Αρχαία επιτυχής επέμβαση σε κρανίο ανθρώπου, και στην Χίο, πριν 2.300 χρόνια…

Του Γιώργου Λεκάκη

Η περίπτωση του τρυπανισμού κρανίου ανθρώπου στην Χίο, που χρονολογείται από τον 2ο αι. π.Χ. ένα από τα ελάχιστα τέτοια γνωστά, είτε στην Ελλάδα, είτε παγκοσμίως.

Η ανασκαφή έγινε σε ιδιωτικό οικόπεδο (του Καραγιώργη) στην περιοχή Ατσικής(*), όπου η ελληνιστική νεκρόπολις της αρχαίας πόλεως της Χίου. Ενετοπίσθησαν και κιβωτιόσχημοι τάφοι (του 2ου αιώνα π.Χ.). Δεν είναι οι πρώτοι τάφοι, που ανακαλύπτονται στην περιοχή. Στους 4 τάφους του οικοπέδου, όπου ευρέθηκε το εν λόγω κρανίο, ευρέθησαν ισάριθμοι σκελετοί, τριών ανδρών και μιας γυναίκας. Στον έναν μάλιστα υπήρχαν και κτερίσματα: Ένα διάδημα και μία ζώνη στολισμένα με φύλλα χρυσού. Πρόκειται μάλλον για τάφους πλουσίου κατοίκου και των υπηρετών του, οι οποίοι έζησαν πριν από 2.260 χρόνια!

Οι Έλληνες αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ανάμεσα σε αυτά και το κρανίο ενός άνδρα, του 2ου αιώνα π.Χ., ο οποίος είχε υποβληθεί σε επιτυχή επέμβαση στο κρανίο. Το κρανίο του άνδρα, ο οποίος πέθανε στα 50 του, είχε μια τεχνητή τρύπα (τρυπανισμός), πλάτους 1,62 εκατ. Η εξέταση έδειξε ότι ο άνδρας είχε ζήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την επέμβαση. Η αναγνώριση του τρυπανισμού οφείλεται στον ανθρωπολόγο συνεργάτη της Κ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, κ. Αστ. Αηδόνη.

Τα ελληνικά ΜΜΕ έμαθαν αυτήν την τόσο σημαντική είδηση από τους… «Τάιμς» του Λονδίνου! Εκεί πρωτοδημοσιεύθηκε και έκανε τον γύρο του κόσμου! Το δε ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού, προσπάθησε να υποβιβάσει την είδηση. Αλλά μόνο μετά τις διαστάσεις που έλαβε αυτή, και την δημοσιοποίηση της είδησης από τους «Τάιμς», έβγαλε ανακοίνωση με την οποία συνιστούσε… «να αποφεύγεται να εξαχθεί συμπέρασμα και οι τόνοι να διατηρούνται χαμηλοί»!

«Είναι ένα σημαντικό εύρημα στην ιστορία της Ιατρικής», ανέφερε απλώς το υπουργείο.

Σε κείμενο του Ιπποκράτους περιγράφεται αναλυτικά η μέθοδος της «κρανιακής διάτρησης», όπως ονομάζεται η συγκεκριμένη επέμβαση και μάλιστα παρέχει οδηγίες για την μετεγχειρητική θεραπεία των ασθενών.

Η ανακάλυψη είναι μια σπάνια περίπτωση τρυπανισμού – έτσι λέγεται η σκόπιμη διάνοιξη τρύπας στο κρανίο ενός ασθενούς. Το ερώτημα παραμένει: Πού ήταν αυτό το τόσο εξειδικευμένο «νοσοκομείο» στην Χίου, που μπορούσε και τολμούσε και έκανε τέτοιες επεμβάσεις;

Ανάλογη περίπτωση έχει αναφερθεί επίσης ΚΑΙ στις Αρχάνες της Κρήτης, τα Άβδηρα Θράκης, την Θάσο Μακεδονίας...

Στην δε περιοχή Μέγα Λημνιώνα Θυμιανών Χίου στον 38ο παράλληλο [38°18′2.16″N 26°8′29.54″E] είχε βρεθεί και προϊστορικό μαμούθ, που αγνοείται(;)…

ΠΗΓΗ: "Ancient Greek had brain surgery, Times", 2.9.2023. Σωτ. Οικονόμου, περιοδικό «Ελλάνιον Ήμαρ», τ. 23ο, σελ. 62. Υπουργείο Πολιτισμού. The Daily Telegraph, Αυστραλία 4.9.2003. Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.9.2003. «Αρχαία εγχείρηση εγκεφάλου», εφημ. «Ριζοσπάστης», 9.9.2003.

Ο κρανιακός τρυπανισμός είναι η αρχαιότερη νευροχειρουργική επέμβαση. Οι ρίζες της ανάγονται στην προϊστορία. Για πολλούς αιώνες, η θρησκεία και ο μυστικισμός ήταν στενά συνδεδεμένοι με την αιτία των ασθενειών, και η τρύπα συνδέθηκε με δεισιδαιμονίες όπως η απελευθέρωση των κακών πνευμάτων από το εσωτερικό του κρανίου.

Η πραγματεία του Ιπποκράτους «Περί τραυματισμών της κεφαλής» ήταν, λοιπόν, ένα επαναστατικό έργο, καθώς παρουσίαζε μια συστηματική προσέγγιση στην διαχείριση του κρανιακού τραύματος, που στερούνταν πνευματικών στοιχείων. Δυστυχώς, υπάρχει μόνον ένας περιορισμένος αριθμός σκελετικών ευρημάτων, που επιβεβαιώνουν ότι η πρακτική του τρυπανισμού γινόταν ως μέρος της ιπποκρατικής Ιατρικής.

Ένα τέτοιο τρυπημένο κρανίο ευρέθη στην Χίο της Ελλάδας, ως απόδειξη της διεξαγωγής της διαδικασίας, σύμφωνα με την ιπποκρατική διδασκαλία. Το κρανίο φέρει μια τρύπα στο βρεγματικό, σε συνδυασμό με ένα γραμμικό κάταγμα και είναι σαφές ότι ο ασθενής επέζησε της διαδικασίας.

Ο εξορθολογισμός της τρυπανοποίησης ήταν σαφώς ένα σημαντικό επίτευγμα στην εξέλιξη της νευροχειρουργικής.

ΠΗΓΗ: G. Tsermoulas «The skull of Chios: trepanation in Hippocratic medicine», 21(2):328-32, doi: 10.3171/2014.4.JNS131886, pub med, 23.5.2014.

(*) Ίδιο τοπωνύμιο απαντάται και στην Λήμνο.

arxeion-politismou.gr