Οι αρχαίοι Κρήτες ίδρυσαν αποικία-Μινώα στην Σικελία, εκεί όπου πέθανε ο Μίνως – Σχέση με Κυδωνία, Ρόδο, Λέσβο, Αίγινα!

Του Γιώργου Λεκάκη

Η Ηράκλεια Μινώα ήταν μια αρχαία ελληνική πόλη στην νοτιοδυτική Σικελία, στον 37ο παράλληλο [37°23′38″N 13°16′51″E], που ιδρύθηκε, από τους Σελινούντιους, προς τιμήν του Ηρακλή. Ο Ηρακλής ενίκησε τον τοπικό ήρωα Έρυκα, σε αγώνα πάλης, κι έτσι οι Ηρακλειδείς απέκτησαν δικαιώματα σε ολόκληρο το δυτικό τμήμα της Σικελίας…

Παλαιότερα υπήρχε εκεί και μια προγενέστερη αρχαία ελληνική πόλη, η Μάκαρα, από τον Τελχίνα Μακαρέα – έτσι σχετίζεται και με Ρόδο και με Λέσβο.[1]

Αρχικώς όμως ελέγετο Μινώα – όπως εκατοντάδες αρχαίες αποικίες Κρητών σε όλον τον κόσμο.[2] Επειδή ο Κρητικός βασιλιάς Μίνως κυνήγησε τον Δαίδαλο σε αυτά τα μέρη, στην Σικελία, για να τον τιμωρήσει για την βοήθειά του προς την Αριάδνη και τον Θησέα, στον λαβύρινθο. Ο Μίνως όμως πέθανε σε αυτό το ανθρωποκυνηγητό, από τον Κόκαλο, βασιλιά των Σικών, στον οποίο είχε καταφύγει ο Δαίδαλος. Το βασίλειο του Κόκαλου βρισκόταν στις όχθες του ποταμού Άλυκου (νυν Πλατάνου ή Πλατάνι), και είχε πρωτεύουσά του την Κάμικο.

Πολύ αργότερα, τον 6ο αιώνα π.Χ. βρίσκουμε τον Δωριέα, πρίγκηπα, υιό της πρώτης συζύγου του βασιλιά της Σπάρτης Αναξανδρίδα Β΄ (των Αγιαδών), η οποία δεν μπορούσε να κάνει παιδιά. Έτσι, ο Αναξανδρίδας Β΄ ξανανυμφεύτηκε, χωρίς να εγκαταλείψει την πρώτη του σύζυγο. Από αυτήν την ένωση εγεννήθη ο Κλεομένης. Αλλά μετά, η πρώτη σύζυγος τελικώς κατάφερε να γεννήσει τρεις γιους:

• τον Δωριέα,
• τον Λεωνίδα και
• τον Κλεόμβροτο.

Ο έφορος της Σπάρτης Χίλων εξυμνούσε την αχαϊκή και όχι την δωρική καταγωγή των Σπαρτιατών. Όταν πέθανε ο βασιλιάς Αναξανδρίδας Β΄, υπήρξε μια διαμάχη μεταξύ του νόμιμου κληρονόμου, ως πρώτου γιου, του Κλεομένη, και του Δωριέα. Ο Δωριεύς δεν ήταν ο νόμιμος κληρονόμος, αλλά εγεννήθη από την πρώτη σύζυγο και επί πλέον είχε διακριθεί στις δοκιμασίες, στις οποίες τον είχε υποβάλει η σπαρτιατική παιδεία / αγωγή. Ενώ ο Κλεομένης, ο οποίος ως κληρονόμος αποκλείσθηκε από την εκπαίδευση των απλών Σπαρτιατών, δεν είχε καλή φήμη, και εθεωρείτο ακόμη και τρελλός. Παρά ταύτα, ο Κλεομένης είχε την υποστήριξη του εφόρου Χίλωνος. Για να αποφύγει δικαστικούς αγώνες, ο Δωριεύς επροτίμησε να απομακρυνθεί από την Σπάρτη, ακολουθώντας το έθιμο, σύμφωνα με το οποίο, ένας ευγενής, για να μην χάσει τον τίτλο του, αποφασίζει να αναζητήσει νέες γαίες μακριά από την πόλη, αποικίζοντας ακόμη και σε μέρη πολύ μακριά από την πατρίδα του, ιδρύοντας μια αποικια, όπου θα μπορούσε να διατηρήσει την κοινωνική θέση, που η πατρίδα δεν του επέτρεπε πλέον – όπως στην περίπτωση του Δωριέως.

Έτσι, ο Δωριεύς έφυγε και πήγε πρώτα κοντά στην Κυρήνη (μια αρχαία αποικία της Θήρας Κυκλάδων και έμμεσα της Σπάρτης, από τον 8ο αιώνα). Ο Δωριεύς στην Λιβύη, κοντά στην Κυρήνη, προσπάθησε να κατακτήσει τον Ευρισπίδη, αλλά απέτυχε. Έτσι ξεκίνησε για ένα νέο ταξείδι, αυτήν την φορά προς την Σικελία. Αλλά στην Σικελία πέθανε και ένας από τους συντρόφους του ίδρυσε την Ηράκλεια, προς τιμήν του Ηρακλή…

Από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., η Ηράκλεια Μινώα περιήλθε στην κυριαρχία του Ακράγαντα. Μετά δε την Καρχηδονιακή εισβολή (409 π.Χ.) επέρασε υπό καρχηδονιακό έλεγχο: Κατά την διάρκεια των Ελληνο-Καρχηδονικών πολέμων, ο κοντινός ποταμός Πλάτανος ήταν για αιώνες η φυσική γραμμή συνόρων, μεταξύ της καρχηδονιακής επικρατείας στην Σικελία και των εδαφών υπό την επιρροή των Συρακουσών των Ελλήνων. Διεκδικούμενη μεταξύ Ελλήνων και Καρχηδονίων, η πόλις έπεφτε, πότε στο ένα, πότε στο άλλο χέρι, μέχρι που τον 3ο αιώνα π.Χ. όταν έγινε ρωμαϊκή αποικία. Από τον 1ο αιώνα π.Χ. και μετά η πόλη εγκαταλείφθηκε…

Συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν μόλις το… 1950!

Η πόλις θεωρείται τυπική για την κατανόηση του πολεοδομικού σχεδιασμού των ελληνικών και ρωμαϊκών πόλεων. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν:

• ένας περίπτερος ναός (παραπάνω εικόνα) – σπάνιο εύρημα στην ελληνική / ελληνιστική Σικελία – καθώς και θραύσματα δωρικής αρχιτεκτονικής διακόσμησης, που συνδέονται με τον ναό.[3]

• το θέατρο (που εκτίσθηκε στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., το οποίο έχει κοίλον, χωρισμένο σε 9 τομείς με 10 σκαλοπάτια, και θέα προς την Μεσόγειο Θάλασσα – παραπάνω φωτογραφία). Ορισμένα δημοσιευμένα κεραμικά θραύσματα, που προέρχονται από το επάνω μέρος του θεάτρου και είναι αφιερωμένα στην θεά Αφαία της Αίγινας, ίσως κατά την εποχή του Τιμολέοντος, όταν η πόλη άλλαξε το όνομά της από Μινώα σε Ηράκλεια Μινώα, συμπίπτοντας με μια επανίδρυση, ίσως από τον Ακράγαντα, του οποίου θα αποτελούσε ένα είδος υποαποικίας. Αλλά η λατρεία της Αφαίας ξεκινά από την Κυδωνία Κρήτης. Και επειδή οι άποικοι που ίδρυσαν την Γέλα, την πατρίδα του Ακράγαντα, προέρχονταν από την Κρήτη και τη Ρόδο, πιστεύεται πως ήταν αδελφές πόλεις.[4]
• η γειτονιά των ελληνικών και ρωμαϊκών κατοικιών, με πολεοδομικό σχέδιο “νησιών”, χωρισμένων από παράλληλους δρόμους
• το Αρχαιολογικό Μουσείο, το οποίο στεγάζει μια επιλογή από κεραμικά ευρήματα και αναθηματικά αγαλματίδια από την πόλη και την νεκρόπολη. Μια σπάνια έκδοση νομισμάτων, αφιερωμένη στην λατρεία του Ηρακλή, ίσως αποδίδεται στην Ηράκλεια Μινώα.
• τα ερείπια των τειχών της πόλης, που χτίστηκαν μεταξύ του τέλους του 6ου και του τέλους του 4ου αιώνα π.Χ., με εκτιμώμενο μήκος περίπου 6 χλμ. μερικώς ορατά σήμερα. Στα βορειοανατολικά των τειχών, διακρίνονται ακόμη οκτώ τετράγωνοι πύργοι.

Τα ερείπιά της βρίσκονται στον αρχαιολογικό χώρο της Καθολικής Ηράκλειας, ενός ιταλικού δήμου στην επαρχία του Ακράγαντα. Είναι ευκολοπροσβάσιμη. Η περιοχή σήμερα είναι γνωστή και ως Κάπο Μπιάνκο, λόγω ενός λευκού λόφου, που προεξέχει στην θάλασσα που βρίσκεται κοντά.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.3.2014.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Διόδωρος, 4.23, 4.79, 16.9.4. Ηρόδοτος, 5.42–46. Παυσανίας, 3.16.4–5. Ηρακλείδης Ποντικός, 29.
• Storia greca, Breglia, Guizzi, Raviola.
• Κικέρων, Verrem, II, 3,103. 2,125.
• Monetazione di Eraclea Minoa.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Ηρακλείδης ο Ποντικός.

[2] Ηρόδοτος.

[3] L. Fuduli «Il tempio periptero di Eraclea Minoa. Una rilettura dei dati», περ. THIASOS, 2025, αρ. 14.

[4] Βλ. M. Torelli.

arxeion-politismou.gr