«Ποιο είναι το νόημα της ζωής;»: Ρώτα τον Αριστοτέλη

 

Το νόημα της ζωής… 

Δεν υπάρχει πιο σημαντικό ερώτημα. Και δυστυχώς έρχεται μαζί με την ανθρώπινή μας φύση. Κοιτάξτε τα ζώα ή τα φυτά. Σας φαίνεται ότι αναζητούν ένα νόημα στη ζωή τους; Τρέφονται, μεγαλώνουν, αναπαράγονται, πεθαίνουν και… αυτό είναι. Δεν φαίνεται να τους απασχολεί κάτι τόσο σοβαρό όπως είναι για τους ανθρώπους το νόημα της ζωής.  Αυτή η παρατήρηση έκανε μάλλον και τον Ashleigh Brilliant, Βρετανό σκιτσογράφο & γνωμικογράφο να δηλώσει:  “Η γάτα μου γνωρίζει το νόημα της ζωής, αλλά δεν έχει καμία διάθεση να μοιραστεί το μυστικό αυτό με κανέναν.”

Βέβαια υπάρχουν και αυτοί όπως ο Σίγκμουντ Φρόιντ που δήλωσαν ότι: “Εάν ο άνθρωπος αρχίζει να ενδιαφέρεται για το νόημα της ζωής και την αξία της, αυτό σημαίνει ότι είναι άρρωστος.” Δηλαδή ακόμα περισσότερη δουλειά για τους ψυχιάτρους. Άλλοι δεν ξέρουν το νόημα της ζωής αλλά υποψιάζονται ότι δεν έχει νόημα να βρουν νόημα αφού δεν θα τους συμφέρει, όπως δήλωσε ο Λούντβιχ Βιτγκενστάϊν, Αυστριακός φιλόσοφος: “Δεν ξέρω γιατί βρισκόμαστε εδώ, αλλά είμαι σχεδόν σίγουρος ότι ο λόγος δεν είναι για να περάσουμε καλά.” Τέλος είναι και κάποιοι άλλοι όπως ο George Carlin, Αμερικανός κωμικός,  που με πιο χιουμοριστικό τρόπο περιγράφουν τον λαβύρινθο της αναζήτησης ενός νοήματος που χάνεται και αντικαθίσταται με άλλον: “Μόλις ανακάλυψα το νόημα της ζωής, το άλλαξαν.”

Αλλά εμείς θα επιμείνουμε πιο κλασικά και θα ανατρέξουμε στον Αριστοτέλη που είπε:

“Κατ΄ αρχήν, πρέπει να έχεις ένα συγκεκριμένο, ξεκάθαρο ιδεώδες -έναν στόχο. Δεύτερον, να διαθέτεις τα μέσα για να επιτύχεις το στόχο σου – σοφία, χρήματα, υλικά, μέθοδο. Τρίτον, προσηλώσου στον στόχο σου. Οι άνθρωποι είναι όντα που θέλουν να έχουν στόχους. Η ζωή μας έχει νόημα, μόνο όταν πασχίζουμε να πετύχουμε τους στόχους μας.” (Πηγή)

Με λίγα λόγια ο Αριστοτέλης προσπαθεί να απαντήσει ίσως στο πιο σημαντικό ερώτημα που μας θέτει η ίδια η ζωή. Ο θεμέλιος λίθος του σκεπτικού του είναι να βρούμε έναν ξεκάθαρο στόχο, ένα ιδεώδες για το οποίο να αξίζει να ζήσουμε. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Χρειάζεται να διαθέτουμε και τα μέσα για να πραγματώσουμε τον στόχο. Όλη η προσπάθεια να πραγματώσουμε τους στόχους μας, δίνει νόημα στη ζωή μας. Αυτή η αναζήτηση ενός ιδανικού, η προσπάθεια να βρούμε τα μέσα για την πραγμάτωσή του και η επιτυχία, είναι η ίδια η ουσία της ευτυχίας για τον Αριστοτέλη.

Η ευτυχία δεν είναι προορισμός που κάποιος μάς έχει υποσχεθεί. Ευτυχία είναι το ταξίδι όταν έχει νόημα ο σκοπός και το προς τα πού πάμε. Αυτό έκανε και τον Σενέκα να γράψει: “Τα σχέδιά μας αποτυγχάνουν, επειδή δεν έχουν στόχο. Για τον ναυτικό που δε γνωρίζει προς τα πού να πλεύσει, δεν υπάρχει ούριος άνεμος.”

Βέβαια κάποιος θα ρωτήσει ότι οι περισσότεροι ζούμε τη ζωή μας, σπουδάζουμε, αναζητούμε συντρόφους, κάνουμε οικογένεια αλλά μερικές φορές πάλι μένουμε δυστυχισμένοι. Το πρόβλημα σε αυτές τις περιπτώσεις δεν βρίσκεται στο ότι δεν εργαζόμαστε, δεν κοπιάζουμε και δεν πονάμε. Το κάνουμε, ναι, αλλά είμαστε σίγουροι ότι όλα αυτά τα συνδέουμε με το νόημα της ζωής μας; Είναι δεδομένο ότι αποτελούν ένα συνειδητό μέρος της προσπάθειάς μας για να πραγματώσουμε το ιδεώδες που επιλέξαμε ως κορύφωση της ευδαιμονίας μας; Για να καταλάβουμε ποιο είναι το ερώτημα ας δούμε την παρακάτω διδακτική ιστορία:

“Τρεις εργάτες έχτιζαν κάποιο κτίριο, έκαναν την ίδια δουλειά. Όταν όμως τους ρώτησαν, τι κάνουν, οι απαντήσεις ήταν διαφορετικές. Ο ένας είπε: “Εγώ κάνω την λιθοδομή”, ο άλλος είπε: “Εγώ βγάζω λεφτά για να ζήσω”, ο τρίτος απάντησε: “Εγώ χτίζω Ναό.“

Τώρα, ίσως, μπορούμε να υποψιαστούμε ότι το μυστικό δεν είναι στην εργασία και στην προσπάθεια αλλά στο “Γιατί” του κόπου μας. Όπως έχει δηλώσει και ο Νίτσε «Αυτός που έχει ένα γιατί για να ζήσει, μπορεί να υπομείνει σχεδόν το κάθε πώς». Αν δεν έχουμε έναν υψηλό στόχο, μια κορυφή, μια ακρόπολη που να είναι η βάση για τον δικό μας εσωτερικό ναό και τις πιο υψηλές αξίες μας, τότε η ενέργειά μας πάει χαμένη επειδή δεν τροφοδοτεί ένα νόημα. Δεν ζούμε, κάνουμε αγγαρεία, απλώς αντέχουμε την ύπαρξή μας. Κι αυτό είναι κακό. Δεν είναι κακό γιατί υποφέρουμε και πονάμε, επειδή ακόμα και αυτός που πονάει και υποφέρει μπορεί να βρει νόημα σε αυτό. 

Μας το αποδεικνύει ο Βίκτορ Φρανκλ, συγγραφέας ενός από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία της εποχής μας “Το νόημα της Ζωής”. Ο Φρανκλ βρήκε το νόημα της ζωής μέσα από μια από τις επίπονες εμπειρίες που μπορεί να ζήσει ένας άνθρωπος. Από τα 92 χρόνια της ζωής του, τα 4 ήταν σε 4 στρατόπεδα των Ες – Ες. Επέζησε όχι μόνο των απάνθρωπων ταλαιπωριών της πείνας ή των ασθενειών αλλά και της απελπισίας και του φόβου του θανάτου.

Μέσα στις αναμνήσεις του, ο Βίκτωρ Φρανκλ, που υπήρξε ψυχίατρος (αλλά στα στρατόπεδα εργαζόταν σαν εργάτης στην κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών), μας εξηγεί πώς κράτησε το κουράγιο του, τι συνέβη σε όσους είχαν χάσει το δικό τους και πώς το να έχεις νόημα στη ζωή σε βοηθάει να βγεις από την απελπισία (ή την ανία σε άλλες χρονικές περιόδους).Ο Φρανκλ, μέσα από την εμπειρία του ως κρατούμενος, καταλήγει ότι οι ψυχολογικές αντιδράσεις ενός ανθρώπου δεν είναι αποκλειστικά αποτέλεσμα των συνθηκών της ζωής του, όσο σκληρές και αν είναι, αλλά εξαρτώνται από την ελευθερία επιλογής νοήματος που δεν χάνεται ποτέ. 

Κατά τον Φράνκλ η επιτυχία και η ευτυχία δεν είναι κάτι που μπορεί να επιδιωχθεί αλλά κάτι που επακολουθεί. Όσο πιο πολύ αναζητά κάποιος την επιτυχία, τόσο θα απομακρύνεται από αυτή. Η επιτυχία, όπως και η ευτυχία, αποτελούν “παρενέργειες” της αφοσίωσης σε έναν ανώτερο σκοπό ή αποτελούν παράγωγα της προσωπικής αφιέρωσης σε έναν άλλο άνθρωπο. Η ευτυχία είναι κάτι που συμβαίνει και έτσι πρέπει να αφήνεται να συμβεί και όχι να αναζητείται ως άμεσος στόχος. Η επιτυχία ακολουθεί σε βάθος χρόνου την επιδίωξη ενός ανώτερου σκοπού. Σου δίνει κάθε λόγο να βρεις το δικό σου νόημα της ζωής με τρεις τρόπους:

1. Κάνοντας ένα έργο ή κατόρθωμα
2. Βιώνοντας κάτι ή συναντώντας κάποιον (η αγάπη, η καλοσύνη, η φύση, ο πολιτισμός, η ομορφιά)
3. Με τη στάση που ακολουθούμε όταν κάτι μας κάνει να υποφέρουμε

Ο Φρανκλ πιστεύει ότι όταν δεν μπορούμε να αλλάξουμε μια κατάσταση, αντιμετωπίζουμε την πρόκληση αν αλλάξουμε τον εαυτό μας. Παρατήρησε το παράδοξο να επιβιώνουν κάποιοι κρατούμενοι με σχετικά κακή σωματική υγεία, ενώ άλλοι φαινομενικά δυνατοί να μην τα καταφέρνουν. Διαπίστωσε ότι αυτό που κάνει τη διαφορά είναι η ύπαρξη ενός νοήματος ζωής, ενός προσωπικού λόγου για να θέλει κάποιος να ζήσει, όποιος και αν είναι αυτός ο λόγος. Κατάλαβε ότι: “Αν υπάρχει κάποιο νόημα στη ζωή, τότε πρέπει να υπάρχει νόημα και στον πόνο.”

Ας σκεφτούμε λοιπόν σοβαρά ποιος είναι ο δικός μας σκοπός της ζωής. Αν τον έχουμε βρει, όσο μεγάλος ή μικρός κι αν είναι, όσο φιλόδοξος ή ταπεινός, ας ζήσουμε χαρούμενα προσπαθώντας να βρούμε τα μέσα, τον χρόνο, την ενέργεια για να τον πραγματώσουμε. Η ευτυχία μας, θα έρθει ζώντας αυτό το ταξίδι.

Αν, όμως, δούμε ότι κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, δεν είμαστε ακόμα ευτυχισμένοι, τότε πρέπει να δούμε ξανά σοβαρά, αν πηγαίνουμε προς τον προορισμό που πραγματικά θέλουμε ή αν στην καρδιά μας βρίσκεται άλλος στόχος. Γιατί τα μεγαλύτερα δράματα στη ζωή, οι μεγαλύτερες απογοητεύσεις βρίσκονται όταν συνειδητοποιήσεις ότι έκανες πολλά πράγματα που δεν σε γέμισαν, ότι έκανες ένα ταξίδι χωρίς καρδιά, χωρίς το δικό σου προσωπικό νόημα. Ποτέ δεν είναι αργά να αλλάξεις τη ζωή σου και να επιλέξεις τον δρόμο που δείχνει η καρδιά σου.

Αλλά πριν απ’ όλα πρέπει να σιγουρευτούμε ότι… ακολουθήσαμε τη συμβουλή του Προφήτη, ήρωα του, σκιτσογράφου μας, Αρκά: 

– Προφήτη, ποιο είναι το νόημα της ζωής;

– Αποκτήστε πρώτα ζωή και μετά ψάχνετε το νόημά της.

philosophyreturns.gr