Η πρώτη πλήρης βεβαίωση του αχαϊκού αλφαβήτου, που χρησιμοποιήθηκε στις αχαϊκές αποικίες της Μεγάλης Ελλάδος

 

- Ο ΠΑΤΕΡΑΣ των ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΑΛΦΑΒΗΤΩΝ

Του Γιώργου Λεκάκη

Το Μεταπόντιο (λατινικά: Metapontum‎‎, ιταλικά: Metaponto‎‎) ήταν αρχαία ελληνική αποικία, ιδρυθείσα τουλάχιστον κατά την διάρκεια του 7ου αιώνα π.Χ. από τους Αχαιούς στην Μεγάλη Ελλάδα της Κάτω Ιταλίας. Αλλά είναι σίγουρο, ότι πρωτοϊδρύθηκε σε προϊστορικές εποχές. Γι’ αυτό και ποικίλλουν οι οικιστές του:

        - Άλλοι πιστώνουν την ίδρυση του σε Πυλίους Μεσσηνίους, που ακολούθησαν τον Νέστορα στην Τροία και μετά την άλωση αυτής.[1]

        - Άλλοι στον Επειό τον Φωκέα, διότι οι κάτοικοί του έδειχναν υπερήφανα έναν ναό της θεάς Αθηνάς, και τα εργαλεία, τα οποία είχε χρησιμοποιήσει ο ήρωας Επειός για να τον κατασκευάσει, που ήταν τα ίδια με τα οποία έφτιαξε τον Δούρειο Ίππο.[2] Αρχηγός τους ήταν ο Δαύλιος, τύραννος της Κρίσας επινείου των Δελφών, μαζί με τον Λεύκιππο[3] από την αχαϊκή αποικία, Σύβαρι, ίνα αναχαιτίσουν την επέκταση των Ταραντινών Σπαρτιατών.

        - Τέλος, άλλοι λένε ο ομώνυμος ήρωας Μέταμπων, σύζυγος της Μελανίππης και πατέρας των διδύμων Αίολου και Βοιωτού, που λογίζονταν και υιοί του Ποσειδώνος και της Άρνης.[4]

Εδώ συλλατρεύονταν ο Λύκειος Απόλλων, η Αθηνά, η Ήρα, ο Λίβυος Διόνυσος (με κέρατα τράγου), κ.ά.

Στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. η πόλις εφιλοξένησε τον Πυθαγόρα και έγινε το κέντρο συνάντησης των Πυθαγορείων, μετά την εκδίωξή τους από τον Κρότωνα.

Στον δε χριστιανικό ιερό ναό του San Biagio alla Venella της πόλεως ευρέθη πλάκα, με σκηνή αναχώρησης ήρωα (Τριπτολέμου) με πτερωτό άλογο, του 7ου αιώνα π.Χ., απόδειξη ότι θυμούνταν την ευεργεσία της θεάς Δήμητρος και ίσως τιμούσαν τα ελευσίνια μυστήριά της.

Είναι λοιπόν μια ξεκάθαρη και παναρχαία ελληνική αποικία.

Προκρίνεται όμως η αχαϊκή της προέλευση, από τα ευρήματα:

Το αγγείο που φαίνεται στην παρακάτω φωτογραφία είναι ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα, από την νεκρόπολη της συνοικίας Casa Ricotta στο Μεταπόντιο, που σώζεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο του Μεταποντίου.

Χρονολογείται στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ.

Αυτό το δοχείο, σε σχήμα αγγείου, για πολύτιμα αντικείμενα ήταν χαρακτηριστικό της κεραμικής τέχνης της εποχής.

Αλλά μια ιδιαιτέρα σημαντική πτυχή αυτού του τεχνουργήματος είναι η αλφαβητική σειρά, που εντοπίζεται στον ώμο του αγγείου, πριν από το ψήσιμο.

Αυτή η αλφαβητική ακολουθία

Α Β Γ(Ι) Δ(D) Ε F Z(I) Η Θ Ι(S) Κ Λ

μ ν ο π ϙ ρ Ϻ τ υ φ χ ξ

αντιπροσωπεύει την πρώτη πλήρη βεβαίωση του αχαϊκού αλφαβήτου, που χρησιμοποιήθηκε στο Μεταπόντιο και στις αχαϊκές αποικίες της Μεγάλης Ελλάδος / Κάτω Ιταλίας.

Αυτό το αλφάβητο περιλαμβάνει τα διακριτικά αλφαβητικά γράμματα όπως δίγαμμα (ϝ), σαν / san (Ϻ) και κόππα / koppa (ϙ).

Η ανακάλυψη αυτή είναι σημαντική, όχι μόνον για την ομορφιά και την κατασκευή του ίδιου του αντικειμένου, αλλά και για την επιγραφική αξία της αλφαβητικής επιγραφής, η οποία προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για την γραφή και την γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε στην αρχαία ελληνική αποικία του Μεταποντίου.

Το αγγείο εκτίθεται στην έκθεση «Η ζωγραφική της φωνής. Το αλφάβητο πριν και μετά την Κύμη / Κούμα», στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Campi Flegrei, έως τις 30 Ιουνίου 2024. Όσοι βρεθείτε εκεί, μη χάσετε την ευκαιρία να θαυμάσετε αυτό το εξαιρετικό αρχαίο ελληνικό αποστομοτικό εύρημα! Λέγεται μάλιστα «Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΑΛΦΑΒΗΤΩΝ».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Βλ. Στράβων, Γάιος Ιούλιος Σόλινος.

[2] Βλ. ιστορικός Ιουστίνος, Έφορος.

[3] Εικονίζεται σε νομίσματα με κορινθιακό κράνος.

[4] Βλ. Αντίοχος ο Συρακούσιος.

ΠΗΓΗ: Ettore Di Caterina, 

ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.