Μαρτυνιάνο, το ελληνόφωνο χωριό των μαρτύρων στην Απουλία

Του Γιώργου Λεκάκη

Το Μαρτυνιάνο (Martignàna στην grico > Martignano) είναι στην επαρχία του Λυκείου / Λέτσε στην Απουλία της Μεγάλης Ελλάδος, στην καρδιά του Ελλαδος του Σαλέντο, στον 40ό παράλληλο [40°14′17,56″N 18°15′21,67″E]. Είναι ο μικρότερος από τους δήμους της Grecìa Salentina. Και εδώ ομιλείται ένα γλωσσικό ιδίωμα, μιας αρχαίας γλώσσας ελληνικής προέλευσης, της γκρίκο.

Οι απαρχές του Μαρτυνιάνο χρονολογούνται από την περίοδο του βυζαντινού αποικισμού του Salento. Αν και δεν λείπουν οι υποθέσεις ίδρυσής του στους ρωμαϊκούς χρόνους.

Η πιο διαπιστευμένη υπόθεση για την προέλευση του ονόματος είναι αυτή που συνδέεται με την βυζαντινή λέξη μάρτυς (τοπικά mártus), από την μαρτυρία πίστης, που έδωσαν οι μοναχοί του Βυζαντίου, και ίδρυσαν έναν σημαντικό τόπο λατρείας εδώ… [1]

Η πόλις κτισμένη στο σταυροδρόμι μεταξύ της αρχαίας οδού Via Traiana Calabra, που οδηγούσε από το Βρενδέσιο / Μπρίντιζι στο Λύκειο / Λέτσε και τον Υδρούντα / Οτράντο, και του δρόμου από την Roca Vecchia προς την Ναρδώ / Nardò.

Αναφέρεται για πρώτη φορά σε έγγραφο του β΄ μισού του 13ου αιώνα. Σε μια παραχώρηση αγροικίας από τους Ανδεγαβινούς στον S. Belvedere, γαμπρό του βασιλιά Καρόλου ντ’ Ανζού.

Στις αρχές του 14ου αιώνα ήταν ήδη φέουδο φεουδαρχικών οικογενειών, που διαδέχονταν η μία την άλλη, μέχρι το 1806, έτος ανατροπής της σκληρής φεουδαρχίας… Ειδικώς, ο 17ος και 18ος αιώνας για το Μαρτυνιάνο ήταν μαρτυρικοί αιώνες κατάχρησης εξουσίας από τους φεουδάρχες και στερήσεων του λαού, για να διατηρήσουν το ναπολιτάνικο κύρος και την πολυτέλειά τους.

Το Μαρτυνιάνο ερήμωσε, μέχρι που είχε μόνον 530 κατοίκους, προς τα τέλη του 18ου αιώνα. Το 1808 συμπεριελήφθη στον Δήμο Στερνατίας, στον οποίο παρέμεινε μέχρι το 1832, έτος της επανάκτησης της διοικητικής αυτονομίας του…

ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

Τα ελληνικού ενδιαφέροντος αξιοθέατα της πόλεως είναι:

        - οι ποζέλλες / pozzelle (στην grico ta fréata < φρεάτια), ομάδα μικρών δεξαμενών για την συλλογή νερού. Σκαμμένες στον βράχο καλύφθηκαν με ασβεστολιθικές πέτρες, με τέτοιον αριστοτεχνικό τρόπο, ώστε να επιτρέπουν στο νερό της βροχής να φιλτράρεται. Έχουν βάθος που κυμαίνεται από 4 – 6 μ. και σχήμα ανεστραμμένου χωνιού. Στην κορυφή έχουν ένα μεγάλο πέτρινο ογκόλιθο διάτρητο στο κέντρο από το οποίο έπαιρναν το νερό, όπως τα πηγάδια. Τα «πηγάδια του Martignano», ονομάζονται και «Πηγάδια του Αγίου Παντελεήμονος» και ευρίσκονται στο χαμηλότερο σημείο της πόλεως, όπου το νερό της βροχής, λόγω της ιδιαίτερης σύνθεσης του εδάφους, παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα, πριν εξαφανιστεί στον υδροφόρο ορίζοντα.

Και

        - Στο Palazzo Palmieri (16ου αι.), που κτίσθηκε για οικιστικές και αμυντικές ανάγκες, θα δείτε το αρχαίο ελληνικό τρισκέλιον (τρισκελίδα / τρισκελες < τρία σκέλη) στο επιστύλιο της εκλεπτυσμένης πόρτας στα αριστερά της πύλης εισόδου, ελληνικό εικονογραφικό μοτίβο συχνό σε ελληνικά νομίσματα, σύμβολο δυναμισμού, συστροφής, περιστροφής, αέναης κίνησης...

Ναοί ελληνικού ενδιαφέροντος είναι:

            - Το παρεκκλήσι της Madonna delle Grazie - οι εντόπιοι το λένε cunèddha (μικρή εικόνα, στην διάλεκτο grico) από μια εικόνα της Παναγίας, που απεικονίζεται σε τοιχογραφία. Κτισμένο στα τέλη του 16ου αιώνα. Η κατασκευή του έγινε εξόδοις των πιστών του Μαρτυνιάνο[2]. Η εικόνα Υπεραγίας Θεοτόκου ειναι πολύ σεβαστή από τους τοπικούς αγροτικούς πληθυσμούς, προστάτης των σιδηρουργών, των κατοικίδιων ζώων και των επιληψιών. Το εκκλησάκι, μετά την ανέγερση του κοντινού μοναστηριού από Μικρασιάτες, έγινε το σημείο εκείνο όπου μητέρες, που ήθελαν να εγκαταλείψουν τα νεογέννητά τους, είτε λόγω φτώχειας, είτα λόγω βιασμού, τα άφηναν εκεί την νύκτα, για να τα αναθρέψουν οι μοναχοί…

και

         - Η εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου Ασίζης (17ου αιώνα) όπου θα ιδείτε ιωνικά κιονόκρανα. Το μοναστήρι έκλεισε το 1809, μετά το διάταγμα που εξέδωσε ο J. Murat, το οποίο προέβλεπε την καταστολή των θρησκευτικών ταγμάτων στο Βασίλειο της Νεαπόλεως. Κατασχέθηκε και πέρασε σε ιδιώτες…

ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Η παραδοσιακή μουσική του Martignano είναι η pizzica, ένας χορός που έρχεται από την αρχαιότητα και συνδέεται με την λατρεία του θεού Διονύσου, η οποία ήταν πολύ μεγάλη στην περιοχή του Ελλάδος του Salento.

Το Καρναβάλι στην Grecìa Salentina είναι πάντα μια ενδιαφέρουσα εκδήλωση. Συμμετέχουν όλοι οι δήμοι Grici από το 1984. Το πρώτο δημώδες καρναβάλι του Martignano ετελέσθη το 1979. Οι καρναβαλικές εκδηλώσεις περιλαμβάνουν μια μεγάλη παρέλαση αλληγορικών αρμάτων και μασκοφόρων ομάδων την τελευταία Κυριακή του καρναβαλιού. Την επομένη ημέρα της Καθαράς Δευτέρας, Τρίτη, γίνεται η παραδοσιακή ιεροτελεστία του «La Morte te lu Paolinu», που κλείνει τους εορτασμούς του Καρναβαλιού. Είναι μια στιγμή αυτοσχέδιας θεατρικής παράστασης, μιας τραγικοκωμικής κωμωδίας, όπου οι πρωταγωνιστές αναδεικνύουν, με ειρωνικό / σατυρικό τρόπο, τους βασικούς χαρακτήρες και τα πιο περίεργα γεγονότα που συνέβησαν στην κοινότητα του Martignano τον τελευταίο χρόνο. Ακολουθεί το κάψιμο της κούκλας Caremma, που αντιπροσωπεύει την κυρα-Σαρακοστή, στην πλατεία.

Την Κυριακή των Βαΐων ψάλλονται τα Πάθη.

Το πρώτο Σαββατοκύριακο Ιουλίου γίνεται η Γιορτή της Ελληνικής Σαλάτας και Λουκάνικου.

Η πόλις πανηγυρίζει του Αγίου Παντελεήμονος, προστάτη της, στις 27 Ιουλίου.

Και η Γιορτή / Φεστιβάλ του Τυφώνα(*) (15 και 16 Νοεμβρίου), για να θυμούνται το θαύμα (που αναγνωρίστηκε στον άγιο Παντελεήμονα) το 1718, όταν εγλύτωσε το Martignano από έναν καταστροφικό τυφώνα(*), που μαινόταν στην περιοχή.[3]

Στην πόλη εδράζεται η Mediterranean Library and Media Library, με 13.000 τόμους βιβλία, από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Πολιτισμών της επαρχίας του Λέτσε και του τοπικού Δήμου.

Για ελληνικό φαγητό, στο "Alle Calende Greche".

Επισκεφτείτε το Parco Turistico Culturale Palmieri.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης «Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις». Γ. Λεκάκης "Λεξικο των παραδόσεων των λαών του κοσμου". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

        - Cazzato M. – Costantini Ant. «Grecia Salentina: arte, cultura e territorio», επιμ. Luigi Orlando, εκδ. Congedo, Γαλατινή, 1996.

        - Chirizzi G. G. - Costantini Ant. και Peluso V. «Guida di Martignano: arte, cultura e territorio di un centro della Grecía Salentina», εκδ. Congedo, Γαλατινή, 1999.

        - di Leverano G. M. «Descrizione: origini e successi della provincia d'Otranto», Νεάπολη, τυπ. Iride, 1855.

        - Peluso V. «Martignano sacra», εκδ. Congedo, Γαλατινή, 1981.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Κατ’ άλλους, είναι από τα λατινικά, από το όνομα Martinius, με την προσθήκη της κατάληξης -anum - ή από το όνομα κάποιου Marten / Martes (τον 16ο αι.) αλλά η τελευταία θεωρείται ήδη φανταστική…

Κατά την ρωμαϊκή άποψη "στην επαρχία του Λέτσε υπάρχουν 95 δήμοι, πολλοί από τους οποίους καταλήγουν  σε -άνο. Μετά τους ρωμαϊκούς εμφύλιους πολέμους, μεταξύ του Μάριου και του Σύλλα, οι βετεράνοι στρατιώτες που είχαν πολεμήσει στο πλευρό του Σύλλα ανταμείφθηκαν με δωρεά γης. Το Salento χωρίστηκε σε οικόπεδα (centuriazione) και το καθ΄ ένα από αυτά δόθηκε σε έναν βετεράνο στρατιώτη. Εδώ κτίσθηκε μια villa rustica, και πολλές από αυτές τις βίλλες έγιναν μικρά αστικά κέντρα. Αυτό εξηγεί γιατί υπάρχουν 95 δήμοι μόνο στην επαρχία του Λέτσε. Έτσι, ο δήμος επήρε το όνομά του από το ρωμαϊκό ευγενές όνομα του στρατιώτη που ίδρυσε την βίλλα. Επομένως από τον Martinus > τον ager martinianus > Martignano. Ομοίως από Cornelius > ager Cornelianus > Corigliano, από Melpinius > Melpinianus > Melpignano κλπ. ΠΗΓΗ: C. Greco,

[2] ΠΗΓΗ: Αρχιεπίσκοπος του Υδρούντος / Οτράντο, Lucio De Morra, 1608.

[3] Και το παρεκκλήσι Mantovano, στα σύνορα με το δήμο Καλημέρας / Calimera, αφιερωμένο στην Παναγία των Χαρίτων, έχεις σχέση με την σωτηρία από έντονα καιρικά φαινόμενα(*). Κατά την λαϊκή παράδοση ιδρύθηκε από έναν έμπορο εκ της (επίσης ελληνικής πόλεως) Μάντοβας, ο οποίος, έκπληκτος είδε σε μια τρομερή τοπική καταιγίδα, να μένει ως εκ θαύματος… χωρίς να βραχεί και… με αλώβητο το εμπόρευμά του! Και έκτισε την εκκλησία…

arxeion-politismou.gr