Πως συνάντησα στην Άνδρο τον αρχαιότερο προϊστορικό στόλο του Αιγαίου

  Ένα από τα περισσότερα από 120 συνολικά πλοία σε βραχογραφίες στον Στρόφιλα Άνδρου. Εντοπίστηκε στον υπαίθριο χώρο λατρείας και δρώμενων

Η Χριστίνα Τελεβάντου, ανασκαφέας του Στρόφιλα στην Άνδρο, αφηγείται στο Short Stories πώς εντόπισε τον στόλο και τις δεκάδες απεικονίσεις πλοίων σε εκτεταμένες βραχοχραφίες, ένα εύρημα που πηγαίνει την έναρξη της ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο στις αρχές της 5ης χιλιετίας π.Χ.

Οι μελέτες μου για το προϊστορικό Αιγαίο ξεκίνησαν από την προϊστορική πόλη του Ακρωτηρίου Θήρας. Η πρώτη μεγάλη μελέτη/δημοσίευση ήταν οι  τοιχογραφίες της Δυτικής Οικίας. Εκεί συνάντησα τον πρώτο στην έρευνά μου προϊστορικό στόλο του Αιγαίου.

Στην αριστουργηματική Μικρογραφική Ζωφόρο, έργο ταλαντούχου ζωγράφου, εικονίζεται η λαμπρή «Πομπή του Στόλου», με τα θηραϊκά καταστόλιστα πλοία να καταπλέουν στο λιμάνι του Ακρωτηρίου ύστερα από ένα μακρινό περιπετειώδες ταξίδι.

Με τη δημοσίευση εγχάρακτης παράστασης πλοίου στο κλιμακοστάσιο του μνημειακού κτιρίου της Ξεστής 4 του Ακρωτηρίου φαινόταν ότι κατά κάποιον τρόπο έκλεινε ο μεγάλος κύκλος μελέτης μου των πλοίων του προϊστορικού Αιγαίου.

Το 1980 με βρήκε αρμόδια αρχαιολόγο των προϊστορικών και κλασικών αρχαιοτήτων της Άνδρου, ένα κυκλαδονήσι εντελώς άγνωστο σ’ εμένα τότε. Η γνωριμία μου με τις γνωστές αρχαιότητες του νησιού –όπως η αρχαία πόλη της Άνδρου, η  Ζαγορά και ο Πύργος του Αγίου Πέτρου– συνδυάστηκε με άπειρες περιοδείες και επιφανειακές έρευνες στο νησί, εντοπίζοντας πολυάριθμες άγνωστες αρχαιότητες, όπως η μεγάλη πόλη της Υψηλής, των ιστορικών χρόνων, την οποία και ανασκάπτω.

Η Άνδρος μέχρι τότε ήταν ένα νησί άγνωστο στην προϊστορική αρχαιολογία των Κυκλάδων, κάτι που άλλαξε με τον εντοπισμό πολλών νέων θέσεων. Το 1994, σε επιφανειακή έρευνα στην περιοχή της Σταυροπέδας, στο κέντρο περίπου της δυτικής ακτής, κατηφόρισα προς το Ακρωτήριο του Στρόφιλα. Εδώ δυστυχώς ολόκληρη η περιοχή είχε υποστεί μεγάλη καταστροφή και είχε μεταμορφωθεί σε σεληνιακό τοπίο από την πολυετή λειτουργία λατομείων αδρανών υλικών και της πλησίον χωματερής, που επιβάρυνε ακόμη περισσότερο το φυσικό περιβάλλον.

Από θαύμα, σε απόσταση αναπνοής, ήταν αλώβητο ακόμη το οροπέδιο του Στρόφιλα. Μια εξερεύνηση ήταν επιτακτική. Μαζί με τη φύλακα αρχαιοτήτων Μαρία Κορρέ φτάσαμε στον χώρο και αμέσως διαπίστωσα ότι πρόκειται για μεγάλη προϊστορική θέση.

«ΜΑΛΛΟΝ ΕΙΝΑΙ Η ΙΔΕΑ ΜΟΥ», ΜΟΝΟΛΟΓΟΥΣΑ. ΦΩΝΑΞΑ ΤΟΥΣ ΕΡΓΑΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΚΑΜΜΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ. ΡΩΤΑΓΑ ΕΠΙΜΟΝΑ ΑΝ ΒΛΕΠΟΥΝ Ο,ΤΙ ΕΒΛΕΠΑ. ΝΑΙ, ΟΛΟΙ ΣΥΜΦΩΝΟΥΣΑΝ

Το 1998 ξεκίνησε σωστική ανασκαφή. Ανέλπιστα έφερνε στο φως τα ερείπια ενός μοναδικού μεγάλου οχυρωμένου νεολιθικού οικισμού που άκμασε κατά την Τελική Νεολιθική (4.500-3.200 π.Χ.).

Όμως έφτασε το φθινόπωρο του 2001 για να προστεθεί μια νέα μεγάλη ανακάλυψη: εκτεταμένες έκκρουστες βραχογραφίες. Οι πρώτες βρέθηκαν στο βραχώδες δάπεδο του ιερού εντός του οικισμού. Αργότερα θα αποκαλυπτόταν ολόκληρη η μεγάλη πολυσύνθετη επιδαπέδια βραχογραφία

Με λίγες μέρες διαφορά, μεσημέρι με κάθετο ήλιο, ξεναγώντας τον καθηγητή Αρχαιομετρίας Ιωάννη Λυριτζή, στον κεντρικό προμαχώνα του τείχους διακρίναμε χαράγματα. Ήταν βραχογραφία. Όχι κάποιο απλό θέμα, αλλά μια πομπή στόλου.

Δεν το πίστευα. «Μάλλον είναι η ιδέα μου» μονολογούσα. Φώναξα τους εργάτες από το σκάμμα του ιερού. Ρώταγα επίμονα αν βλέπουν ό,τι έβλεπα. Ναι, όλοι συμφωνούσαν. Αγαθή τύχη. Ανείπωτη χαρά.

Συναντούσα τον δεύτερο στην ερευνητική μου διαδρομή προϊστορικό στόλο του Αιγαίου. Έναν στόλο μάλιστα παλαιότερο κατά 3.000 χρόνια περίπου από εκείνον, τον πρώτο, τον θηραϊκό. Συνηθίζοντας τα μάτια μου στον φωτισμό και κυριολεκτικά τρέχοντας πάνω κάτω στο τείχος, εντόπισα στην όψη του, εν είδει ζωφόρου, 20 πλοία με κατεύθυνση προς την πύλη!

Η ως σήμερα συνέχεια ακόμη εντυπωσιακότερη. Στον υπαίθριο χώρο λατρείας και δρώμενων, έξω και αμέσως βόρεια του τείχους, αποκαλύφτηκε τεράστια υπαίθρια «πινακοθήκη» βραχογραφιών (1.200 τ.μ. περίπου), ένα αιγαιακό προϊστορικό παλίμψηστο. Ανάμεσα σε πληθώρα θεμάτων κυριαρχεί το πλοίο. Οι πάνω από 120 απεικονίσεις του το καταδεικνύουν ως το σύμβολο δύναμης του Στρόφιλα, ενός ναυτικού οικισμού.

Και ακόμη σπουδαιότερο, η ναυπηγική και η ναυσιπλοΐα στο προϊστορικό Αιγαίο ξεκινούν τουλάχιστον δύο χιλιάδες χρόνια πριν, από τις αρχές της 5ης χιλιετίας π.Χ.

Χριστίνα Τελεβάντου- αρχαιολόγος. 

Πηγή: Short Stories