Το Σφαιρακαβάλο με τα νεραϊδόσπιτα, το Αλμπερομπέλο της Σικελίας Η αρχαία ελληνική Καλάνδρια!

Του Γιώργου Λεκάκη

Το Sferracavallo είναι ένα μικρό ψαροχώρι, στον 38ο παράλληλο [38°11′58″N 13°16′44″E] που περιλαμβάνεται στο «φυσικό καταφύγιο» του νησιδίου Φήμη[1] του ακρωτηρίου Γάλλου, στους πρόποδες του όρους Γάλλου[2], μέρος της επαρχίας του Πανόρμου (> Παλέρμο) Σικελίας, κοντά στις περίφημες παραλίες Μαλική και Mondello.

Ιδρύθηκε τον 15ο αιώνα από μια ομάδα ψαράδων, και ονομαζόταν Καλάνδρια[3].

Το ιταλικό Sferracavallo[4] προέρχεται από την σικελική, διάλεκτο της ελληνικής, Sferracavaḍḍu, επειδή εδώ το άλογο «πάει σφαίρα» / αφηνιάζει…

Σήμερα είναι γνωστό για τις παραδοσιακές ψαροταβέρνες του, που βρίσκονται μπροστά στην θάλασσα, πάνω στο κύμα. Και τα φραγκόσυκά του.

Τα σημαντικότερα πολιτιστικά αξιοθέατά του είναι:

        - Δύο πύργοι, που κτίσθηκαν τον 14ο και 15ο αιώνα.

        - εντυπωσιακά αρχαία αριστοκρατικά κτήρια, όπως οι επαύλεις-βίλλες Arezzo, Maggiore Amaria και Palazzotto, που εκτίσθησαν τον 19ο αιώνα.

        - Κοντά στο χωριό μπορείτε να επισκεφθείτε τα σπήλαια με αρχαιολογικό ενδιαφέρον, απομεινάρια του ανθρώπου της Ανώτερης Παλαιολιθικής, που έδωσαν εντυπωσιακά προϊστορικά ευρήματα. Τα πιο σημαντικά: Grotta dell’Impiccato, Grotta del Pecoraro, Grotta Conza.

        - Αλλά και τα τρουλλόσπιτα του Barcarello! Εκεί εκτός από έναν κοραλλιογενή ύφαλο στον Κόλπο των Κοραλλίων θα δείτε και τα μικρά «τρουλλιά» - trulli τα λένε εδώ < τρούλλοι - ευρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από την θάλασσα. Έχουν μια γεύση Απουλίας...

Υπάρχουν αρκετοί θρύλοι γι’ αυτό το μέρος - λαϊκές ιστορίες γυναικών:

Λέγεται, για παράδειγμα, ότι ένας αρχαίος πειρατής, ονόματι Μπαρμπαρόσα, έκρυψε έναν θησαυρό, σε ένα από τα τρουλλιά του Σφαιρακάβαλο. Ο θρύλος λέει ότι ο θησαυρός φυλάγεται από ένα κακό πνεύμα, το οποίο εμφανίζεται μόνον την νύχτα για να φυλάξει τα λάφυρά του… Από ο 1417 το χωριό εδέχθη δραματικές επιθέσεις από κουρσάρους…

Ένας άλλος μύθος λέει ότι τα τρουλλόσπιτα του Sferracavallo κατασκευάσθηκαν από νεράιδες... Αυτές τις έλκυσε η ομορφιά του τόπου, και επέλεξαν να ζήσουν σε αυτές τις πέτρινες κατοικίες. Συνδέστε το με το Νησί των Γυναικών[1] ...

Σύμφωνα με άλλες ιστορίες, σε αυτό το χωριό ζούσε μια μάγισσα, η οποία ήταν γνωστή για τις κακές της δυνάμεις και την ικανότητά της να ετοιμάζει φίλτρα και κατάρες. Μια μέρα, ένας νεαρός από το χωριό την ερωτεύτηκε, αλλά τον εξαπάτησε και τον μεταμόρφωσε σε… σκύλο! Ο νεαρός κατάφερε να ξεφύγει και να ελευθερωθεί από την κατάρα, αλλά πάντως η κακιά μάγισσα δεν εθεάθη ποτέ ξανά...

Σύμφωνα με έναν άλλο μύθο, μια πριγκήπισσα, αρραβωνιασμένη με έναν ευγενή, ερωτεύθηκε έναν ταπεινό βοσκό. Οι δύο εραστές συναντήθηκαν κρυφά σε τρουλλόσπιτο, αλλά ο έρωτάς τους ανακαλύφθηκε. Ο εξαγριωμένος ευγενής σκότωσε τον βοσκό και καταδίκασε την πριγκήπισσα να ζήσει για πάντα φυλακισμένη(*) σε ταπεινό τρουλλόσπιτο ως φάντασμα…

Πέρα από τους θρύλους, αυτό που γνωρίζουμε από τις ιστορικές πηγές είναι ότι αυτά τα μικρά τρουλλιά εκτίσθησαν, πιθανώς, από μετανάστες από την Απουλία – και δη το Αλμπερομπέλο. 

Το εκκλησάκι ήταν αρχικώς οχυρό - δηλαδή αποθήκη όπλων. Αργότερα, οι κάτοικοι το καθαγίασαν και το μετέτρεψαν σε ένα μικρό παρεκκλήσι, για την λατρεία αυτών που χάθηκαν στην θάλασσα.

Χαρακτηριστική γιορτή – πανηγύρι εδώ γίνεται των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού, πολιούχων του χωριού, την τελευταία Κυριακή του Σεπτεμβρίου: Με το βαρύ fercolo, τα προσομοιώματα των αγίων, που μεταφέρεται στους δρόμους του χωριού. Μεγάλος αριθμός ξυπόλητων νεαρών ντυμένων στα λευκά, με ένα κόκκινο μαντήλι δεμένο στους γοφούς, και ένα στον λαιμό. Και το παιγνίδι "αντίνα α μαρί", ένα είδος μαγιάκ που τοποθετείται στην θάλασσα. Η λιτανεία φέρει τα αγάλματα του διδύμου των ιατρών-αγίων σε όλους τους άρρωστους που τα είχαν ζητήσει, για να έχουν την ευκαιρία να προσευχηθούν, ζητώντας την απαλλαγή από τις ασθένειες. Πολυάριθμα τα σχετικά αναθήματα στην εκκλησία του χωριού. Το δίδυμο Κοσμά και Δαμιανού έχει αντικαταστήσει αρχαιοτέρα λατρεία των διδύμων Διοσκούρων. – ΔΙΑΒΑΣΤΕ περισσότερα: Γ. Λεκάκης «Ταματα και αναθηματα».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Το Isola delle Femmine (σικελικά Ìsula di Fìmmini) στον 38ο παράλληλο [38°12′37″N 13°14′09″E] λέγεται πως ήταν αρχαία φυλακή(*), μόνο για γυναίκες. Σε αυτό 13 Τουρκάλες, έχοντας διαπράξει σοβαρά εγκλήματα, επιβιβάστηκαν από τους συγγενείς τους σε πλοίο, χωρίς τιμονιέρη και αφέθησαν παρασυρμένες από τα κύματα να πνιγούν! Περιπλανήθηκαν για μέρες στο έλεος των ανέμων και των κυμάτων, ώσπου μια καταιγίδα έριξε την βάρκα σε ένα μικρονήσι στον Κόλπο Καρίνη. Εδώ έζησαν μόνες τους για 7 ολόκληρα χρόνια, μέχρι που οι συγγενείς τους, μετανιωμένοι για την πράξη τους, τις βρήκαν μετά από πολύ αναζήτηση. Οι οικογένειες, που επανενώθηκαν, αποφάσισαν να μην επιστρέψουν ποτέ στην πατρίδα τους και να εγκατασταθούν στην ηπειρωτική χώρα. Έτσι ίδρυσαν μια πόλη την οποία, σε ανάμνηση της ειρήνης, ονόμασαν Capaci (από το «ca + paci» - εδώ ειρήνη) και ονομάτισαν την νησίδα στην οποία είχαν ζήσει οι γυναίκες «Νησί των Θηλυκών». Σε μια επιστολή που απευθυνόταν στον Τραϊανό θεωρείται το νησί κατοικία όμορφων κοριτσιών, που πρόσφεραν τον εαυτό τους ως έπαθλο στους νικητές των μαχών – βλ. Πλίνιος ο νεώτερος.

Κατ’ άλλους όμως το όνομα του νησιού, που αρχικώς ήταν Eufimiu, προέρχεται από την ελληνική λέξη φήμη, και τον Ευφήμιο, Έλληνα βυζαντινής εποχής, κυβερνήτη της Μεσσήνης Σικελίας.

Στο νησί υπάρχει ο πύργος Torre di Fuori (από τον 16ο αιώνα, από τον Φλωρεντιανό αρχιτέκτονα C. Camiliani, δημιουργό της Fontana Pretoria στο Παλέρμο). Ήταν μέρος του συστήματος προειδοποίησης για τους κινδύνους πειρατών των Παράκτιων Πύργων της Σικελίας, μαζί με τον Πύργο Terra.

Το πεζοπορικό μονοπάτι για την Σέλλα του όρους Γάλλου.

[2] Με υψηλότερη κορυφη την Σέλλα(**).

[3] Σχετικά ελληνικά τοπωνύμια: Καλάνδρα Χαλκιδικής, Καλίνδρια Κιλκίς Μακεδονίας, Καλανδαρέ Ρεθύμνης Κρήτης > Χαλάνδρι Αθηνών, Χάλανδρα Χίου, Χαλανδρίτσα Αχαΐας, Χαλανδριανή Σύρου Κυκλάδων, κ.ά. Επίσης το Καλανδρία είναι αρχαίο ελληνικό όνομα γυναικών. Ενώ Calandria θα βρούμε και στην Κόρδοβα Αργεντινής και το Μεξικό!

Πάντως τέτοια κτισίματα μπορεί να ιδεί κανείς ακόμη και σήμερα στο Πήλιο Μαγνησίας Θεσσαλίας (όπου επίσης υπάρχουν σχετικοί θρύλοι για νεραϊδόσπιτα) και στην Κρήτη - και δη στην Γαύδο (κυρίως στο Βαθύ Σελλί)(**).

[4] Με το όνομα αυτό, είναι γνωστός και οικισμός του Orvieto, στην επαρχία Terni στην Ουμβρία Ιταλίας.

ΠΗΓΗ: Sicilia Fanpage (φωτ. Fr. Ferriolo), ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.6.2024. Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις».