Αρχαίο χρυσό δακτυλίδι, δώρο στην (Θεσσαλή) Κλείτα, βρέθηκε στο Δερβένι Θεσσαλονίκης (αρχαία Λητή) - παρόμοιο με του Τάραντα, και του βόρειου Πόντου!

Στις 11.8.1962, κοντά στο Δερβένι Θεσσαλονίκης, νότια της αρχαίας Λητής, αποκαλύφθηκε ο λεγόμενος «Τάφος Ζ», ο μικρότερος σε μέγεθος (1,10 x 0,86 μ.) και απλούστερος σε μορφή (ο μόνος λακκοειδής) από ένα σύνολο επτά, πλουσιότατων σε κτερίσματα τάφων, γνωστών στην διεθνή βιβλιογραφία ως «Τάφοι του Δερβενίου».

Ο ασύλητος, επιχρισμένος και μάλλον ζωγραφισμένος εσωτερικά «Τάφος Ζ» περιείχε, σύμφωνα με τους ανασκαφείς, τα κατάλοιπα της καύσης μίας γυναίκας και, πιθανώς, και ενός άνδρα. Στο εσωτερικό του εντοπίσθηκαν πολλά αγγεία, κυρίως μπρούντζινα, και ένα αξιόλογο σύνολο έντεκα χρυσών κοσμημάτων, συγκεντρωμένων όλων μαζί στο μέσον περίπου του τάφου, προς την ανατολική πλευρά του. Το πλήθος και το είδος των κτερισμάτων δηλώνουν πως οι νεκροί του συγκεκριμένου τάφου ήταν μέλη της τοπικής ελίτ, όπως άλλωστε και όσοι/ες είχαν ταφεί στους υπόλοιπους τάφους του Δερβενίου. Δύο στοιχεία, ωστόσο, διαφοροποιούν τον «Τάφο Ζ» και τους ενοίκους του: το μικρό μέγεθος και η απλή λακκοειδής μορφή του, καθώς και το γεγονός ότι όλα σχεδόν τα κοσμήματα που είχαν εναποτεθεί σε αυτόν ήταν ήδη χρησιμοποιημένα.

Ανάμεσα σε αυτά τα κοσμήματα ξεχωρίζει με την απλότητα του σχήματός του και την ύπαρξη χαριστικής επιγραφής στη σφενδόνη του το χρυσό δαχτυλίδι με αριθμό ευρετηρίου Ζ 9. Το δαχτυλίδι είναι συμπαγές, κατασκευασμένο με χύτευση σε μήτρα. Αποτελείται από τον κρίκο και μια συμφυή πλατειά σφενδόνη, ελλειπτικού περιγράμματος (2,1 x 1,8 εκατ.) με επίπεδη επιφάνεια. Πάνω σε αυτήν είναι χαραγμένη η επιγραφή ΚΛΕΙΤΑΙΔΩΡΟΝ. Η λέξη δώρον και η αναγραφή του γυναικείου ονόματος Κλείτα στην δοτική πτώση δηλώνουν ότι το δαχτυλίδι ήταν δώρο στην Κλείτα, πολύ πιθανόν την νεκρή του «Τάφου Ζ», που ίσως ήταν θεσσαλικής καταγωγής, μιας και το συγκεκριμένο γυναικείο όνομα ήταν συνηθισμένο στην αρχαία Πελασγιώτιδα.

Λιγοστά, παρόμοιου τύπου δαχτυλίδια από συμπαγή χρυσό, με οωειδή σφενδόνη αλλά ανεπίγραφα, είναι γνωστά και από άλλες θέσεις (π.χ. Λητή, Νικήσιανη, Πύδνα), υποδεικνύοντας ότι στο δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ. ο συγκεκριμένος τύπος δαχτυλιδιού είναι μεν γνωστός στην Μακεδονία, αλλά όχι ιδιαίτερα διαδεδομένος. Παρόμοια δαχτυλίδια είναι, επίσης, γνωστά από τον Τάραντα και την βόρεια περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. 

Από τον 4ο αι. π.Χ. χρονολογούνται, εξ άλλου, και τα περισσότερα γνωστά δαχτυλίδια με χαριστικές επιγραφές, με εξαίρεση το χρυσό δαχτυλίδι με την επιγραφή ΔΩΡΟΝ από το αρχαϊκό νεκροταφείο της Σίνδου, το οποίο χρονολογείται στον πρώιμο 5ο αι. π.Χ., αποτελεί ένα από τα πρωιμότερα παραδείγματα του είδους και εκτίθεται επίσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Το δαχτυλίδι Ζ 9 είχε χρησιμοποιηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, προτού εναποτεθεί στον τάφο για να συνοδεύσει την Κλείτα στην τελευταία κατοικία της. Αυτό αποδεικνύουν τα εμφανή ίχνη φθοράς του υλικού του, το ελαφρώς παραμορφωμένο σχήμα του και οι πολλές χαραγματιές από χρήση πάνω στην επιφάνειά του. Το δαχτυλίδι πρέπει, επομένως, να κατασκευάστηκε πολύ πριν την ταφή, με τα τυπολογικά χαρακτηριστικά του να παραπέμπουν σε μια πιθανή χρονολόγησή του γύρω στα 350 - 325 π.Χ. και, χρησιμοποιημένο πια, τοποθετήθηκε μέσα στον «Τάφο Ζ» που χρονολογείται γύρω στα 300 - 280 π.Χ.

Το δαχτυλίδι αποτελούσε σίγουρα ένα δώρο στην Κλείτα. Όμως, της είχε άραγε προσφερθεί όσο ακόμα εκείνη ζούσε; Το είδε να λάμπει στα δάχτυλά της και να φθείρεται σιγά-σιγά; Ή, μήπως, αρχικά ανήκε σε κάποιο άλλο πρόσωπο, συγγενικό ή φιλικό, που χάραξε την επιγραφή στο δαχτυλίδι μετά τον θάνατό της και το τοποθέτησε στον τάφο της ως ένα «σιωπηλό» δώρο κατά την ημέρα της κηδείας της;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ίσως κρύβεται στις μικροσκοπικές χαραγματιές από χρήση που διακρίνονται πάνω στη σφενδόνη του δαχτυλιδιού: οι χαραγματιές αυτές διακόπτονται από την εγχάρακτη επιγραφή ΚΛΕΙΤΑΙΔΩΡΟΝ. Η επιγραφή, επομένως, είναι μεταγενέστερη από τις φθορές του δαχτυλιδιού και, ίσως, χαράχτηκε πάνω του λίγο πριν από την κηδεία της Κλείτας.

Το χρυσό ενεπίγραφο δαχτυλίδι (Ζ 9) συμμετέχει ως δάνειο στην περιοδική έκθεση «Οι Έλληνες: από τον Αγαμέμνονα στον Μέγα Αλέξανδρο» που παρουσιάζεται σε μουσεία της Κίνας από τον Δεκέμβριο 2023 έως και τον Νοέμβριο 2025. Μετά το ταξίδι του στην Κίνα, μπορείτε να το δείτε στην μόνιμη έκθεση του ΑΜΘ «Ο χρυσός των Μακεδόνων» (προθήκη 55).

ΠΗΓΗ: ΑΜΘ, ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.