Ο αρχαίος Έλλην φιλόσοφος, που τον μαστίγωσαν στο Βυζάντιο, επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει τις «ειδωλολατρικές» του θεωρίες!

  Του Γιώργου Λεκάκη

Όταν ο Έλλην φιλόσοφος Ιεροκλής επήγε από την Αλεξάνδρεια στο Βυζάντιο, οι χριστιανοί τον μαστίγωσαν, τον έδειραν (;), τον κτύπησαν (;)… Ίσως, επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει τις θεωρίες του, που κρίνονταν «ειδωλολατρικές»! Το αδίκημά του ήταν, πιθανώς, παραβίαση της απαγόρευσης των «μη χριστιανικών θρησκευτικών πρακτικών».[1] «Κατηγορήθηκε ότι προσέβαλε χριστιανικά θρησκευτικά φρονήματα, φυλακίστηκε και μαστιγώθηκε» και «για την προσκόλλησή του στον "παγανισμό"». Ο Δαμάσκιος αναφέρει τα εξής: «Πήγε στο Βυζάντιο και εκεί κτύπησε τους εξουσιαστές. Οδηγήθηκε στο δικαστήριο, κτυπήθηκε από τους ανθρώπους. Αιματοβαμμένος, μούσκεψε την παλάμη του και ράντισε τον δικαστή λέγοντας: “Κύκλωπα, έλα, πιες λίγο κρασί, αφού έχεις φάει ανθρώπινη σάρκα”!».[2]

Έτσι εξορίσθηκε, μάλλον, και από την Κωνσταντινούπολη…

Ο «Ἱεροκλῆς ὁ Ἀλεξάνδρειος» ήταν Έλλην νεοπλατωνικός φιλόσοφος του 5ου αι. μ.Χ. Εσπούδασε στην Αθήνα. Ήταν μαθητής του επίσης νεοπλατωνικού Πλουτάρχου και διδάσκαλος του Αινεία (μέλους της Ρητορικής Σχολής της Γάζας[3]) και του Θεοσεβίου. Εδίδαξε στην Αλεξάνδρεια (420 - 450 μ.Χ.). Ίσως να εξορίσθηκε (και) από την Αλεξάνδρεια…

Οι θεωρίες έχουν βάση τον πλατωνισμό, με εμφανείς επιρροές από τον Αριστοτέλη, τους στωικούς, αλλά και τον χριστιανισμό (τον οποίο, όμως, δεν κατονομάζει).

Μεταξύ των ψυχικών δυνάμεων (λογικό, θυμικό, επιθυμητό), θεωρεί αθάνατο μόνον το λογικό. Βάσει του νεοπλατωνισμού, διακρίνει τρεις κατηγορίες όντων:

        - θεούς,

        - δαίμονες / ήρωες

και

        - ανθρώπους.

Όσον αφορά την ηθική, θεωρεί την αρετή το ύψιστο εφόδιο για την προσέγγιση της αλήθειας.

Ο Ιεροκλής λέει ότι το Έν ευρίσκεται στην κορυφή της ιεραρχίας των όντων. Κάτω από το Έν υπάρχει ένας παγκόσμιος Δημιουργός, τον οποίο αποκαλεί Δία και εξισώνει με την Πυθαγόρεια Τετρακτύ.

Ο Ιεροκλής χωρίζει την φιλοσοφία σε τρία μέρη:

Με βάση τον παραδοσιακό διαχωρισμό σε πρακτική και «θεωρητική» (στοχαστική) φιλοσοφία, χωρίζει την πρακτική σε μια περιοχή πολιτών και μια περιοχή που σχετίζεται με την μύηση, τελεστικόν. Και τα τρία μέρη έχουν σκοπό να καθαρίσουν την ψυχή. Η στοχαστική φιλοσοφία έχει το καθήκον να εξαγνίσει την λογική ψυχή μέσω της γνώσης της αλήθειας. Η αστική (κοινωνική) φιλοσοφία εξαγνίζει την παράλογη ψυχή, μέσω της άσκησης της αρετής. Η φιλοσοφία που σχετίζεται με την μύηση εξαγνίζει το όχημα της ψυχής, το οποίο είναι ένα αθάνατο πνευματικό «φωτεινό σώμα».

Ο Ιεροκλής ήταν κατά της αστρολογικής μοιρολατρίας, διότι αυτή υποστηρίζεται από μια παράλογη αναγκαιότητα και όχι από μια θεία λογική πρόνοια του Θεού. Για τον ίδιο λόγο, αντιτάχθηκε στις θεουργικές και μαγικές πρακτικές, διότι ήταν απόπειρες να αντικατασταθεί η θεία προνοητική τάξη.

Ο Ιεροκλής ήταν ένα από τα πιο μετριοπαθή μυαλά του νεοπλατωνισμού.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:

Επηρεάστηκε έντονα από τον νεοπλατωνικό Ιάμβλιχο.

        - Σπουδαίο σύγγραμμά του θεωρείται το «Περὶ προνοίας καὶ εἱμαρμένης καὶ τῆς τοῦ ἐφ´ ἡμῖν πρὸς τὴν θείαν ἡγεμονίαν συντάξεως». Έργο αφιερωμένο στον προστάτη του Ολυμπιόδωρο τον Θηβαίο – βλ. Φώτιο και Στοβαίο. Σε αυτό προσπαθεί, να συμβιβάσει Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Αν και δεν αναφέρει τους χριστιανούς, ούτε μια φορά στα συγγράματά του, θεωρείται πως τα γραπτά του αποτελούν μια προσπάθεια να εναρμονιστεί η αρχαία ελληνική φιλοσοφία - και συγκεκριμένα ο νεοπλατωνισμός - με την χριστιανική σκέψη.

        - Έγραψε υπομνήματα στον Γοργία

και

        - Σχόλια στα «Χρυσά Έπη» του Πυθαγόρα. Είναι το μόνο ολοκληρωμένο έργο του που έχει διασωθεί! Είχε μεγάλη φήμη στον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Υπάρχουν πολυάριθμες μεταφράσεις σε διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες. Σώζεται χειρόγραφο με το έργο, που γράφτηκε το 925 μ.Χ. στην Εθνική Βιβλιοθήκη Βιέννης Αυστρίας (Κωδ. Φιλ., γρ. 314, φάκ. 61r). Γραμμένο σε απλή γλώσσα, χαρακτηρίζεται από ηθική εξύψωση και ειλικρινή ζέση θρησκευτικού αισθήματος. Περιέχει επίσης πολύτιμες πληροφορίες για το ποιος θα μπορούσε να ήταν ο κανόνας της ζωής των Πυθαγορείων, ο εξαγνιστικός ασκητισμός τους, η ιερή τους ηθική, η θεωρία της γνώσεως και η αντίληψή τους για την σωτηρία, που αποκτήθηκε με την θέωση ή την επιστροφή στον Θεό.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ:

        - HIEROCLIS PHILOSOPHI Alexandrini commentarius in aurea Carmina, de providential & fato quae supersunt, et reliqua fragmenta: graece & latine. Graeca cum MSS. Collata castigavit, Verdionem recensuit, notas & Indicem adjecit Pet. Needham S. T. B. Coll. D. Joannis Cantab. Socius. Cantabrigiae / Cambridge. Typis Academicis. Imp. A. & J. Churchill, 1709. Σε σχήμα 8o, σελ. 30 χ.α.+XLII+467+20 χ.α.

        - Hiéroclès d'Alexandrie «Commentaire sur les Vers d'or des Pythagoriciens suivi de Traité sur la Providence», εκδ. Les Belles Lettres, Παρίσι, 2018.

 Και:

        - Aujoulat N. «Sur la vie et les œuvres de Hièroclès», Pallas, 23, 1976, σελ. 19-30. Του ιδίου «Le néo-platonisme alexandrin: Hiéroclès d'Alexandrie», Leyde, 1986.

        - Hadot Ils. (επιμ.) «Le problème du néoplatonisme alexandrin. Hiéroclès et Simplicius», Études augustiniennes, 1978.

        - Köhler F. W. «Hieroclis in aureum Pythagoreorum carmen commentaries», εκδ. Teubner, 1974. Του ιδίου (επιμ.) «Hierokles, Kommentar zum pythagoreischen Goldenen Gedicht», εκδ. Teubner, Στουτγάρδη, 1983.

        - Mozley J. R. «Hierocles of Alexandria, a philosopher», στο Wace H., Piercy W. C. (επιμ.). Dictionary of Christian Biography and Literature to the End of the Sixth Century (γ΄ έκδ.), εκδ. J. Murray, Λονδίνο, 1911.

        - Schibli H. S. «Hierocles of Alexandria», εκδ. Oxford University Press, Οξφόρδη, 2002.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Βλ. H. S. Schibli.

[2] Bl. Harte V. Lane M. «Politeia in Greek and Roman Philosophy», εκδ. Cambridge University Press, 2013, doi:10.1017/cbo9781139096843.

[3] Βλ. Glucker C. A. M. «The city of Gaza in the Roman and Byzantine periods». Εκδ. Οξφόρδης, B.A.R., 1987.

arxeion-politismou.gr