Ο ιαματικός άρτος, που τον έψηναν αποκλειστικώς γυναίκες!

Του Γιώργου Λεκάκη

Το ψωμί είναι πιστός σύντροφος των ανθρώπων – φυσικά και των Αρμενίων - εδώ και αιώνες. Άλλωστε η λέξις σύντροφος εμπεριέχει την λέξη τροφή.

Στα αρμενικά υψίπεδα, το ψωμί ψήνεται ήδη από τον 3ο - 2ο αιώνα π.Χ.

Κατά τις ανασκαφές ανακαλύφθηκαν τεράστια αποθέματα σιταριού και κριθαριού που χρονολογούνται από την 4η - 3η χιλιετία π.Χ.

Από την αρχαιότητα στην επικράτεια των Αρμενικών Ορέων οι άνθρωποι ασχολούνταν με την γεωργία και την εξημέρωση του σιταριού. Από αυτό, γίνεται σαφές ότι οι Αρμένιοι καλλιεργούσαν αυτούς τους κόκκους, για την παρασκευή αλευριού και στην συνέχεια για το ψήσιμο ψωμιού και του αρμενικού lavash. Οι Αρμένιοι αποθήκευαν σιτηρά σε διάφορους αχυρώνες, αποθήκες, κανάτες και σε υπόγειους λάκκους σχεδιασμένους ειδικά για σιτηρά.

Μετά την συγκομιδή των σιτηρών, οι χωρικοί δεν βιάζονταν να το πάνε στον μύλο. Από τα πρωτοχριστιανικά χρόνια την πρώτη σοδειά την πήγαιναν πάντα στην εκκλησιά και την ευλογούσαν. Μόνο μετά από αυτό, ο χωρικός μπορούσε να μαζέψει την σοδειά του, να την πάει στον μύλο, να την αλέσει και μετά να ψήσει ψωμί. Πριν τα πάνε στον αγιασμό, οι άνθρωποι έφτιαχναν khachbur. Τα στάχυα του σιταριού δένονταν σε σχήμα σταυρού, ένα σύμβολο της αιωνιότητας ή του δένδρου της ζωής για τους Αρμένιους. Το ίδιο το δένδρο της ζωής είναι σύμβολο της γονιμότητος, της αρχής της ζωής και της μακροζωίας.

Οι Αρμένιοι χρησιμοποιούν πολλές φράσεις για το ψωμί ως φαγητό:

        - «Να φάτε ψωμί».

        - «Άνθρωπος με ψωμί» (= φιλόξενος).

        - «Να υπάρχει πάντα ψωμί στο σπίτι σου».

        - «Εάν θέλεις να γνωρίσεις έναν άνθρωπο, πρέπει να σπάσεις ψωμί μαζί του».

        - Ένας αρμενικός χαιρετισμός, γίνεται «με ψωμί και αλάτι», δηλ. μοίρασμα ψωμιού. 

Σε αρμενικό έπος ο Δαβίδ επαναλαμβάνει «Ψωμί, κρασί! Παντοδύναμος Κύριε!», κερδίζοντας έτσι δύναμη, πριν από την μάχη.

Οι Αρμένιοι έχουν πολλά είδη ψωμιού: lavash, matnakash, bagharj, άζυμο, κ.ά.

Το lavash – όπως κάθε άρτος - δεν είναι μόνο ψωμί, αλλά και ένα στοιχείο πολιτισμού, που έχει θρησκευτική και πολιτιστική σημασία στην ζωή των Αρμενίων.

Το όνομα "lavash" είναι από αρμενικές λέξεις, που περιγράφουν την διαδικασία της προετοιμασίας: Αφού ανοίξει η ζύμη, πρέπει να τεντωθεί καλά και να ανοίξει. Άρα από το "lav kashat" (= καλά τεντωμένο στα αρμενικά) > "lav kash" > ψωμί "lavash".

Σύμφωνα με τις παραδόσεις, το ψωμί το έψηναν ενωρίς το πρωί. Σε έναν πήλινο φούρνο σκαμμένο στο έδαφος, που λέγεται tonir[1] η φωτιά άναβε τα ξημερώματα. Η διαδικασία του ψησίματος του ψωμιού άρχιζε με πρωινές ευλογίες και ειδικές προσευχές. Στην αρχαιότητα τα λάβας τα έψηναν σε αργίες και σε γιορτές σε μεγάλες ποσότητες. Ήταν δηλαδή «επίσημο» ψωμί. Αυτή η διαδικασία συχνάκις διαρκούσε μία ή και δύο ημέρες. Υπήρχαν επίσης ειδικά παραδοσιακά τραγούδια, που ερμηνεύονταν κατά το ψήσιμο του λάβας, τα οποία εξυμνούσαν την γεύση του…

Παραδοσιακώς, το ψήσιμο του ψωμιού ήταν μια ομαδική διαδικασία. Ένα άτομο δεν μπορούσε να ψήσει ψωμί μόνο του. Απαγορευόταν. Ήταν αποκλειστικώς γυναικεία ασχολία / επάγγελμα. Οι γυναίκες δεν ήθελαν να μπαίνουν οι άνδρες στο δωμάτιο / αρτοποιείο κατά το ψήσιμο του ψωμιού. Αυτό εθεωρείτο κακό σημάδι. Κάθε γυναίκα είχε τον δικό της ρόλο: Η μία ετοίμαζε την ζύμη, η άλλη την έστριβε, η πιο έμπειρη γυναίκα κτυπούσε το λάβας στα τοιχώματα του τονιρ. Οι άπειρες γυναίκες έφτιαχναν κυρίως τις μπάλλες ζύμης και στην πορεία μάθαιναν από τις πιο έμπειρες γυναίκες. ΔΕΙΤΕ το ΕΔΩ.

Η διαδικασία του ψησίματος είχε 7 στάδια: Άλεσμα του σιταριού, κοσκίνισμα του αλευριού, παρασκευή ζύμης, προσθήκη αλατιού, διαίρεση σε μπαλλάκια, ψήσιμο και διαλογή.

Το πρώτο λάβας από το tonir το έστελναν στον άρρωστο του σπιτιού, της γειτονιάς ώστε, αφού φάει, να συνέλθει και να πάρει δύναμη. Ο πρώτος άρτος ήταν, λοιπόν, και ιαματικός.

Τα παλαιά χρόνια, το λάβας ήταν και ο σύντροφος / προστάτης των στρατιωτών κατά την διάρκεια του πολέμου. Οι μητέρες έφτιαχναν λάβας με τα χέρια τους, το στέγνωναν και το έβαζαν στο σακκίδιο του στρατιώτη. Λόγω της μεγάλης διάρκειας ζωής του, το lavash έσωσε πολλούς στρατιώτες από την πείνα….

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ:

[1] Στην Καππαδοκία λέγεται ταντούρ > ταντούρι. Παρόμοιοι αρχαίοι φούρνοι έχουν βρεθεί στην Κύπρο.

ΠΗΓΗ: Armenia Geographic. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.