Ο πιο καταστροφικός χείμαρρος του Ολύμπου, ο Συς, παρέσυρε την αρχαία πόλη Λείβηθρα «το Ορφέως και Λειβηθρίδων Μουσών ένδοξον ενδιαίτημα»

 

Ο L. Heuzey, στα μέσα του 19ου αιώνα, είχε υποθέσει σχεδόν με ακρίβεια την θέση των Λειβήθρων, η απόλυτη όμως ταύτιση έγινε το 1914 από έναν δεύτερο Γάλλο αρχαιολόγο, τον A. Plassart. «Η ακρόπολις αυτή», θα έλεγε αργότερα ο έφορος αρχαιοτήτων N. Κοτζιάς, «παρέχει πάντα τα τοπογραφικά στοιχεία τα υπό Παυσανίου και άλλων παρεχόμενα, ουδεμία δε γεννάται αμφιβολία ότι τα ερείπια ταύτα ανήκουσιν εις την υπό του Συός παρασυρθείσαν πόλιν, τα Λείβηθρα, το Ορφέως και Λειβηθρίδων (Μουσών) ένδοξον ενδιαίτημα». Επιγραφική ένδειξη της θέσης των Λειβήθρων αποτελεί ένα μολύβδινο σταθμίο από την περιοχή που παραδόθηκε στο Μουσείο του Δίου, με σύμβολο τσαμπί σταφύλι και την επιγραφή ΛΕΙ-ΒΗ, καθώς και επιγραφή των αρχών του 3ου αι. π.Χ. που βρέθηκε στην περιοχή της γειτονικής Καλλιπεύκης και αναφέρει τα «όρη των Λειβηθρίων».

Τα Λείβηθρα Λεπτοκαρυάς Πιερίας, γνωστά από τον ορφικό μύθο, βρίσκονται στην είσοδο της μεγάλης πτυχής που χωρίζει τον Κάτω από τον Άνω Όλυμπο, σε απόσταση 9 χλμ. ΒΔ του λόφου του κάστρου του Πλαταμώνα, όπου τοποθετείται το πιερικό Ηράκλειο.

Η ακρόπολη, στη θέση Καστρί, είναι ένα τειχισμένο ύψωμα με αρχαιότερες (προς το παρόν) ενδείξεις ζωής του 8ου αι. π.Χ., ενώ στους γειτονικούς πρόποδες του πιερικού Ολύμπου εντοπίστηκαν νεκροταφεία που χρονολογούνται ήδη από την Μυκηναϊκή εποχή. Ο λόφος της ακρόπολης ορίζεται από χειμάρρους, που συμβάλλουν σε ενιαία κοίτη και δημιουργούν την Ζηλιάνα (αρχαίος Συς = αγριόχοιρος), τον ποταμοχείμαρρο που έχει την φήμη του πιο καταστροφικού χειμάρρου του Ολύμπου. Η ριψοκίνδυνη επιλογή της θέσης φαίνεται πως είναι η αιτία της καταστροφής των Λειβήθρων από τον χείμαρρο Συν (Ζηλιάνα) που περιγράφει ο Παυσανίας, είναι ωστόσο και η αιτία της μοναδικής ομορφιάς του φυσικού τους περιβάλλοντος.

Η καταστροφή και εγκατάλειψη της ακρόπολης, πιθανόν από σεισμό, τοποθετείται στις αρχές του 1ου αι. π.Χ. Η τελική οικοδομική φάση οργανώνεται με ελεύθερο πολεοδομικό σύστημα. Η κάτοψη των κτισμάτων είναι συνήθως ακανόνιστη, με επανάχρηση χώρων της προηγούμενης φάσης και προσθήκη νέων σε παράγωνη ή σφηνοειδή διάταξη. Ανάμεσά τους αναγνωρίζονται στενωποί δρόμοι με χαλικόστρωτη ή λιθόστρωτη επιφάνεια. Οι τοίχοι επισκευάζονται ή κατασκευάζονται εξ αρχής από ημικατεργασμένους λίθους και λάσπη σε ικανό ύψος και ολοκληρώνονται με πλιθιά. Η κεράμωση είναι λακωνικού τύπου. Τα δάπεδα των εσωτερικών χώρων είναι κυρίως από πατημένο πηλόχωμα, σε κάποιες περιπτώσεις με υποδομή από στρωμένο χαλίκι, ενώ των υπαίθριων χώρων βοτσαλωτά. Σχεδόν επαναλαμβανόμενο εύρημα στους ισόγειους χώρους είναι ένας ή περισσότεροι οξυπύθμενοι πίθοι βυθισμένοι κατά το μεγαλύτερο ύψος τους στο δάπεδο, συχνά επισκευασμένοι με μολύβδινους συνδέσμους.

Άγνωστη παραμένει προς το παρόν η έκταση και η μορφή της πόλης. Επιφανειακά οικοδομικά κατάλοιπα και κινητά ευρήματα μάλλον την τοποθετούν βόρεια και δυτικά της ακρόπολης, στην πλευρά της οχύρωσης με πιθανή διαμόρφωση πύλης εισόδου.

Η ανασκαφική έρευνα βρίσκεται σε προκαταρκτικό στάδιο, καθώς προτεραιότητα δόθηκε στην προστασία του λόφου από τους περιρρέοντες χειμάρρους που υπέσκαπταν τη βάση του λόφου, με άμεσο κίνδυνο την περαιτέρω κατάρρευση των πρανών (Γ΄ ΚΠΣ 2000-2006).

Σε γειτνίαση και λειτουργική σύνδεση με την ακρόπολη των Λειβήθρων, υλοποιήθηκε στο ΕΣΠΑ 2007-2013 Κεντρικής Μακεδονίας το βιωματικό Πάρκο Λειβήθρων, που φιλοξενεί ποικίλες πολιτιστικές δράσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα με θεματικό άξονα τον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο, τον Όλυμπο και την καθημερινή ζωή της αρχαιότητας (http://www.leivithrapark.gr).

ΠΗΓΗ: ΥΠΠΟΑ, ΕΦΑ ΠΙΕΡΙΑΣ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 3.4.2017.

Ενδεικτική βιβλιογραφια:

- Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή, «Λειβήθρων ες χώρον, εμήν πατρίδα γαίαν», ΑΑΑ 23-28 (1990-1995), 1998, 56-62.

- Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή - Ε. Κλινάκη, «Λείβηθρα», ΑΕΜΘ 21 (2007), 161-169.

- Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή, Λείβηθρα, ΥΠ.ΠΟ., ΚΖ΄ ΕΠΚΑ, Κατερίνη 2008.

- Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή, Μακεδονικός Όλυμπος, Μύθος - Ιστορία - Αρχαιολογία, ΥΠ.ΠΟ.Α., ΚΖ΄ ΕΠΚΑ, Θεσσαλονίκη 2013.

- Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή, Μούσες Ολυμπιάδες - Πιερίδες, Οι σημαντικότερες των ομαδικών θεοτήτων της αρχαιότητας, ΥΠ.ΠΟ.Α., ΚΖ΄ ΕΠΚΑ, Θεσσαλονίκη 2014.

- Ε. Πουλάκη-Παντερμαλή - Β. Μπαχλάς, «Λείβηθρα 2003-2004», ΑΕΜΘ 18, 2004, 383-388.

- Α. Παντή, «Τοπική κεραμική αρχαϊκών χρόνων από τα Λείβηθρα», Η κεραμική της αρχαϊκής εποχής στο βόρειο Αιγαίο και την περιφέρειά του, Θεσσαλονίκη 2012, 113-128.

- Δ. Ιγνατιάδου, «Θιβετιανή χάντρα στα Λείβηθρα», Κερμάτια Φιλίας. Τιμητικός τόμος για τον Ι. Τουράτσογλου, Α, Αθήνα 2009.

arxeion-politismou.gr