Κατοίκηση ανθρώπων 10.200 χρόνια πριν, στο Άρμα Ναξίας – Συλλατρεία Απόλλωνος – Πανός

(Modified from ESRI World Imagery CC BY 4.0; https://srvcarto.regione.liguria.it). (B) Magnification of the area within the black rectangle in (A), showing the location of the municipality of Nasino and the main Ligurian cities nearby. (C) Photographic collage of the skeletal elements belonging to Nasino 2. Pictures taken by VSS. The geographic location and the human remains of Nasino 2. (A) Map of the geographic location of Liguria in northwestern Italy

Του Γιώργου Λεκάκη

Η βορειοδυτική Ιταλία είναι μια περιοχή πλούσια σε μαρτυρίες της Ανώτερης Παλαιολιθικής και Νεολιθικής, αλλά για την οποία υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με την κατοίκηση στο Πρώιμο Ολόκαινο.

Η Άνω Κοιλάδα του Ποταμού του Πανός (Πεναβαιρα), θεωρείται το λίκνο των Λιγουριανών.

Οι αρχαιότεροι ανθρώπινοι οικισμοί ήταν οι σπηλιές κατά μήκος του ποταμού Πεναβαίρα, όπου ο δρ. Ανφόσι βρήκε και κατέγραψε ευρήματα, ηλικίας 9.000 χρόνων, τα οποία τώρα εκτίθενται στο Ανθρωπολογικό Μουσείο της Αλμπένγκα (και φωτογραφικά στην Καπράουνα).

Το Ναξιν κάποιοι λένε πως σχετίζεται με την Νάξο Κυκλάδων, αποικία της οποίας ήταν, αλλά στην πορεία έγινε Nasino (που σημαίνει μικρή μύτη) κι έτσι χάθηκε αυτή η σύνδεση. Σήμερα είναι μικρός δήμος (155 κατοίκων) του Μπόργκο, στην επαρχία της Σαβόνα στην Λιγυρία, στον 44ο παράλληλο [44°06′51.86″N 8°01′46.97″E].

Στην κοντινή Λίμνη ντελ Πόντε, στην περιοχή Madonna di Curagna, αρχαίο μονοπάτι μουλαριών (στην αριστερή πλευρά της λίμνης) οδηγεί στο Vignolo, όπου υπάρχει μια υπεραιωνόβια καστανιά, σημαντικού μεγέθους. Πέντε άντρες με ανοιχτές αγκάλες δεν είναι αρκετοί για να την αγκαλιάσουν! Υπέροχο φυσικό μνημείο. Την λένε η «αρχοντισσα του Νασίνο». Η κουφάλα της ήταν αγαπημένο παιδικό παιχνίδι.  Από το Βινιόλο, χωματόδρομος οδηγεί στα ορεινά βοσκοτόπια του όρους Γκαλέρο, μέσα από καστανοδάση, γαύρους, σημύδες, βελανιδιές, οξιές… Σε αυτό το μονοπάτι υπάρχουν δύο βράχοι με ιδιαίτερο ενδιαφέρον:

• ο βράχος Carlo, με θέα στο Vignolo και στην απέναντι πλευρά τα ερείπια ενός πέτρινου σπιτιού, κτισμένου πάνω από την κοιλάδα, ίσως παρατηρητήριο Σαρακηνών, οι εντόπιοι το λένε cà de basure (Σπίτι των Μαγισσών) και
• ο κοίλος βράχος Arma, που σχηματίζει ένα μικρό αμφιθέατρο!

Στον ποταμό Pennavaira υπάρχουν και αρχαίες πετρογέφυρες. Η υπέροχη οροσειρά που στεφανώνει την άνω κοιλάδα Pennavaire, λέγεται «E Pénne» (του Πάνα). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ερείπια πέτρινων σπιτιών σε υψόμετρο 1.200 μ., στην τοποθεσία Ντέντε Παμπαρίν, όπου το 1500 – 1600 η οικογένεια Φερρούα (από το Παμπαράτο του Βαλκασότο), προσέφερε στέγη και τροφή στους ταξειδιώτες. Η θέα φτάνει μέχρι την Κορσική! Γαλάζιες πεταλούδες «προσγειώνονται» στα χέρια των ανθρώπων. Ο δρόμος συνεχίζει προς τα άδενδρα λιβάδια, και κατηφορίζοντας προς τον οικισμό Μπάρτσι, στην περιοχή της Ορμέας.

Οι αρχαίες τελετουργικές συνήθειες των πληθυσμών που κατοικούσαν εδώ, πριν από την έλευση του χριστιανισμού, είναι παρόμοιες με κάποιες, που εξακολουθούν να υπάρχουν σε «ορισμένες ανατολικές χώρες»! Αυτό είναι ένδειξη για την σχέση της περιοχής με την αρχαία Ελλάδα. Συλλατρεύονταν δύο θεοί:

• Ο Βέλενος[1] και
• ο Παν (Πεν / Pen).

Στις σπηλιές, κατά μήκος του ποταμού Pennavaire, όπου κατοικούσαν, υπάρχουν αρχαία έργα, που απεικονίζουν φαλλούς. Οι γυναίκες ζητούσαν προστασία σε αυτές και βοήθεια για να μπορέσουν να γεννήσουν χωρίς προβλήματα. Οι άνδρες ζητούσαν να μπορούν να απολαμβάνουν μακροχρόνια την αρρενωπή δύναμη, που χρειάζεται, για να διεισδύσουν και να γονιμοποιήσουν τις γυναίκες, αλλά και την γη. Όλα για την συνέχιση της ανθρώπινης ζωής… Με την εξάπλωση του χριστιανισμού, εμφανίστηκαν παρεκκλήσια και εκκλησίες σε αυτούς τους αρχαίους πολιτιστικούς χώρους και τα περισσότερα έργα βανδαλίστηκαν…

Οι εντόπιοι ασχολούνταν με την γεωργία και την εκτροφή προβάτων (σήμερα απέμεινε μόνο μία οικογένεια να ασχολείται με αυτά)… Υπάρχουν μικρές βιοτεχνίες, ένα ελαιοτριβείο, μια εταιρεία παραγωγής και επεξεργασίας λιπασμάτων για την γεωργία… Αν και ευδοκιμεί εδώ ένα μοναδικό είδος φασολιού!

Το Arma[2] di Nasino / Nasino Cave ήταν ένα ευρύ και ρηχό βραχοκαταφύγιο, που ανοίγει στην ανατολική πλευρά της κοιλάδας Pennavaire, 14,5 χλμ. στην ενδοχώρα, από την παραλιακή πόλη Albenga στο Τυρρηνικό πέλαγος (των Ετρούσκων). Έχει δώσει αρχαιολογικά ευρήματα 9.000 χρόνων, λεκάνες giàre, αγγεία και χειροτεχνήματα.

ΤΩΡΑ, σε αυτό ανακαλύφθηκαν νέα ανθρώπινα λείψανα της Μεσολιθικής εποχής (10.200 – 9.000 χρόνια πριν) στο Arma di Nasino. Παρά την εγγύτητα της τοποθεσίας με την ακτή της Μεσογείου και την χρήση οστρακοειδών ως διακοσμητικών στοιχείων στις ταφές, οι τροφοσυλλέκτες εκμεταλλεύθηκαν πόρων μεγάλου υψομέτρου, πιθανώς από τις κοντινές δυτικές Άλπεις! Αυτό αποτελεί την πρώτη άμεση απόδειξη στην ΒΔ. Ιταλία μιας σημαντικής οικολογικής μετατόπισης προς υψηλότερα υψόμετρα μετά την αποπαγετοποίηση, ειδικά σε σύγκριση με τα ισοτοπικά δεδομένα των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών του Ύστερου Πλειστόκαινου από την κοντινή τοποθεσία του σπηλαίου Arene Candide, οι οποίοι εκμεταλλεύονταν τους χερσαίους πόρους πιο κοντά στην ακτή και σε χαμηλότερα υψόμετρα. Η οστεοβιογραφία του Nasino αποκάλυψε νέες λεπτομέρειες για τους τρόπους ζωής του Πρώιμου Ολόκαινου στην περιοχή: Μια γυναίκα τροφοσυλλεκτης, είχε πρώιμο σκελετικο τραύμα, αναπτυξιακών διαταραχών, μακροχρόνιων βλαβών…

ΠΗΓΗ: V. S. Sparacello, κ.ά. «Human remains from Arma di Nasino (Liguria) provide novel insights into the paleoecology of early Holocene foragers in northwestern Italy», Scientific Reports, vol. 13, αρ.: 16415 (2023), ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 29.9.2023.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Μπέλεν / Belen ή Γράννος επίθετο του θεού Απόλλωνος, ιδία λατρευομένου στην Γαλατία. Ο Βέλενος έχει ιερόζωο τον λύκο (όπως και ο Απόλλων Λύκειος) και συνδέεται με την γονιμότητα, την προστασία, την καταστροφή, την τιμωρία, τον ήλιο, κ.ά. Πολλοί ήρωες της Δύσης έφεραν αυτό το όνομα (Βάιλ, Μπάιλ, κλπ.). Στην θηλυκή του μορφή (Βελένη) έγινε επίθετο της Παναγίας (Belena). Πολλές πόλεις της Δύσης φέρουν αυτό το όνομα.

Η Νάξος επήρε το όνομά της από τον Νάξο, ηγεμόνα των πρώτων αποίκων της, των Καρών πρωτο-Ελληνων, γιο του Απόλλωνος και της Κρητικοπούλας νύμφης Ανακαλίδας. Η Νάξος αναφέρεται και στον ομηρικό ύμνο προς Απόλλωνα. Στη Νάξο λατρευόταν επίσης ο Απόλλων Ανθοκόμης, ο Ποίμνιος και ο Τράγιος / Τραγαίος. (Τα δυο τελευταία επίθετα Ποίμνιος και Τράγιος συνδέονται και με τις ιδιότητες του τραγοπόδαρου Πανός). Υπήρχε αρχαίος ναός του Δηλίου Απόλλωνος. Στο ΒΑ. άκρον του νησιού, ένας όρμος ονομάζεται Απόλλωνας (βρέθηκε και επιγραφή που καθορίζει τα όρια του τεμένους του αφιερωμένου στον θεό του Ηλίου-φωτός).

[2] arma, πληθ. arme = σπηλιά, καταφύγιο, βραχοκαταφύγιο στην τοπική διάλεκτο Néva και Pennavaire. Προφανώς από την αρχαία ελληνική λέξη άρμα, αυτό που σε προστατεύει.

arxeion-politismou.gr