Ο μύθος εκτυλίσσεται την περίοδο που η Αίγυπτος ήταν κάτω από την άμεση κυριαρχία του θεού – ήλιου Ρα.
Tο Βιβλίο της Ιερής Αγελάδας περιγράφει την ανθρώπινη φυλή ως «συνωμοτούσα » κατά του Ρα. Το
Βιβλίο της Ουράνιας ή Ιερής Αγελάδας είναι ένα αρχαίο αιγυπτιακό κείμενο που ασχολείται με την εξέγερση της ανθρωπότητας εναντίον του θεού ήλιου Ρα.
Το έργο έχει συγκριθεί με το Ατραχάσις της Μεσοποταμίας και τη βιβλική ιστορία της Κιβωτού του Νώε και του Μεγάλου Κατακλυσμού. Πιστεύεται ότι ήταν γνωστό σε κάποια μορφή κατά την Πρώτη Ενδιάμεση Περίοδο (2181-2040 π.Χ.). Το Ατραχάσις είναι ένα ακκαδικό έπος του 18ου αι. π.Χ., που πήρε το όνομά του από τον πρωταγωνιστή του, Ατραχάσις («εξαιρετικά σοφός»).
Μαθαίνοντας για τη συνωμοσία της ανθρωπότητας εναντίον του, ο Ρα συγκαλεί μυστικό συμβούλιο των θεών στο μεγάλο Ανάκτορό του, κατά τα φαινόμενα μη έχοντας σκοπό να προειδοποιήσει την ανθρώπινη φυλή.
Ο Ρα καταρχάς απευθύνεται στο Νουν, που είναι το αρχέγονο υλικό από το οποίο ο ίδιος προήλθε κατά την ώρα της δημιουργίας. Επιθυμεί να μάθει την άποψη του Νουν πριν θανατώσει ολόκληρη την ανθρώπινη φυλή.
Ο Νουν απαντά ότι ο Οφθαλμός του Ρα, ο ηλιακός οφθαλμός, θα είναι το όργανο με το οποίο το ανθρώπινο γένος θα τρομοκρατηθεί και θα εξοντωθεί. Ο Ρα τώρα συνειδητοποιεί ότι οι άνθρωποι γνωρίζουν το θυμό του για τη συνωμοσία τους και ανακαλύπτει ότι έχουν καταφύγει στις ερήμους της Αιγύπτου. Στη συνέχεια ομόφωνα οι θεοί καλούν τον Ρα να εκδικηθεί τους συνωμότες.
Το σύμβολο του Οφθαλμού του Ρα είναι σύνθετο, όμως ένα βασικό χαρακτηριστικό του αποτελεί το γεγονός ότι είναι δυνατόν να υπάρξει ως ξεχωριστή από τον Ρα οντότητα – μέχρι του σημείου να ταξιδεύει μόνο του σε απομακρυσμένες περιοχές από όπου θα πρέπει αργότερα να πειστεί να επιστρέψει.
Η επιθετικότητα του ματιού μπορεί να επεκταθεί ακόμη και σε θεότητες που, σε αντίθεση με τον Άποφι, δεν θεωρούνται κακές. Στοιχεία σε πρώιμα ταφικά κείμενα δείχνουν ότι την αυγή ο Ρα πιστεύεται ότι κατάπινε το πλήθος των άλλων θεών, οι οποίοι σε αυτή την περίπτωση εξισώνονται με τα αστέρια.
Αυτά εξαφανίζονται κατά την ανατολή του ηλίου και επανεμφανίζονται κατά τη δύση του ηλίου. Με αυτόν τον τρόπο, απορροφά τη δύναμη των θεών, ανανεώνοντας έτσι τη δική του ζωτικότητα, πριν τους φτύσει ξανά το σούρουπο. Το ηλιακό μάτι λέγεται ότι βοηθά σε αυτή την προσπάθεια, σφάζοντας τους θεούς για να φάει ο Ρα. Το κόκκινο φως της αυγής σημαίνει επομένως το αίμα που παράγεται από αυτή τη σφαγή.
Μέχρι εδώ είναι φανερό ότι κάτι συμβαίνει με τον Ήλιο. Θα πρέπει τώρα να συνδυάσουμε τις πληροφορίες αυτές με την αλλαγή της πορείας του Ήλιου στο μύθο των Ατρειδών ( δύει στην ανατολή ) καθώς και με τις απειλές του στην Οδύσσεια να φωτίσει τους νεκρούς, αν δεν τιμωρηθούν οι σύντροφοι του Οδυσσέα. Αν μάλιστα ο Οφθαλμός του Ρα είναι ( και είναι) ο ίδιος ο Ήλιος, φαίνεται ότι τα πλημμυρικά φαινόμενα του Κατακλυσμού συνοδεύτηκαν από έντονο σκοτάδι. Τούτο συνάγεται και από τη συνάρτηση Ποσειδώνα – Πολύφημου – Οδυσσέα, όπου η τύφλωση του Κύκλωπα ( το μάτι του είναι και ο ηλιακός δίσκος ) συνεπάγεται το σκοτάδι. Από την άλλη μεριά, στη συνάρτηση αυτή ο Ποσειδώνας ταυτίζεται με τα πλημμυρικά φαινόμενα.
Εδώ ο Οφθαλμός του Ρα γίνεται η κόρη του, η θεά Άθωρ. Η Άθωρ συνήθως συναντάται στο ρόλο της θεϊκής μητρικής φιγούρας που τρέφει τον φαραώ με το γάλα της, ως φύλακας της θηβαϊκής νεκρόπολης και ακόμα ως θεά του έρωτα και της χαράς, η οποία κατά τους Έλληνες ταυτιζόταν με την Αφροδίτη. Στο μύθο του Κατακλυσμού πάντως η Άθωρ μετατρέπεται σε θεά των καταστροφικών δυνάμεων, που καταδιώκει τους ανθρώπους στην έρημο και τους σφαγιάζει.
Επιστρέφει στον Ρα ξαναμμένη από χαρά για το αίμα που χύθηκε και θριαμβολογεί για τη σφαγή. Το ζήτημα της φύσης του Οφθαλμού του Ρα περιπλέκεται ακόμα περισσότερο, καθώς στη συνέχεια ο μύθος εξηγεί πως η Άθωρ μεταμορφώνεται στη θεά Σεχμέτ – μια μοχθηρή λεόντειο θεότητα της οποίας το όνομα σημαίνει « Η Ισχυρή ». Έτσι λοιπόν στο μύθο τώρα πρωταγωνιστεί μια εξαγριωμένη λέαινα που βουτηγμένη στο αίμα κατασφάζει εξαγριωμένη την ανθρωπότητα.
Ο Οφθαλμός του Ρα στη συνέχεια αναπαύεται, ανακτώντας έτσι τις δυνάμεις που θα του χρειαστούν για τους φόνους της επόμενης μέρας. Όμως τα συναισθήματα του θεού – ήλιου αλλάζουν: αντί για εκδικητικό μένος νιώθει πλέον συμπόνια για την ανθρωπότητα. Δεν γνωρίζουμε τι προκάλεσε την αλλαγή αυτή.
Όποια και αν είναι η αιτία, ο Ρα οργανώνει τη διάσωση της ανθρωπότητας από τη σκληρότητα της αμείλικτης θεάς, της οποίας η δίψα για αίμα έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Οι θεοί έχουν μόνο τη νύχτα στη διάθεσή τους για να σώσουν την ανθρώπινη φυλή πριν η θεά ξυπνήσει. Σύντομα έχουν ετοιμαστεί επτά χιλιάδες δοχεία γεμάτα με ένα είδος μπύρας που μοιάζει με ανθρώπινο αίμα. Το πρωί η θεά βλέπει το «αίμα» και, χαρούμενη για το αναπάντεχο δώρο, πίνει μέχρι μέθης. Το αποτέλεσμα είναι να μην μπορέσει να βρει την υπόλοιπη ανθρωπότητα, που είχε γλιτώσει από την προηγούμενη σφαγή.
Είναι παραπάνω από προφανές ότι η ιστορία μας εδώ παραπέμπει στον Κύκλωπα και στον χιττιτικό μύθο του Ιλλουγιάνκας Στη μυθολογία των Χιττιτών, ο Ιλλουγιάνκας ήταν ένας φιδόμορφος δράκος που σκοτώθηκε από τον χιττιτικό θεό του ουρανού και της καταιγίδας. Το φυσιολογικό από το σημείο αυτό και μετά, είναι να προχωρήσουμε προς τον πολιτισμό. Ας παρακολουθήσουμε λοιπόν πώς ολοκληρώνεται η ιστορία του Αιγυπτιακού Κατακλυσμού. Στη συνέχεια, μετά την τιμωρία και τη σχεδόν πλήρη εξόντωση των ανθρώπων, παρακολουθούμε την αναγέννηση και την άνοδο στους ουρανούς του θεού ήλιου και κατά συνέπεια του μονάρχη, πάνω στην « Ιερή Αγελάδα. Τόσο στο ναό του Τουταγχαμών όσο και στον τάφο του Σέθου Α’ υπάρχουν αναπαραστάσεις της Αγελάδας « Μέχετ βερ » ή « Μεγάλης Πλημμύρας », που αποτελεί το ουράνιο στερέωμα, ταυτιζόμενη έτσι με τη θεά του ουρανού Νουτ. Με αυτόν τον τρόπο ο Ρα, που είναι πλέον ένας κυνικός θεός ήλιος και κουρασμένος από το ανθρώπινο είδος, τελικά εγκαταλείπει την Αίγυπτο. Δεν παραιτείται όμως από κάθε ευθύνη, αφού διορίζει τον Θωθ, θεό της σοφίας, ως αντιβασιλέα και αναπληρωτή του για να κρατά υπό έλεγχο τους ανθρώπους. Από τον Θωθ, και σύμφωνα με τις διαταγές του Ρα, δίδεται στους ανθρώπους η γνώση των « ιερών λέξεων» ( των ιερογλυφικών ), οι οποίες περικλείουν ολόκληρη την επιστημονική γνώση, την ιατρική και τα μαθηματικά.
Θα πρέπει κλείνοντας να σημειώσουμε ότι σε τρεις περιπτώσεις που είναι κοντά στον Κατακλυσμό (Αιγυπτιακός, Ατραχάσις και Προμηθέας ) προκύπτουν άμεσα και ζωηρά προβλήματα στη σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους και τους θεούς. Συνέπεια των προβλημάτων αυτών είναι και η σκληρή τιμωρία των ανθρώπων. Σε δύο περιπτώσεις ( Ατραχάσις και Προμηθέας ), οι άνθρωποι έχουν κάποιον « εκπρόσωπο – ηγέτη », ενώ στον Αιγυπτιακό Κατακλυσμό δεν υπάρχει κάτι τέτοιο.
Με αφορμή τον Αιγυπτιακό Κατακλυσμό και τις σχετικές ιστορίες, δεν θα πρέπει να διαφύγει της προσοχής μας το στοιχείο της μέθης. Πρόκειται για ένα καθαρά διονυσιακό θέμα που απαντά σε όλες σχεδόν τις σχετικές με τον Κατακλυσμό ιστορίες και οπωσδήποτε έχει τη σημασία και την ερμηνεία του. Επιγραμματικά και σχετικά μπορούμε να θυμηθούμε την ιστορία με τον Κύκλωπα, εκείνη με την Άθωρ, που μόλις παραθέσαμε, τη χιττιτική ιστορία με το δράκο Ιλλουγιάνκας, καθώς και το Νώε. Η τελευταία ιστορία έχει ως εξής:
« Ο Νώε ήταν γεωργός και ο πρώτος που άρχισε να φυτεύει αμπέλια. Μια μέρα ήπιε πολύ κρασί, μέθυσε και ξεγυμνώθηκε μέσα στη σκηνή του. Ο Χαμ, πατέρας του Χαναάν, όταν είδε τη γύμνια του πατέρα του, βγήκε έξω και το είπε στους δύο αδερφούς του. Τότε, ο Σημ και ο Ιάφεθ πήραν ένα μανδύα, τον έβαλαν στον ώμο τους και με τα πρόσωπα γυρισμένα αλλού, πήγαν πισωπατώντας και σκέπασαν τη γύμνια του πατέρα τους, χωρίς να τη δουν. Όταν ο Νώε συνήλθε απ’ το μεθύσι και έμαθε τι του είχε κάνει ο νεότερος γιος του, είπε: «Καταραμένος να είναι ο Χαναάν! Χειρότερος κι από δούλος να γίνει για τ’ αδέρφια του ». Μετά είπε: « Ευλογημένος να είναι ο Κύριος, ο Θεός του Σημ! Ο Χανάν να είναι δούλος του. Να αυξήσει ο Θεός το λαό του Ιάφεθ! Οι απόγονοί του να κατοικούν μαζί με το λαό του Σημ, κι ο Χαναάν να είναι δούλος του Ιάφεθ ». < Γένεσις, 9. >
Στις περιπτώσεις του Κύκλωπα, της Άθωρ και του Ιλλουγιάνκας, η μέθη σταματάει τους φόνους και το κακό. Τούτο θα μπορούσε μόνο να σημαίνει ότι πριν φτάσει στη γεωργία ο άνθρωπος έφτασε πρώτα στην αμπελουργία και την παραγωγή κρασιού. Προς αυτή την κατεύθυνση δείχνουν και οι δικές μας ιστορίες με τον Διόνυσο και τις μαινάδες. Δεν είναι τυχαίο ότι και στο ομώνυμο σατυρικό δράμα του Ευριπίδη, τον Κύκλωπα πλαισιώνουν οι ακόλουθοι του θεού Διόνυσου.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι διψασμένοι θεοί στις δύο μεσοποταμιακές εκδοχές του Κατακλυσμού ( Ατραχάσις και Γιλγαμές ). Στο Ατραχάσις:
« . . .
Θρήνησε, άφησε την καρδιά της να ξεσπάσει,
Η Νίντου θρήνησε κι άναψε το πάθος της.
Οι θεοί κλάψανε μαζί της για τη χώρα.
Χόρτασε από θλίψη, μπύρα λαχτάρησε.
Εκεί που κάθισε θρηνώντας, εκεί κάτσανε κι οι μεγάλοι θεοί.
Μα σαν πρόβατα ( με βελάσματα ) μονάχα γεμίσαν το λαιμό τους.
Διψασμένοι καθώς ήταν, τα χείλια τους
Δροσόπαγο της πείνας μόνο βγάλανε.
Εφτά μέρες κι εφτά νύχτες
Ήρθε ο χείμαρρος, η θύελλα κι ο Κατακλυσμός. »
<Ουώρντ Α. ( Ward Α. ), To Έπος του Γκιλγκαμές, εκδ. Ιστός, Αθήνα 1994, σελ. 189, O Ατραχάσις, στήλη iv. >
Kαι στο Γιλγαμές:
« . . .
Ταπεινωμένοι οι θεοί κάθονται και θρηνούνε,
Στεγνά από δίψα καιν’ τα χείλη τους. »
< Ουώρντ, 1994, σελ. 136, Πινακίδα ΧΙ. >
ΕΙΚΟΝΕΣ.
(Α) Η Άθωρ από το μουσείο του Λούξορ, 14ος αι. π.Χ.
(Β) Η Σεχμέτ. Νέο Βασίλειο, 18η Δυναστεία, βασιλεία του Αμενχοτέπ Γ ́, περ. 1391-1353 π.Χ. Aπό το ναό της Μουτ στο Καρνάκ. Τώρα στο Kunsthistorisches Museum, Βιέννη.
(Γ) Η μέθη του Νώε. Πίνακας των αρχών του 16ου αιώνα (1510-1515). Έργο του Bernardino Luini (περ. 1480-1532) που βρίσκεται σήμερα στην γκαλερί Brera στο Μιλάνο της Ιταλίας.
Αρχαιολογία - Archaeology
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου