ΧΡΥΣO ΜΕΤAΛΛΙΟ ΜΕ ΠAΡAΣΤAΣΗ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙAΔAΣ

Το χρυσό μετάλλιο αγοράστηκε σε δημοπρασία τον Νοέμβριο του 1962 με πρωτοβουλία του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή και παραχωρήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το οποίο είχε ανοίξει τις πύλες του στο κοινό μόλις ένα μήνα πριν.

Στην  πρόσθια όψη εικονίζεται σε κατατομή η νεανική και εξιδανικευμένη μορφή της Ολυμπιάδας. Η πριγκίπισσα των Μολοσσών της Ηπείρου,  σύζυγος του Φιλίππου Β΄ και μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου φορά χιτώνα και ιμάτιο που καλύπτει την κεφαλή και με το αριστερό της χέρι ανασηκώνει το κάλυμμα της κεφαλής. Τα μαλλιά της κοσμεί ταινιωτό διάδημα.

Στην οπίσθια όψη ένα θαλάσσιο τέρας με κεφαλή και μπροστινά πόδια ταύρου και σώμα που απολήγει σε ουρά ψαριού καλπάζει μέσα στα κύματα, πάνω από δύο ψάρια και μια αχιβάδα. Στη ράχη του κήτους μια γυμνή γυναίκα κάθεται πάνω στο πτυχωμένο ιμάτιό της, που είναι περασμένο και στο δεξί της χέρι. Με το ίδιο χέρι περνά γιρλάντα στο κεφάλι του κήτους. Πρόκειται για τη Νηρηίδα Θέτιδα, μητέρα του Αχιλλέα, του ομηρικού ήρωα που είχε ως πρότυπο ο Μέγας Αλέξανδρος.  

Το χρυσό μετάλλιο ανήκει στον θησαυρό που αποκαλύφθηκε το 1902 στο Abukir, κοντά στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και περιείχε 20 βαρύσταθμα χρυσά μετάλλια διακοσμημένα με μυθολογικές σκηνές, μορφές θεών, πορτρέτα του αυτοκράτορα Καρακάλλα, προτομές του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Ολυμπιάδας καθώς και παραστάσεις  με τον ίδιο τον βασιλέα ή μέλη της οικογενείας του. Μαζί με τα μετάλλια βρέθηκαν 600 χρυσά νομίσματα του 3ου αιώνα μ.Χ. και 18 ή 20 ράβδοι χρυσού. Ένας παρόμοιας σύστασης θησαυρός είχε αποκαλυφθεί το 1863 στην Ταρσό της Κιλικίας (σημερινή Τουρκία) και αποτελούνταν από τρία χρυσά μετάλλια με πορτρέτα του Φιλίππου Β΄ και του Μεγάλου Αλεξάνδρου, 23 χρυσά νομίσματα (κοπές από το 72 μ.Χ. έως το 243 μ.Χ.), ένα χρυσό μετάλλιο του αυτοκράτορα Αλέξανδρου Σεβήρου (230 μ.Χ.), τρεις χρυσές ζώνες και κοσμήματα από χρυσό και πολύτιμους λίθους. Ορισμένα, μικρότερα σε μέγεθος, αργυρά και χρυσά παραδείγματα με συναφή εικονογραφία, συμπληρώνουν το σύνολο των γνωστών σήμερα μεταλλίων του 3ου αι. μ.Χ.  Υπάρχει, επίσης, μικρός αριθμός αργυρών και χρυσών κερματόσχημων ελασμάτων με παραστάσεις που προσομοιάζουν προς εκείνες των μεγάλων μεταλλίων. Από τα τελευταία, δύο χρυσά έχουν βρεθεί στη Μακεδονία: Το ένα σε τάφο της Βέροιας και το δεύτερο μέσα σε μαρμάρινη σαρκοφάγο (ΜΘ 5685) του 2ου αι. μ.Χ. από το νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης. 

Τα πολύτιμα χρυσά μετάλλια αποτελούσαν πιθανότατα επετειακές κοπές για τα Αλεξάνδρεια Ολύμπια, αθλητικούς αγώνες που τελούνταν στη Βέροια από το 225 έως το 250 μ.Χ., προς τιμήν του Αυτοκράτορα και του Μεγάλου Αλεξάνδρου.  Η Βέροια, ως έδρα του Κοινού των Μακεδόνων, του συλλογικού δηλαδή θεσμού των πόλεων της ρωμαϊκής Μακεδονίας, είχε την ευθύνη προώθησης της λατρείας του ρωμαίου αυτοκράτορα, του πανίσχυρου ηγεμόνα που είχε αποκτήσει θεϊκή υπόσταση.  Άγνωστος παραμένει ο τόπος κατασκευής των μεταλλίων που ήταν ίσως η ίδια η Ρώμη, ή η Βέροια.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ιστορικό πλαίσιο της έκδοσης των χρυσών μεταλλίων: πρόκειται για τα ταραγμένα χρόνια από τις αρχές έως τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ., όταν η πολιτική σταθερότητα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας δοκιμαζόταν από τις οικονομικές δυσκολίες και τις συνεχείς συγκρούσεις με τους εξωτερικούς εχθρούς. Την εποχή εκείνη η λατρεία του θεοποιημένου Αλεξάνδρου είχε φτάσει πλέον σε επίπεδο μανίας και οι ρωμαίοι αυτοκράτορες που επιχειρούσαν εκστρατείες εναντίον της Περσίας επιδίωκαν με κάθε τρόπο να ταυτιστούν με τον μεγάλο μακεδόνα στρατηλάτη, τον ηρωικό ηγέτη που είχε νικήσει τους Πέρσες στο παρελθόν.  

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η μίμηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου (imitatioAlexandri) εκ μέρους των πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών της Ρώμης εμφανίστηκε τον 1ο αι. π.Χ.   και έφτασε στο αποκορύφωμά της όταν αυτοκράτορας ήταν ο Καρακάλλας (198-217 μ.Χ.), ο οποίος πίστευε ότι αποτελούσε τη μετενσάρκωση του βασιλιά της Μακεδονίας. Την ίδια εποχή αναβίωσε η ‘Αλεξανδρολατρεία’ τόσο στην περιοχή της Μακεδονίας όσο και στις επαρχίες της Ανατολής.   

Προέλευση: Abukir (κοντά στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου)

Αρ. Ευρ. ΜΘ 4304

Διαστάσεις: Διάμετρος: 5,8 εκ. Πάχος: 0,8 εκ. Βάρος 120,06 γρ. 

Υλικό: Χρυσός

Χρονολόγηση: 225-250 μ.Χ.

Βιβλιογραφία:

• K. Dahmen, “Alexander in Gold and Silver: Reassessing Third century AD Medallions from Aboukir and Tarsos”, AJN Second Series 20 (2008): 493–546.
• I. Touratsoglou, “Tarsos, Aboukir, etc.; before and after. Once again”, AJN Second Series 20 (2008): 479-492.

Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης
amth.gr