Του συγγραφέα Κωνσταντίνου Σπίνου, Kspin.gr@gmail.com
Εάν ρωτήσουμε να μας πουν ποιος ήταν ο πρώτος συγγραφέας στον κόσμο που έγραψε βιβλία επιστημονικής φαντασίας, σίγουρα θα μας πουν ότι o Γάλλος μυθιστοριογράφος Ιούλιος Βερν είναι ο πατέρας της επιστημονικής φαντασίας, αφού είναι ο πρώτος που έγραψε τα μυθιστορήματα «ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΗ ΣΤΗΝ ΣΕΛΗΝΗ»,«20.000 ΛΕΥΓΕΣ ΥΠΟ ΤΗΝ ΘΑΛΑΣΣΑ», και «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΓΗΣ». Το «ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ» είναι ένα μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του είδους Ι. Βερν, ένα από τα πρώτα του έργα. Δημοσιεύθηκε το έτος 1865. Διηγείται, με φαντασία και χιούμορ, την ιστορία του προέδρου ενός συλλόγου βετεράνων του Αμερικανικού Εμφυλίου, του Μπάρμπικέιν, ο οποίος αποφασίζει να κατασκευάσει ένα τεράστιο κανόνι, την «Κολομπιάδα», και να εκτοξεύσει με αυτό ένα βλήμα ως την Σελήνη. Είναι όντως ο πρώτος άνθρωπος στον κόσμο που έγραψε βιβλία επιστημονικής φαντασίας; Ο Βερν έζησε από το 1828 έως το 1905. Εμείς θα πάμε 1680 περίπου πίσω, εκεί στον 2ο αιώνα μ.Χ που ζει ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς...
Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς γεννήθηκε στα Σαμόσατα[1], μια πόλη δίπλα στον ποταμό Ευφράτη, στην Κομμαγηνή της Συρίας. Είναι ο πιο δημοφιλής από τους Έλληνες σοφιστές του 2ου μ.Χ αιώνα. Χάρη στην ακατανίκητη επιθυμία που ένιωθε για να αποκτήσει μόρφωση μετέβη στην Ιωνία [σ.σ. Σμύρνη, Έφεσο, αλλά και Αβωνότειχος / Ιωνόπολις Παφλαγονίας Πόντου, Αντιόχεια και Ιεράπολις], όπου τελειοποίησε τα ελληνικά του και αφοσιώθηκε στην ρητορική. Μελέτησε τους κλασσικούς συγγραφείς ιδιαίτερα τον Όμηρο και τον Πλάτωνα καθώς και τους κωμικούς ποιητές. Ταξίδεψε σε πολλές χώρες και σε ηλικία 40 ετών εγκαταστάθηκε μονίμως στην Αθήνα, βιοποριζόμενος από τη σοφιστική, ενώ παράλληλα ασχολήθηκε με τον σατυρικό διάλογο και την επικούρεια φιλοσοφία.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
Είχε την ατυχία να ζήσει σε εποχή παρακμής, που το ελληνικό πνεύμα δεν δημιουργούσε πια [σ.σ.: με την ροή του παρελθόντος]. Διαθέτοντας πλούσια φαντασία, πολύπλευρο ταλέντο και ανήσυχο σπινθηροβόλο πνεύμα, συνέθεσε έργο αρκετά ευρύ και ποικίλο. Από τα 82 έργα που με το όνομα του Λουκιανού έφθασαν στις μέρες μας, τα 30 περίπου θεωρούνται αμφίβολης γνησιότητας και του έχουν αποδοθεί από κάποια τους ομοιότητα στο ύφος και στην θεματολογία. Έτσι απομένουν γύρω στα 50 που μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε σαν γνήσια δικά του.
Στο έργο του αντικατοπτρίζεται ο κόσμος σε αταξία και μετασχηματισμό, έτοιμος να καταρρεύσει σε όλους τους τομείς. Ο Λουκιανός με πνεύμα διεισδυτικό, αλλά κυρίως με δηκτικό χιούμορ, διαγράφει προσεκτικά τους χαρακτήρες των προσώπων, με κωμικότητα, λεπτότητα, αστείες επινοήσεις, χωρίς τις υπερβολές των αττικιστών, γράφοντας με σαφήνεια και κομψότητα.
Ο σατυρικός του διάλογος παρουσιάζει ιδιαίτερη πρωτοτυπία, συνδυάζοντας τον σωκρατικό διάλογο με το σκώμμα της κωμωδίας, χαρακτηρίζεται δε, για την σαρκαστική του ειρωνεία. Σατύρισε ανελέητα τους θεούς του Ολύμπου, ως ξεπεσμένους στην εποχή του, άσκησε δριμύτατη κριτική στις φιλοσοφικές σχολές και τις διδασκαλίες τους, καυτηρίασε την αγυρτεία των ρητόρων, διακωμώδησε τα πάθη και τις αδυναμίες των ανθρώπων.
Μίλησε για το εφήμερο της ανθρώπινης ζωής και τη σημασία που έχει σ’ αυτήν η αναζήτηση της αληθείας. Στάθηκε με κριτικό και ορθολογιστικό πνεύμα απέναντι στην θρησκεία, στηλιτεύοντας τόσο την θρησκευτική μισαλλοδοξία και τη δεισιδαιμονία, όσο και την ιδιοτέλεια, την μικρόνοια και την πονηρία.
Ο σατυρικός του οίστρος πηγαίος και αυθόρμητος με τις δηκτικές του παρατηρήσεις, τις έντεχνες απόψεις, και την πυκνή του επιχειρηματολογία, είναι μοναδικό πρότυπο για την νεώτερη σάτυρα.
Στόχος δεν ήταν μόνο να προκαλέσει γέλιο ή να χλευάσει συγκεκριμένες στάσεις και καταστάσεις, αλλά και να δείξει πόσο είχε παρασυρθεί η εποχή του σε κενές περιεχομένου αναζητήσεις και πόσο είχε αποπροσανατολιστεί σε σχέση με τον κλασσικό ελληνικό τρόπο ζωής.
Αναντιρρήτως ο Λουκιανός είναι ο καλύτερος χιουμορίστας της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Ήταν συγγραφέας ευφυής, εύστροφος. Ευχάριστος, δικαίως, θεωρείται ως ο πλέον ευάρεστος και πλέον τεχνικός συγγραφέας των αυτοκρατορικών χρόνων. Ενώ μέχρι της εποχής του οι φιλοσοφικοί διάλογοι εγράφοντο σε ύφος βαρύ και σχολαστικό με μακρές και περιστρεφόμενες φράσεις και με λαβυρινθώδες έννοιες, ο Λουκιανός δημιούργησε διαλόγους με ύφος χαριτωμένο με μικρές φράσεις πλήρεις παιγνίων και πειραγμάτων. Μετέβαλε δηλαδή τον τρόπο της συγγραφής των διαλόγων ο οποίος από την εποχή του Πλάτωνος είχε μείνει αμετάβλητος.
ΣΤΑΘΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ
Για όλα αυτά ο Λουκιανός σημειώνει σταθμό ξεχωριστό στην ελληνική φιλολογία. Και πρώτα απ’ όλα αυτό το νέο είδος λόγου, ο σατυρικός διάλογος, που είναι δημιούργημά του και αποκλειστική του ιδιοκτησία στον οποίο οφείλει την ιδιαίτερη φήμη και την αθανασία του ως συγγραφέας, και χάρη ονομάστηκε «Πατέρας του Σατυρικού Διάλογου».
Στην λογοτεχνία υπάρχουν πολλά ειδή που προέρχονται ιδιαίτερα από τον σατυρικό διάλογο. Ο πνευματώδης Λουκιανός , μέσα απ’ τα βάθη των αιώνων, μας κλείνει πονηρά, το μάτι και μας λέει: «Προσοχή, κυκλοφορούν πάντα, κάποιοι δήθεν ιστορικοί, δήθεν φιλόσοφοι, δήθεν πολιτικοί, δήθεν ήρωες, που σας σερβίρουν, απίστευτες μπούρδες. Μάθετε να ξεχωρίζετε την αλήθεια από το ψέμα».
Για όλα αυτά τα παραπάνω ο Λουκιανός δεν έμεινε στη ιστορία σαν πνεύμα ξεχωριστό, και ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του σατυρικού πνεύματος, που πάντα θα θαυμάζεται και θα διαβάζεται
Πρωτοτυπώντας με την αχαλίνωτη φαντασία του, στα έργα του απέδωσε εικόνες από:
- τον Άδη,
- σκηνές από την ζωή των θεών,
- κάνει διαστημικά ταξίδια από την Γη στην Σελήνη
- διαπλανητικούς πολέμους,
- βλέπει τα μυστικά του απείρου και
- επιστρέφει στα βάθη της Γης.
Εντύπωση προκαλεί η περιγραφή ενός τηλεσκοπίου που βρίσκεται στην Σελήνη στο στόμιο ενός πηγαδιού. Πάνω στο στόμιο ενός πηγαδιού το οποίο δεν ήταν πολύ βαθύ ήταν τοποθετημένο ένα κάτοπτρο. Αν λοιπόν κατέβαινε κάποιος στο πηγάδι αυτό μπορούσε να ακούσει όλα όσα λεγόντουσαν κάτω στην γη μας. Αν παρατηρούσε το κάτοπτρο είχε την δυνατότητα να δει όλες τις πόλεις και τα έθνη της γης, σαν να βρισκόταν ανάμεσά τους
Το έργο του «ΑΛΗΘΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑ», αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του προχωρημένου του πνεύματος, στο οποίο περιγράφει ένα διαστημικό ταξίδι, έναν πόλεμο των άστρων μεταξύ των κατοίκων του Ήλιου και της Σελήνης, για την κυριαρχία της Αφροδίτης. Επίσης περιγράφει τις περιπλανήσεις του ίδιου και του πληρώματός του μέσα στις μαύρες τρύπες και τις σκουληκότρυπες του Διαστήματος!!! Επαφές τρίτου τύπου και για πρώτη φορά στην ιστορία αναφέρεται απαγωγή γήινου από εξωγήινους. Μετά από περιπέτειες επιστρέφουν στη Γη, όπου ένα τεράστιο κήτος τους καταπίνει μαζί με το καράβι και καταφέρνουν να επιζήσουν στην τεράστια κοιλιά του και βιώνουν νέες φανταστικές περιπέτειες.
Στο φανταστικό ταξείδι του ο Λουκιανός σατυρίζει και περιπαίζει τους διάφορους συγγράφοντες που ανενδοίαστα τερατολογούν και παρουσιάζουν ανύπαρκτες ιστορίες ως αληθινές, εγκαινίασε μια νέα εποχή στην λογοτεχνία, εισάγοντας ένα νέο είδος στην λογοτεχνία, εκείνο της Επιστημονικής Φαντασίας. Θεωρείται δε παγκοσμίως, το πρώτο μυθιστόρημα Επιστημονικής Φαντασίας που γράφτηκε ποτέ.
ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΛΟΥΚΙΑΝΟΥ
Η επίδραση του ύφους του και των υποθέσεων των έργων του Λουκιανού υπήρξε μεγάλη μεταξύ των συγχρόνων του και των μεταγενέστερων συγγραφέων και ποιητών. Μεταξύ των πρώτων μιμητών του ήσαν ο Αλκίφρων και ο Αρισταίνετος, οι όποιοι έγραψαν επιστολές και είχαν ως πηγή τα έργα του Λουκιανού. Αλλά και ο μυθιστοριογράφος Ηλιόδωρος ο Εμεσσηνός, ομοίως μιμήθηκε τον Λουκιανό. Αργότερα τον μιμήθηκαν και οι βυζαντινοί.
Τον ΙΕ΄ αιώνα όταν τα έργα των αρχαίων σοφών Ελλήνων συγγραφέων διαδόθηκαν στην Δύση, ο Λουκιανός σαγήνεψε τους δυτικοευρωπαίους. Τα χαριτωμένα έργα του άρεσαν τους μορφωμένους άνδρες της Εσπερίας.
Στην Γερμανία μιμήθηκαν τα έργα του Λουκιανού ο Renchlin, ο περίφημος Erasmus (ιδίως στα έργα του «Μωρίας εγκώμιον» και «Colloquia»), ο Hutlen κ.α. Εξ’ άλλου ο φιλόσοφος Melanchtlon (1497 – 1560) μετέφρασε στην γερμανική γλώσσα τα έργα του Λουκιανού. Αλλά και κατά τον ΙΗ΄ και τον ΙΘ΄ αιώνα απηχήσεις των έργων του Λουκιανού ευρίσκονται στα έργα του Bodmer, του Wieland, του Cothe κ.ά. Ιδίως ο Γκαίτε ο διάσημος δημιουργός του «Φάουστ», έχει υποστεί ζωηρά την επίδραση του Λουκιανού, και μάλιστα η υπόθεση του έργου του «Μαθητευόμενος Μάγος» έχει ληφθεί από το έργο «Φιλοψευδής» του Λουκιανού.
Στην Γαλλία η επίδραση του Λουκιανού υπήρξε εντονότατη. Ο Rabelais κατά πρώτον και αργότερα ο Fontenelle, ο Boileau, ο Fenelon. ο Demachy, κ.ά. παρέλαβαν τις υποθέσεις των έργων τους από τους «Νεκρικούς Διαλόγους» του Λουκιανού. Ο περίφημος Voltaire, είχε διανοητικό του δάσκαλο τον Λουκιανό, και όχι μόνο έκανε χρήση των έργων του Λουκιανού, αλλά τον μιμήθηκε στο ύφος στην φράση στο σκώμμα και την ειρωνεία.
Στην Ισπανία ο διάσημος συγγραφέας του «Δον Κιχώτη» Cervantes καθώς και ο Quevelo, έλαβε αρκετά πράγματα από τα έργα του Λουκιανού και από το χιουμοριστικό του πνεύμα.
ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 28.12.2024.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Λεκάκης Γ.
- Λουκιανού Άπαντα (τόμοι 17), εκδ. Κάκτος και εκδ. Πάπυρος.
- Λουκιανός «Αληθινές Ιστορίες», εκδ. Διανόηση, 2024.
- Λουκιανός «Σάτυρα φιλοσοφία και φιλοσοφούντων», εκδ. Ζήτρος, 2002.
- Λεξικό του Αρχαίου Κόσμου, εκδ. Δομή.
[1] Ιδρυτής της πόλεως ήταν ο Σάμος, σατράπης της Κομμαγηνής, ο οποίος την έκανε και πρωτεύουσά του.
Η αρχαιολογική έρευνα στον λόφο Şehremuz απεκάλυψε λείψανα από την παλαιολιθική εποχή, 9.000 χρόνων. Η πόλις είχε συνεχή κατοίκηση και την Νεολιθική, και την Χαλκολιθική και την Εποχή του Χαλκού έως το 1200 π.Χ. Η αρχαία περιοχή αναφέρεται ως «πηγή χρυσού» για την αρχαία Σουμερία.
Κάποτε ελέγετο και Αντιόχεια της Κομμαγηνής.
Σήμερα καλείται παραφρασμένα… Samîsad / Semisat / Σαμσάτ, κείται στον 37ο παράλληλο [37°34′46″N 38°28′53″E], στην έκταση που καταλαμβάνει το σημερινό Κουρδιστάν, το κατεχόμενο από την Τουρκία.
Η παλιά πόλη… βυθίσθηκε το 1990, κάτω από τα ύδατα του Φράγματος «Ατατούρκ»!
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιηγησις». Και Toumanoff C. «Studies in Christian Caucasian History», έκδ. Georgetown University Press, 1963.
arxeion-politismou.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου