Γιατί οι ουκρανικές πόλεις έχουν Ελληνικά ονόματα - Το Ελληνικό Σχέδιο της Μεγάλης Αικατερίνης της Ρωσίας.

 

Σεβαστούπολη, Συμφερούπολη, Μαριούπολη, Μελιτόπολη,  Θεοδοσία , Χερσώνα  ,Ευπατορία ,Οδησσός .

Όλα αυτά τα μέρη ιδρύθηκαν ή πήραν τις ονομασίες τους από τη τσάρικη Ρωσία, λίγο μετά το 1774, τη χρονιά που η Τουρκία υπέγραψε τη Συνθήκη του Κιουτσούκ – Καϊναρτζή, παραχωρώντας  στους Ρώσους τον έλεγχο τεράστιων περιοχών βόρεια της Μαύρης Θάλασσας.

Αυτές οι περιοχές αντιστοιχούν κατά προσέγγιση στις περιοχές που σήμερα ορίζουν τη Νότια και την Ανατολική Ουκρανία που σήμερα περιέχουν μεγάλες ρωσικές αλλά και ελληνικες μειονότητες. Η Κριμαία άντεξε λίγο περισσότερο, αλλά το βασίλειο των Τατάρων υπέκυψε στη Ρωσία το 1783. Η έκταση αυτή, πήρε την ονομασία Novorossiya, δηλαδή Νέα Ρωσία.

Η Τσαρική Ρωσία των τελών του 18ου αιώνα επιδίωκε να ορίσει τον εαυτό της ως μια «συνέχεια» της αρχαίας Ελλάδας και του Βυζαντίου, ή έστω να «συνδεθεί» με τον πολιτισμό τους, ώστε να αποκτήσει έναν αέρα σεβασμού, πολιτισμού και ευλάβειας. Η νεότερη ιστορία της Ρωσίας περιλάμβανε την απόσχιση της Ουκρανίας και τη δημιουργία αυτόνομου κράτους. Όμως η φράση «Νέα Ρωσία» ποτέ δε σταμάτησε να είναι επίκαιρη και πολύ αγαπημένη, ειδικότερα μέσα στα διαγγέλματα του Βλάντιμιρ Πούτιν.

Η Νέα Ρωσία

Το Ελληνικό Σχέδιο

Το λεγόμενο Ελληνικό Σχέδιο ή Ελληνικό Έργο (Greek Project, στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία, ρωσικά Греческий проект) ήταν μια πρόταση για τη λύση του Ανατολικού Ζητήματος, η οποία αναπτύχθηκε από την Αικατερίνη τη Μεγάλη της Ρωσίας, περί το 1780.

Προέβλεπε τη διχοτόμηση και διανομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταξύ της Ρωσικής και της Αυστριακής Αυτοκρατορίας, την οποία θα ακολουθούσε αποκατάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με κέντρο την Κωνσταντινούπολη.
Ιστορικό περίγραμμα
Το σχέδιο της επέκτασης της Ρωσίας προς το νότο και του σχηματισμού μιας μεγάλης ανατολικής αυτοκρατορίας υπήρχε από την εποχή που ο Μέγας Πέτρος κατέκτησε το λιμάνι του Αζόφ στη Μαύρη Θάλασσα το 1696. Ο κόμης Α.Ι. Όστερμαν επεξεργάστηκε την ιδέα μετά το θάνατο του Πέτρου και το 1737 σχεδίασε το διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο κόμης B.C. Münich, τυχοδιώκτης και στενός συνεργάτης του Πέτρου, ισχυρίστηκε ότι ο τσάρος, από το 1762 που έκανε την πρώτη του επίθεση στο Αζόφ “μέχρι την ώρα του θανάτου του, το μεγάλο σχέδιο [του Πέτρου] … ήταν να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη, να διώξει τους άπιστους Τούρκους και Τάταρους από την Ευρώπη, και έτσι να επανιδρύσει την Ελληνική μοναρχία”.
Όπως και οι προκάτοχοί της, η Αικατερίνη ενδιαφέρθηκε προσωπικά για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς που βρίσκονταν υπό Οθωμανική κυριαρχία. Η ίδια οργάνωσε επίσης της επανάσταση των Ορλωφικών στο Μοριά κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού Πολέμου του 1768-1774, και κάλεσε πολλούς Έλληνες, όπως ο Ιωάννης Βαρβάκης να εγκατασταθούν στη Ρωσία, κυρίως στην Κριμαία και την Νέα Ρωσία.
Φαίνεται ότι απέκτησε το ενδιαφέρον για ένα “ελληνικό σχέδιο” το 1779. Ονόμασε τον δεύτερο εγγονό της Κωνσταντίνο, τον οποίο μερικές φορές αποκαλούσε και Κωνσταντίνο Β’, και τον προόριζε για τον πρώτο αυτοκράτορα του αναγεννημένου Βυζαντίου. Τον ανάθρεψε με Έλληνες παιδαγωγούς και αυτός έμαθε να μιλάει ελληνικά πριν από τα ρωσικά. Κόπηκαν νομίσματα που μνημόνευαν τη γέννηση και τον προορισμό του.
Ένα άλλος σημαντικός στόχος της Ρωσίας ήταν η ελεύθερη πρόσβαση στην Μεσόγειο Θάλασσα μέσω του Βοσπόρου, που έλεγχαν οι Οθωμανοί.
Για να πετύχει το σχέδιο, θα έπρεπε να συμφωνήσουν οι μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις και να συνεργαστούν οι δυνάμεις του Δούναβη. Τον Μάιο του 1780, η Αικατερίνη κανόνισε μια μυστική συνάντηση με τον Ιωσήφ Β’, τον Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, στο Μογκιλιόφ. Σε μια σειρά επιστολών από τον Σεπτέμβριο του 1781, η Αικατερίνη και ο Ιωσήφ συζήτησαν τα σχέδια διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την αποκατάσταση της Βυζαντινής. Η Αυστρο-ρωσική συμμαχία επισημοποιήθηκε το Μάιο του 1781.
– Ένα σενάριο του σχεδίου ήταν η κατάκτηση από τη Ρωσία μέρους της ακτής της Μαύρης Θάλασσας, προσάρτηση της Κριμαίας και κατάκτηση μερικών νησιών του Αιγαίου. Στην περίπτωση αυτή η Αυστρία θα προσαρτούσε μέρος της Σερβίας.
– Ένα άλλο σενάριο ήταν η δημιουργία ενός ανεξάρτητου βασιλείου της Δακίας, στο έδαφος των ηγεμονιών της Βλαχίας και Μολδαβίας.
– Το τρίτο σενάριο ήταν η πλήρης διάλυση της Τουρκίας και η επανίδρυση της αρχαίας Ελληνικής αυτοκρατορίας υπό τον Μεγάλο Πρίγκηπα Κωνσταντίνο.
Η Αικατερίνη σύντομα έκανε επίσημη πρόταση εφαρμογής του σχεδίου με ιδιόχειρη επιστολή της προς τον Ιωσήφ την 10/12 Σεπτεμβρίου 1782. Ο Ιωσήφ, περισσότερο διστακτικός και νευρικός από την Αικατερίνη, απάντησε εκφράζοντας αμφιβολίες αν το σχέδιο μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συγκατάθεση της Γαλλίας. Εκτός από τη Γαλλία, επίσης η Αγγλία και η Πρωσία ήταν σε θέση ή είχαν λόγους να είναι αντίθετες στο σχέδιο.
Ιθύνων νους του Ελληνικού Σχεδίου ήταν ο Πρίγκιπας Ποτέμκιν που έδωσε ελληνικά ονόματα στις νεοϊδρυθείσες πόλεις της Νέας Ρωσίας (π. χ., την Οδησσό και τη Χερσώνα). Ο βυζαντινός συμβολισμός τονίστηκε στις νέες εκκλησίες όπως π.χ. στον καθεδρικό ναό της Χερσώνας. Επίσης στη διαμόρφωση του σχεδίου είχε συμμετάσχει ο κόμης Μπεζμπορόντκο.
Προγραμματίστηκε άλλη μια συνάντηση της Ρωσίδας και του Αυστριακού μονάρχη ως μέρος της περιοδείας της Αικατερίνης στην Κριμαία το 1787. Και οι δύο χώρες κήρυξαν τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αργότερα το ίδιο έτος. Ο θάνατος του Ιωσήφ το 1790, και οι συνθήκες του Ιασίου και της Σίστοβα που ακολούθησαν, από τις οποίες η Αυστρία αποκόμισε μικρά οφέλη, ουσιαστικά τερμάτισε αυτή τη συμφωνία.
Πιστεύεται ότι το “Ελληνικό Σχέδιο” υπήρξε ένας πολιτικός στόχος αλλά δεν είχαν καταστρωθεί συγκεκριμένα σχέδια δράσης. Ωστόσο, η ρωσο-αυστριακή συνθήκη του 1795 περιείχε μυστικό όρο που δέσμευε τα δύο μέρη στα βασικά σημεία της επιστολής της Αικατερίνης της 10/12 Σεπ. 1782.
Ονοματοδοσία πόλεων με ελληνικά ονόματα
Οι ακόλουθες μεγάλες πόλεις πήραν ελληνικά ονόματα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Μερικές από αυτές ήταν νέες, ενώ άλλες μετονομάστηκαν.
Χερσών .Η πόλη ιδρύθηκε το 1778 από τον πρίγκηπα Ποτέμκιν , Ονομασία από τη αρχαία Ελληνική πόλη Χερσόνησο που υπήρχε στην περιοχή.
Ευπατορία (Γεβπατορίγια) Πρωην Κεζλεβ  (μετονομάστηκε το 1784),«από ευγενή πατέρα» από τον Ευπάτορα Μιθριδάτη VI του Ελληνιστικού βασιλείου του Πόντου, του οποίου οι κτήσεις περιλάμβαναν την Κριμαία.
Μαριούπολη (μετονομάστηκε το 1780)Πρώην Παύλοβσκ. Κατά τη γνώμη πολλών ερευνητών η ονομασία, αφιερωμένη στην Παναγία, στην πόλη δόθηκε από τους Έλληνες κατοικους .
Μελιτόπολη (Μελιτόπoλ)  η «πόλη του μελιού», (1784 Πρωην Νοβοαλεξαντρόφσκα. , μετονομάστηκε το 1842), από τη Μελίτη (αρχαίο ελληνικό λιμάνι της περιοχής)
Νικόπολη .πρωην Νικίτιν Ροκ μετονομάσθηκε σε Σλαβιάνσκ (μετονομάστηκε το 1786, στο όνομα της θεάς της νίκης)

Σεβαστούπολη (μετονομάστηκε το 1784) Πρωην Ακτιάρ .Απο το «σεβαστός»το αρχαιοελληνικό επίθετο που συνήθως χρησιμοποιούνταν ως τιμή για τους βασιλικούς ηγέτες.

Συμφερόπολη (μετονομάστηκε το 1784)  Πρωην Ακ Μεστζίτ . Σημαίνει «πόλη του κοινού καλού» , του δημόσιου συμφέροντος. 

Σταυρούπολη . Η πόλη του Σταυρού .Η πόλη ιδρύθηκε το 1777 από τον πρίγκηπα Ποτέμκιν 
Θεοδοσία .Πρωην Κεφε. Μετανομάστηκε το 1783 σε Θεοδοσία ,το ονομα της αρχαίας Ελληνικής αποικίας που υπήρχε στην περιοχή.
Οδησσός (1795), ιδρύθηκε από τη αυτοκράτειρα Αικατερίνη τη Μεγάλη,από την ομώνυμη αρχαία Ελληνική πόλη που πιστεύεται ότι βρισκόταν στην ίδια περιοχή

Τιρασπόλ ,Υπερδνειστερία(1792), Ονομάστηκε ετσι λόγω του αρχαίου ελληνικού ονόματος Τύρας, του Δνείστερου ποταμού και της αρχαίας ελληνικής αποικίας με το ιδιο ονομα που υπήρχε στην περιοχή.

Η Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας, η επονομαζόμενη Μεγάλη (Γιεκατερίνα ΙΙ Βελίκαγια, ρωσικά: Екатерина II Великая, 2 Μαΐου 1729 – 17 Νοεμβρίου 1796) ήταν αυτοκράτειρα της Ρωσίας, γερμανικής καταγωγής. Η πολιτική της συνδέθηκε στενά με την αναγέννηση του ελληνικού βίου λόγω της συνθήκης Κιουτσούκ-Καϊναρτζή.

ΠΗΓΕΣ : el.wikipedia.org, mikropragmata.lifo.gr