Ο οβολός της Αίγινας, που έγινε λίτρα Το ιταλικό νομισματικό σύστημα παρελήφθη από τους Δωριείς Έλληνες της Σικελίας

Οβολός Αιγίνης, 480 - 457 π.Χ.

Ασημένιο νόμισμα, 8 χλστ., βάρους 0,98 γραμμ.).

Εικονίζει θαλάσσια χελώνα, και εγγεγραμμένο τετράγωνο με 5μερές, ίσως το όνομα της Αιγίνης.

Από την «Συλλογή sans Pareille» των Αρχαίων Ελληνικών Κλασμάτων.

Δυστυχώς δημοπρατήθηκε από τον Οίκο Δημοπρασιών Nomos στην Ελβετία,

στην Δημοπρασία "obolos 35", 15.12.2024 (αρ. 1307),

αντί 451 ευρώ!

ΠΗΓΗ: HGC 6, 450. Meadows, Aegina, Group IIIa. Milbank pl. Ι, 7.

Του Γιώργου Λεκάκη

Η λίτρα / λείτρα[1] ήταν αργυρό σικελικό νόμισμα[2] > εξ ου και η λατινική libra.

«Η λέξις λίτρα φαίνεται ἁπλῶς Σικελοελληνικὸς τύπος τοῦ ρωμαϊκοῦ libra· ἐπειδὴ τὸ Ἰταλικὸν νομισματικὸν σύστημα παρελήφθη ἐκ τῶν ἐν Σικελία Δωριέων.

Ἡ λίτρα λέγεται παρ’ Ἀριστοτέλη[3] ὡς δυναμένη Αἰγινήτην[10] ὀβολὸν (> 1/6 δραχμής, τὸ Λατ. libra ἢ as), καὶ ὡς διαιρουμένη ὡς ουτος εἰς 12 ογκίες[4], ἕτερα δὲ μέρη αὐτῆς ἦσαν:

        - ἡμίλιτρον (semis),

        - πεντώγκιον (quincunx),

        - τριᾶς (triens),

        - τετρᾶς (quadrans),

        - ἑξᾶς (sextans)

        - ὑπῆρχεν ὡσαύτως καὶ δεκάλιτρον = decussis ἢ denarius / δηνάριο».[5]

Ως μονάδα βάρους η libra = 12 ογκίες, λίτρα[6].

Επίσης, το λίτρον (το) / νίτρον[7] ήταν και αυτό μέτρο χωρητικότητος (= 1 ιταλική κοτύλη, λίτρα).

Η λίτρα ήταν και χρονικό όριο: «λίτραν ἐτῶν ζήσας», δηλ. ζήσας ἔτη 72 (ἐπειδὴ ἐν μεταγενεστέροις χρόνοις, μια λίτρα χρυσοῦ ἐκόπτετο εἰς 72 νομίσματα).[8]

ΠΑΡΑΓΩΓΑ-ΣΥΝΘΕΤΑ: λιτροδόκη, λιτραίος / λιτριαίος[9], λιτρίζω, λιτροσκόπος (αυτός που αλλάζει λίτρες), λιτροβουλής (= άπληστος, ακόλαστος), λιτρόμηλον (= μήλο που ζυγίζει μία λίτρα - Τζέτζης H.9.347), δεκάλιτρος, ημιλίτριον / ημίλιτρον, πεντάλιτρος > λιδρίον τρύβλιον (= κούπα, ποτήρι στις ιατρικές συνταγές ήτο μέτρον χωρούν όσον και η κοτύλη - Ἱππ. 531.51. Γαλην. τ. 13. σελ. 976, 980, 9. Ἄλεξις ἐν «Μανδραγοριζομένῃ» 2), κ.ά.

Έτσι:

        - Στην Ρώμη έγινε μέτρο βάρους (= 12 ουγγιές).

        - Στο Βυζάντιο ήταν μονάδα βάρους των νομισμάτων της αυτοκρατορίας (= 327,456 γραμμ.).

        - Στην Βενετία ήταν νόμισμα (= 1/6 του δουκάτου).

        - Ενώ έγινε και μονάδα επιφανείας (= 1/40 του μοδίου).

        - Τέλος, στον Ζωδιακό κύκλο των Λατίνων η Libra είναι ο αστερισμός του Ζυγού.

ΠΗΓΗ: L&S. TLG. Γ. Λεκακης «Λεξικο παραδόσεων». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 5.7.2000.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Επιγραφή Βοσπόρου, Συλλ. Επιγρ. 2040.7 / CIG2040.7.

[2] Βλ. Ἐπίχ. 5 Ahr., Σώφρων 26 Ahr., ἐν Ἀθήναις ἐν τῇ Νέᾳ Κωμῳδία, Δίφιλ. ἐν «Σικελικῷ» 1, Ποσείδιππ. ἐν «Γαλάτῃ» 2, Πολυδ. Δ΄, 173.

[3] Ἀποσπ. 436, πρβλ. 467.

[4] ὀγκία – βλ. Σώφρων, Επίχαρμος 203, παρὰ Φωτ. > οὐγκία (unciae), ουγγιά. Σήμερα ισούται με 28,34 γραμμ. > ιρλδ. unga, γοτθ. unkja, αρχ. αγγλοσαξ. ynče.

[5] Βλ. Bentl. εἰς Φάλαριν σ. 427- 478, Βöckh Metrol. Untersuch. xxi, Mommsen R. H. 1. σελ. 210.

[6] Βλ. ΨευδοΣιμων. ἐν Ἀνθ. Π. 6.214, Πολύβ. 22.26,19.

[7] Βλ. Ἡρόδ. 2. 86, 87, Ἀριστοφ. Ἀποσπ. 309, Πλάτ. Τίμ. 60D, 65D, Ἄλεξ. ἐν «Ἀγκ.» 1· πρβλ. Λοβεκ. Φρύν. 305.

[8] Βλ. Ἀνθ. Π. 10.97.

[9] Η λέξις για πρώτη φορά εμφανίζεται τον 2ο αιώνα π.Χ. και μόνο 13 φορές στο σώμα TLG.

[10] Ο σταθμητικός κανών Αιγίνης περιελάμβανε:

        - στατήρες (12,4 γραμμ.),

        - ημιστάτηρα (= δραχμές, 6,2 γραμμ,),

        - τέταρτα στατήρα ή ημίδραχμα (3 γραμμ.),

        - εικοστά τέταρτα στατήρα και

        - έκτα της δραχμής ή οβολούς (1 γραμμ.) και

        - υποδιαιρέσεις του οβολού.

arxeion-politismou.gr