόουντ Άιλαντ). Έχει προσδιορίσει περαιτέρω τον οικισμό, ειδικά σε σχέση με το πολύ αξιοσημείωτο αμυντικό τείχος, που φτάνει τα 3 μ. σε ύψος, σε ορισμένα σημεία. Απεκάλυψε επίσης έναν εσωτερικό διάδρομο. Η νεκρόπολίς του ευρίσκεται κοντά στον όρμο του νεκροταφείου. Από τις έρευνες που έγιναν από την Εποπτεία του Παλέρμο, το χωριό εγκαταλείφθηκε ξαφνικά τον 12ο αιώνα. π.Χ., λόγω φυσικών καταστροφών.

[5] Η Θάψος ήταν αποικία Μεγαρέων στην Σικελία, των ιδίων που ίδρυσαν το Τρότιλον και τα Μέγαρα Υβλαία (βλ. Θουκυδίδης), κατά την μέση Εποχή του Χαλκού. Βρέθηκε από τον Ιταλό αρχαιολόγο Π. Όρσι στην μικρή χερσόνησο Μαγνησίας, κοντά στο νυν Priolo Gargallo. Οι Μεγαρείς εγέννησαν τον «πολιτισμό της Θάψου», έναν από τους σημαντικότερους προϊστορικούς πολιτισμούς της Σικελίας (που δεν τολμούν να τον πουν ελληνικό, αφού ήταν από τα Μέγαρα, αλλά εν γένει τους προ-Σικελούς, τους λεν… Σικανούς)!...

[6] οι μικρότερες στην Ιταλία! Συμπεριελήφθησαν στην λίστα Slow Food των προϊόντων υπό εξαφάνιση. Γίνονται προσπάθειες προώθησής τους, όπως η Ustica Isola Slow. Από αυτές φτιάχνονται και μπισκότα (με αλεύρι φακής)!

[7] με έμβαμμα τομάτας, αντσούγιες, και σκόρδο.

[8] είδος λουκουμάδων (τηγανητές μπάλλες ζύμης σε μέλι), με αμύγδαλα και μαγειρεμένο κρασί. Νόστιμο επιδόρπιο της Σικελίας, ειδικότερα παραδοσιακό στον Πάνορμο για το καρναβάλι.

(*) Ωκεανίδα κόρη του θεού Ηλίου και της Πέρσης. Αδελφή του Αιήτη και της Πασιφάης. Έτσι, τα αδέλφια κυβερνούσαν μια αυτοκρατορία από την Σικελία και την Κρήτη, έως την Κοχλίδα!

Εγνώριζε πολλά για τα βότανα και την φαρμακευτική τους επίδραση και μεταμόρφωνε με αυτά σε ζώα, όποιον έβλαπτε δένδρα, φυτά ή ζώα.

Εξάγνισε τους Αργοναύτες (για τον θάνατο του Αψύρτου), μεταμόρφωσε τον Πίκο σε δρυοκολάπτη (επειδή αρνήθηκε τον έρωτά της) και την Σκύλλα σε τέρας (όταν ο Γλαύκος, που αγαπούσε η Κίρκη, διακήρυξε τον αθάνατο έρωτά του για την Σκύλλα)!

Η Κίρκη έτεκε 6 παιδιά από τον Οδυσσέα(**): τον Άγριο, τον Λατίνο (πρόγονο των Λατίνων), τον Τηλέγονο - οι δύο τελευταίοι, βασίλευσαν επί των Τυρρηνών / Ετρούσκων – τον Ρώμο, τον Αντεία και τον Αρδεία – οι τρεις τελευταίοι ίδρυσαν αντιστοίχως τις πόλεις Ρώμη, Άντιο και Αρδέα.

Μόλις μεγάλωσε, απεστάλη από την μητέρα του ίνα βρει τον πατέρα του, Οδυσσέα, ο οποίος εν τω μεταξύ είχε επιστρέψει στην Ιθάκη. Όταν έφθασε στην Ιθάκη, τον εσκότωσε κατά λάθος! Ως υιός μάγισσας, που ήταν, όμως, επέστρεψε, με το σώμα του Οδυσσέα στην Αιαία, φέρνοντας μαζί του την χήρα Πηνελόπη και τον Τηλέμαχο. Εκεί, η Κίρκη τους έκαμε αθάνατους. Η ίδια υπανδρεύτηκε τον Τηλέμαχο, ενώ ο Τηλέγονος, ως νέος Οδυσσέας, (επανα)νυμφεύθηκε την Πηνελόπη.

ΠΗΓΗ: Ησ. Θεογονία. Διονύσιος Αλικαρνασσεύς (1.72.5). Ξεναγόρας.

arxeion-politismou.gr