Σωζούπολις ή Σωζόπολις ή και απλώς Ζόπολη, η αρχαία Απολλωνία, αποικία Μιλησίων

Των Μ. Μαραβελάκη - Α. Βακαλόπουλου

Η Σωζούπολις κείται επί της παραλίας του Εύξεινου Πόντου, νοτιοανατολικώς του Πύργου εις το βόρειον άκρον μιας θαλασσίας εγκολπώσεως, περικλεισμένης υπό των ακρωτηρίων Αγίου Στεφάνου και Σκόμνι.

Είναι εκτισμένη επί βραχώδους χερσονήσου, η οποία ενούται μετά της ξηράς δι΄ αμμώδους λαιμού μήκους 450 μ. περίπου. Τούτον εσχημάτισαν εν είδει αναχώματος τα παράκτια ρεύματα της θαλάσσης.

Η Σωζούπολις είχεν 750 ελληνικάς και ελληνοφώνους οικογενείας. Οι μόνοι Βούλγαροι κάτοικοι της κωμοπόλεως ήσαν οι ολίγοι δημόσιοι υπάλληλοι. Η πλησιεστέρα προς αυτήν πόλις είναι ο Πύργος εις απόστασιν 12 ναυτικών μιλίων και διά ξηράς 30 χλμ. περίπου.

Περί την Σωζούπολιν υπήρχαν άλλοτε αρκετά ελληνικά χωρία, τα οποία κατά τους τελευταίους χρόνους είχον πλέον αραιόν ελληνικόν πληθυσμόν, ως π.χ.

- ο Άγιος Νικόλαος με 150 ελληνικάς οικογενείας,

- η Ζουναρίτα με 40 ελληνικάς και 70 βουλγαρικάς, κ.ά.

Η ΣΩΖΟΠΟΛΙΣ, κατά το 1657,
από έργο του Φλαμανδού Jan Peters.

Η Σωζούπολις ευρίσκεται εις απόλυτον υψόμετρον υπό της θαλάσσης 2-3 μ., το δε κλίμα της είναι ψυχρόν τον χειμώνα και δροσερόν το θέρος. Αι βροχαί μέτριαι.

Η κωμόπολις υδρεύετο παλαιότερον από τρία πηγάδια, τα οποία ήσαν έξω της πόλεως επί της απέναντι ξηράς. Είχον βάθος μέχρι 50 μ. το δε ύδωρ ήτο γλυφίζον. Κατά τους τελευταίους όμως χρόνους κατασκευάσθη υπό της κοινότητος υδραγωγείον, το οποίον μετέφερε νερό εκ της προς δυσμάς θέσεως Καβάκια, εξ αποστάσεως 2,5 χλμ. Το νερό εξηκοντίζετο διά πιέσεως με ηλεκτροκίνητον μηχανήν, της οποίας το ρεύμα ήρχετο εκ Πύργου.

Αρχαίο πηγάδι της Απολλωνίας, στην νυν Σωζόπολη.
ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.

Από την αρχαία Απολλωνία

έως τον Κριμαϊκό Πόλεμο...

Θραύσμα (5ου-3ου αι. π.Χ.) από την αρχαία ελληνική Απολλωνία.
Εικονίζει 7χορδη λύρα (του Απόλλωνος).
Φωτ. Strandja News / ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.

Η Σωζούπολις κείται επί της θέσεως της αρχαίας Απολλωνίας, ιδρυθείσης υπό των Μιλησίων κατά τα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνος.

Θραύσμα αγγείου από την αρχαία ελληνική Απολλωνία,
με το αρχίγραμμα Α (=Απόλλων, Απολλωνία).
Μαρτυρά και ποιο αλφάβητο χρησιμοποιούσαν τότε οι Θράκες...
Του 5ου-3ου αι. π.Χ.
Φωτ.: Chernomorie BG / ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.

Αρχαία (ελληνική) επιγραφή του 3ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στην Απολλωνία,
δείχνει σχέσεις με την αρχαία ελληνική Ποντοηράκλεια.
Φωτ.: Archaeologia Bulgarica NGO & Journal / ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.

Το λεγόμενο "αστέρι της Μακεδονίας"
(που προϋπάρχει ως σύμβολο στην Θράκη),
σε αρχαίο βουκράνι, ευρεθέν στην αρχαία ελληνική Απολλωνία.
Μαρτυρά τον ενιαίο Θρακο-Μακεδονικό πολιτισμό.
ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.

Το όνομα Σωζούπολις αναφαίνεται από των χριστιανικών χρόνων, η δε εμπορική αυτής ακμή εκδηλώνεται κατά τον 13ον και 14ον αιώνα, επί της εποχής των Παλαιολόγων. Η πόλις περιήλθεν οριστικώς εις χείρας των Τούρκων ολίγον μετά την πτώσιν της Κωνσταντινουπόλεως. Κατά την μεγάλην ελληνικήν επανάστασιν του 1821 παρετηρήθη έντονως πατριωτική κίνησις των κατοίκων της, αλλ΄ αύτη κατεστάλη δια τρομοκρατικών μέτρων και διά του απαγχονισμού του μητροπολίτου Παϊσίου και άλλων προυχόντων.

Μετά τον Ρωσοτουρκικόν πόλεμον του 1828-1829 κατά την διάρκεια του οποίου είχε καταληφθή η Σωζούπολις υπό των Ρώσων, πολλαί οικογένειαι μετά του μητροπολίτου Αγαθουπόλεως ηκολούθησαν τα αποχωρήσαντα ναυτικά αγήματα των Ρώσων και εγκατεστάθησαν εις την Ρωσίαν.

Έκτοτε η μητρόπολις Αγαθουπόλεως συνεχωνεύθη με την της Σωζουπόλεως και ο μητροπολίτης φέρει τον τίτλον «Σωζοαγαθουπόλεως και Βασιλικού».

Κατά τον Κριμαϊκόν πόλεμον {1853-1856} οι λιμένες Σωζουπόλεως και Βάρνης απετέλεσαν βάσεις ανεφοδιασμού των μαχομένων εις την Κριμαίαν εναντίον των Ρώσων συμμαχικών στρατευμάτων {Αγγλίας, Γαλλίας, Πεδεμοντίου και Τουρκίας}.

Η εκπαίδευση

Κατά τον παρελθόντα αιώνα μέχρι του 1906 υπήρχον εν Σωζουπόλει αξιόλογα εκπαιδευτικά ιδρύματα αρρένων και θηλέων.

Ιδρυτής του Παρθεναγωγείου υπήρξεν ο φιλόμουσος μητροπολίτης Σωζουαγαθουπόλεως Δωρόθεος ο Σχολάριος, εξ ού και ονομάσθη"Δωροθέειον Παρθεναγωγείον".

Επίσης το έτος 1882 ιδρύθη υπό του Γεωργίου Πετρικού, πλουσίου Σωζουπολίτου εμπόρου εν Βουκουρεστίω , η "Πετρίνειος βιβλιοθήκη", η οποία κατά το 1906 περιελάμβανε 1.993 τόμους. Εις τα δύο προαναφερθέντα σχολεία εφοίτων κατά τους τελευταίους προ της αναχωρήσεως των Ελλήνων χρόνους περί τα 600 παιδιά.

Η διοίκηση

Το κοινοτικόν συμβούλιον ήτο μικτόν εξ Ελλήνων και Βουλγάρων με Δήμαρχον συνήθως Έλληνα, αλλά η επίσημος γλώσσα του συμβουλίου ήτο η βουλγαρική.

Υπήρξεν εξαμελής σχολική επιτροπή και τετραμελής εκκλησιαστική.

Οι εκκλησίες

Οι Σωζουπολίται ήσαν χριστιανοί ορθόδοξοι, υπαγόμενοι εις την μητρόπολιν Σωζουαγαθουπόλεως και Βασιλικού, είχον δε 4 εκκλησίας, του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος ήτο μητροπολιτικός ναός, της Παναγίας της Επισκέψεως, όπου εβάπτιζον τα παιδιά, του Αγίου Ιωάννου του Χρυσόστομου, του Αγίου Ζώσιμου, και περί τα 25 παρεκκλήσια, εκ των οποίων το της Αγίας Μαρίνης είχεν αγίασμα. Εκ των ανωτέρω ναών μόνον ο μητροπολιτικός ελειτούργει τακτικώς.

Οι οικίες

Αι οικίαι της Σωζουπόλεως ήσαν συνήθως διώροφαι, ξύλιναι, με δἰριχτην ή τετράρριχτην στέγην.

Εις το κάτω πάτωμα υπήρχον αποθήκαι κρασιών, δημητριακών κ.λ. εις δε το άνω 2-4 ευρύχωρα δωμάτια.

Η οικονομία

Τα γεωργικά προϊόντα του τόπου ήσαν δημητριακά εν γένει {σίτος, κριθή, βρώμη, αραβόσιτος, κλπ.} των οποίων η ετήσια παραγωγή ανήρχετο κατά μέσον όρον εις 700 τόννους. 

Μεγάλη ήτο επίσης η παραγωγή των καρπουζιών και πεπονιών.

Ιδιαιτέρως όμως πρέπει να μνημονευθή η αμπελουργία, εις την οποίαν οι Σωζουπολίται διεκρίνοντο. Η ετήσια παραγωγή σταφυλών ανήρχετο κατά μέσον όρον εις 4,5 εκατομμύρια οκάδας. Εγίνετο εξαγωγή κρασιού εις τα περίχωρα, καθώς επίσης εις Βάρναν, Μπαλτζίκ και Καβάρναν. Τα σπουδαιότερα είδη σταφυλών ήσαν τα ζουμιάρικα άσπρα, μεγαλόρρωγα αντριανουπολίτικα, κοκκινωπά παλαιοχωρίτικα, κόκκινα μεγαλόρρωγα κουρκουβάγιες, άσπρα με πυκνές ρώγες, δηλαδή την μία κοντά στην άλλην. Τα ανωτέρω είδη ήσαν κατάλληλα διά κρασί, αλλά εχρησιμοιούντο και ως επιτραπέζια. Αποκλειστικώς κρασοστάφυλα ήσαν οι μαυροκαλίται, μαύρα σταφύλια μεγαλόρρωγα, αραιά με μεγάλα τσαμπιά, επιτραπέζια δε τα στρατιά, κοκκινωπά {πεμπί} με μικρά τσαμπιά. 

Μεγάλη επίσης ήτο η παραγωγή ξυλανθράκων, τους οποίους εκαμίνευον εις τας δασώδεις θέσεις Μπουλχάμι και Τσιπλάκι και εξήγον εις Κωνσταντινούπολιν και Ρουμανίαν.

Η κτηνοτροφία δεν ήτο πολύ ανεπτυγμένη. Ο αριθμός των ζώων ανήρχετο εις 830 περίπου {50 ζεύγη αροτριώντων βοών, 30 ζεύγη αροτριώντων βουβάλων, 100 βόες και αγελάδες, 300 ίπποι διά μεταφοράς, 200 ημίονοι και 70 όνοι}, των δε μικρών περίπου εις 5.000 πρόβατα και 500 κατσίκια. Η αγέλη του χωριού έβοσκεν εις τας θέσεις Τσιπλάκι, Μουλχάμι και Αλεπού.

Οι κάτοικοι της Σωζουπόλεως επεδίδοντο επίσης εις την ναυτιλἰαν. Τα σκάφη των είχον εν συνόλω χωριτικότητα 1200 τόννων.

Ιδιαιτέρως όμως πρέπει να μνημονευθή η επίδοσις των κατοίκων εις την αλιείαν σκόμβρων και τσίρων. Η ετήσια παραγωγή των τσίρων ενήρχετο εις 20 εκατομμύρια τεμάχια. Η αλιεία εγίνετο είτε με νταλιάνια {πόχες < απόχη} είτε με αλαμάνες, ακριβώς όπως εγίνετο και εις τον Βασιλικόν.

Τα νταλιάνια της Σωζουπόλεως διηρούντο εις δύο κατηγορίας, εις τα σκομβρονταλιάνια, τα οποία εστήνοντο κατά την χειμερινήν περίοδον {Νοέμβριος -Δεκέμβριος}, και εις τα τσιρονταλιάνια τα οποία εστήνοντο την άνοιξιν {Απρίλιος - Μάϊος} . Τα σκομβρονταλιάνια ήσαν 15 εις τας θέσεις: Άθια, Τσουκαλιά, Άκρα, Αθίβολος, Άγιος Νικόλαος, Θαλασσάκρα, Μύλος, Γάτα, Άγιος Ιωάννης, Τσαλαβούτα, Καλαμίτσι,Κολοκυθάς, Σκομπόλιθος, Κεντηνάρι, και Βαθυρρουχί, τα δε τσιρονταλιάνια ήσαν 12 εις τας θέσεις: Άγιος Πέτρος, Χριστός, Άγιος Στέφανος, Αγία Γαλήνη, Αγία Παρασκευή, Μαλαθρού, Ελιά, Παλιουργιά, Πλάκα, Κόντρες,Τσεχρού και Ζουναρίτα.

Τα δίχτυα των νταλιανιών {ποχών} τα μετέφερον οι βάρκες των ποχών, μία δε ξεχωριστή βάρκα με παννί μετέφερεν εις την κωμόπολιν τα ψάρια των ποχών εκείνων, αι οποίαι ευρίσκοντο μακράν εις την θάλασσαν. Οι αλαμάνες επήγαιναν δύο-δύο ήσαν δε εις την Σωζούπολιν 12.

Οι διωγμοί, η γενοκτονία

Μετά την πραξικοπηματικήν κατάληψιν της Ανατολικής Ρωμυλίας υπό των Βουλγάρων {1885} ήρχισεν συστηματική καταπίεσης των Σωζουπολιτών, όπως και των άλλων Ελλήνων της Βουλγαρίας. Ούτως υπό διαφόρους προφάσεις εδημιουργήθησαν αλλεπάλληλα επεισόδια εις βάρος των Ελλήνων, τα οποία έσχον ως αποτέλεσμα την στέρησιν της πνευματικής και πολιτικής ελευθερίας των. 

Μετά τα γεγονότα της Αγχιάλου και των άλλων ελληνικών πόλεων της Ανατολικής Ρωμυλίας {1906} πολλοί κάτοικοι της Σωζουπόλεως τρομοκρατηθέντες ανεχώρησαν εις την Ελλάδα, όπου συνενωθέντες μετ’ άλλων εκ Βουλγαρίας προσφύγων [εκ Πύργου, Βάρνας, Καβάρνας, Μπαλτζίκ, Μεσημβρίας, κ.ά.} συνωκίσθησαν υπό την προστασίαν της ελληνικής κυβερνήσεως εις Ευξεινούπολιν παρά τον Αλμυρόν της Θεσσαλίας. Η μεγάλη όμως νοσηρότης του τόπου τούτου κατά τα πρώτα χρόνια της εγκαταστάσεως των, προτού δηλ. γίνουν εκεί τα εξυγιαντικά έργα, έκαμεν άλλους μεν Σωζουπολίτας να νοσταλγήσουν την ιδιαιτέραν των πατρίδα και να επιστρέψουν εις αυτήν, άλλους δε ηνάγκασε να εγκατασταθούν εις Αγχίαλον Μακεδονίας και αλλαχού. Το τελειωτικόν πλήγμα κατά του ελληνισμού της Σωζουπόλεως εδόθη κατά τα τέλη Μαΐου 1914, οπότε οι Βούλγαροι κατέλαβον τους ναούς, τα σχολεία και κατέσχον άπασαν την κοινοτικήν περιουσίαν αυτής.

Εκ των Σωζουπολιτών οι ημίσεις και πλέον παρέμειναν εις την πατρίδα των, οι δε υπόλοιποι έφυγον εξ αυτής δια Θεσσαλονίκην ατμοπλοϊκώς εις δύο ομάδας, η πρώτη την 28ην Αυγούστου και η δευτέρα την 27ην Νοεμβρίου 1925.

Κατ’ αρχάς εγκατεστάθησαν προσωρινώς εις Χρμάνκιοϊ και κατόπιν μονίμως απαλλοτριωθέν τμήμα της αγροτικής περιοχής Τόψιν, η οποία ανήκε εις τον γνωστόν βιομηχανικόν Οίκον Παπαγεωργίου Θεσσαλίας.

ΠΗΓΕΣ: Μ. Μαραβελάκη - Α. Βακαλόπουλου «Αι προσφυγικαί εγκαταστάσεις εν τη περιοχή Θεσσαλονίκης», Θεσσαλονίκη, 1955.

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΝΑΤ. ΡΩΜΥΛΙΑ ν. ΕΒΡΟΥ / ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.

arxeion-politismou.gr