ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΡΧΑΙΕΣ ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ, ΔΙΟΝ ΚΑΙ ΘΥΣΣΟΣ, ΠΟΥ ΗΤΑΝ ΣΤΗΝ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ ΤΟΥ ΑΘΩ - Οι εν τη Άθω ακτή Διής - Ο ΑΘΩΣ ΜΕ ΘΗΛΥΚΟΝ ΓΕΝΟΣ - του Κ. Θεοχάρη

      Του ΚΩΝΣΤ. ΘΕΟΧΑΡΗ, ΥΠΟΣΤΡΑΤΗΓΟΥ Ε.Α.

Εις παλαιάς εκδόσεις του κειμένου του Θουκυδίδου (όπως Σπυρίδωνος Βλαντή Βενετία 1802, εν τη τυπογραφία Νικολάου Γλυκύ – Boehm, W. Engelmann Λειψία 1853 – Tauchniz-Holtze Λειψία 1889 κ. ά.) το ανωτέρω χωρίον του Θουκυδίδου φέρεται ως εξής: «Του δ’ αυτού θέρους και Θύσσον την εν τη Άθω Δικτιδιής είλον Αθηναίων ούσαν ξύμμαχον».

Το χωρίον ούτω πώς εκφερόμενον περιείχε δύο δυσεξήγητα και αινιγματικά σημεία:

Πρώτον ότι το όρος Άθως φέρεται ως γένους θηλυκού, εν ώ και παρ’ αυτώ τω Θουκυδίδη φέρεται πάντοτε ως γένους αρσενικού (4, 109, 1· 5, 3, 4)

δεύτερον, το εθνικόν Δικτιδιής, υποδηλούν τους κατοίκους αγνώστου πόλεως[1].

Εις τον Άθω επί της καλουμένης Ακτής (Θουκυδ. 4, 109, 3) έκειτο η πόλις Δίον, ης οι κάτοικοι καλούνται Διής (Θουκυδ. 5, 8 ,2, 1 κατά τα καλύτερα χειρόγραφα).

Το Δίον αυτό είναι, άλλο ή το παρά Θουκυδίδη (4, 78, 6) Δίον· «οι δε Περραιβοί... κατέστησαν.. εις Δίον της Περδίκκου αρχής, ο υπό τω Ολύμπω προς Θεσσαλούς πόλισμα κείται»[2]. Πρόκειται άραγε περί των κατοίκων του Δίου και εν τοιαύτη περιπτώσει διατί καλούνται Δικτιδιής;

Προς λύσιν των δύο τούτων αποριών, πρώτον του θηλυκού γένους του όρους Άθω και δεύτερον του αινιγματικού εθνικού Δικτιδιής, πολλαί γνώμαι εξηνέχθησαν· ούτω ο Α. G. Didot προέτεινε την ανάγνωσιν: «ΑκτήΔιής» οπότε το θηλυκόν άρθρον προσαρμόζεται εις το επίσης θηλυκόν Ακτή.

Από άλλον Γερμανόν φιλόλογον, τον Chr. Frid. Ferd. Haache υπεστηρίχθη ότι το: Άθω είναι μία γλώσσα παρεισφρήσασα από αντιγραφέα τινα – και εγένετο συσχέτισις του υπ’ όψει χωρίου 5, 35, 1 με το χωρίον 4, 109, 1 «... Βρασίδας μετά την Αμφιπόλεως άλωσιν έχων τους ξυμμάχους στρατεύει επί την Ακτήν καλουμένην» ένθα ο Θουκυδίδης προσηκόντως θα ηδύνατο να θέση... «επί την Άθω Ακτήν» το δε Άθω αυτό ετέθη εις το 5, 35, 1 ως γλώσσα, παρεισφρήσασα κατόπιν υπό άλλου αντιγραφέως εις το κείμενον.

Και το Δικτιδιής; πιθανώτατα προήλθεν από κακήν ανάγνωσιν του: Ακτή Διής, μεταβληθέντος εις Δικτιδιής.

Άλλος σπουδαίος ερευνητής του Θουκυδίδου, ο Ε. F. Poppo προέτεινε την αντικατάστασιν του: Δικτιδιής διά του: Χαλκιδής· αλλά τούτο δεν αίρει το άτοπον του θηλυκού γένους του Άθω. Ο Poppo το χωρίον εν τω κειμένω γράφει: «Του δ’ αυτού θέρους και Θυσσόν την εν τη Άθω Ακτή Διής είλον, Αθηναίων ούσαν ξύμμαχον». Εις τα κριτικά όμως αυτού σχόλια[3] υποστηρίζει ότι οι Διής δεν έχουν θέσιν εις το χωρίον τούτο διότι ούτοι κατά το 4, 109, 5 έμειναν πιστοί εις τους Αθηναίους «...και οι μεν πλείους προσεχώρησαν τω Βρασίδα, Σάνη δε και Δίον αντέστη» και συνεπώς δεν ήτο δυνατόν να επιτεθούν κατά πόλεως επίσης συμμάχου των Αθηναίων – η δε αποστασία αυτών το πρώτον αναφέρεται εις 5, 82, 1 «του δι’ επιγινομένου θέρους Διής τε οι εν Άσσον απέστησαν Αθηναίων προς Χαλκιδέας...».

Ως προς την Θύσσον[4] (την οποίαν ο Poppo τονίζει Θυσσόν) λέγει ότι ο Θουκυδίδης ουδαμού αναγράφει πότε υπήχθη εις το κράτος των Αθηναίων· επειδή όμως κατά το 4, 109, 5 απέστη απ’ αυτών, δεν θα ήτο εκ του αριθμού των πόλεων αι οποίαι απεδόθησαν εις τους Αθηναίους διά της μετά των Λακεδαιμονίων ειρήνης. Δι’ όλα αυτά λέγω ότι η δυσκολία αύτη θα απεφεύγετο εάν αντί: Διής ανεγράφετο: «Την εν τω Άθω Χαλκιδής» (Evitetur gui dera haec dificultas si την εν τω Άθω Χαλκιδής scibetur). Εις το επιχείρημα, όμως τούτο του Poppo άλλοι αντέτειναν ότι η επίθεσις των Διέων κατά της Θύσσου είχεν ως αφορμήν ιδιωτικήν, ούτως ειπείν, διαφοράν μεταξύ των δυο τούτων πόλεων, ασχέτως του εάν και αι δύο ήσαν σύμμαχοι των Αθηναίων.

Διά την άρσιν του ατόπου θηλυκού γένους του Άθω, ο Meineke προέτεινε την ανάγνωσιν: «Εν τη Αθωίδι Ακτή Διής».

Κατόπιν όλων των ανωτέρω, φαίνεται ότι η κλείς διά την λύσιν των αποριών τας οποίας το χωρίον τούτο προκαλεί είναι εις το: Δικτιδιής αυτό πρέπει να αναγνωσθή ως: Ακτή Διής – οπότε το θηλυκόν άρθρον: τη θα συνταχθή με το: Ακτή και το: Διής θα σημαίνη καθαρά τους κατοίκους του Δίου.

Είναι αύτη η ορθή γνώμη του Didot καθώς και του Poppo – αν και ούτος, όπως είδομεν, καίτοι παραδέχεται την τοιαύτην γραφήν εν τω κειμένω, δεν την επιδοκιμάζει όμως εις τα σχόλιά του.

Ηλιούπολις - Αθηνών Μάιος 1956

ΠΗΓΗ: ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ, 1957.

ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 24.9.2019.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1]     Σημειωτέον ότι το Δικτιδιής τούτο εις τους διαφόρους κώδικας (χειρόγραφα) του Θουκιδίδου κατά διάφορον ορθογραφίαν γράφεται ούτω εις τον Παρισινόν κώδικα (Cisalpinus) του 11ου αιώνος γράφεται Δεικτηιδιής (*)· εις τους κώδικας Βατικανόν – Παλατίνον - Movacensis· όλους του 11ου αιώνος γράφεται: Δικτηδιής· εις τον Λαυρεντιανόν του 10ου αι. Δικτιδιείς· εις τον Monacensis του 13ου αι. Δικτιδιείς· αι κατά την ορθογραφίαν παραλλαγαί οφείλονται εις τας διαφόρους αναγνώσεις των χειρογράφων εκ μέρους των αντιγραφέων.

[2]     Δίον παρά Στράβωνι 330, fragm. 17, 18, 20, 22 και 331 fragm. 33, 35.

[3]     Thucydidis: de Bello Peloponnesiaco libri octo, ad’ optimorum librorum fidem editos explanavit Ernestus Fridericus Poppe... vul. III. sect. I. Lipsiae in acdibus B. C. Teubneri MACCCLXXIx.

[4]    Περί θύσσου, Στράβων, 331, fragm. 33, 35.

ΣΧΟΛΙΟ Γ. Λεκάκη:

(*) Εάν η ορθογραφία αυτή είναι σωστή, σημαίνει πως είναι τόπος / όρος, στο οποίο κάτι έδειχναν, όπως στο όρος Δείκτη (και όχι Δίκτη) της Κρήτης, σχετιζόμενο με τον Κρηταγενή Δία.

arxeion-politismou.gr