Του καθηγητή φιλολόγου Πέτρου Ιωαννίδη, petrion18@gmail.com
«Άλλαζε απόψεις, αλλά κράτα τις αρχές σου. Άλλαζε τα φύλλα, αλλά κράτα άθικτες τις ρίζες».
(Βίκτωρ Ουγκώ, 1802-1885,
Γάλλος μυθιστοριογράφος, ποιητής και δραματουργός, εκπρόσωπος του γαλλικού ρομαντισμού)
«Στους ζωντανούς χρωστάμε Σεβασμό, αλλά στους νεκρούς χρωστάμε μόνο την Αλήθεια»
(Φρανσουά Μαρί Αρουέ, γνωστός με το ψευδώνυμο Βολταίρος, 1694-1778,
Γάλλος δοκιμιογράφος, ιστορικός και φιλόσοφος, ενσάρκωση του Διαφωτιστού του 18ου αιώνα και κορυφαίος εκπρόσωπος του Ντεϊσμού)
«ΤΟ ΛΗΣΜΟΝΕΙΝ ΕΙΝΑΙ ΦΥΣΙΚΟΝ, ΘΕΜΙΤΟΝ, ΑΝΘΡΩΠΕΙΟΝ.
ΤΟ ΣΥΓΧΩΡΕΙΝ ΕΙΝΑΙ ΘΕΪΚΟΝ.
ΤΟ ΓΙΓΝΩΣΚΕΙΝ ΕΙΝΑΙ ΛΟΓΙΚΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΝ».
(του συντάκτη)
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ «ΑΠΙΤΕ!»
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΑΜΙΛΛΑΣ και ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ!
Το «Άπιτε» αποτελεί τον υπότιτλο της στήλης με τίτλο «ΕΤΥΜΟΛΟΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ», όπου αρθρογραφούμε ανά δυο εβδομάδες στην σελίδα 14.
Ο «Θουκυδίδειος» Επιτάφιος του Περικλή, βιβλίο «ΙΣΤΟΡΙΑΙ», Β', 35-46), το αποκορύφωμα του Ρητορικού και Ιστορικού λόγου, τελειώνει με ένα «ἄπιτε» ή άλλως «ἀποχωρεῖτε». Όλοι οι μελετητές του Θουκυδίδη ερμηνεύουν και τα δύο ως «γυρίστε στο σπίτι σας, πηγαίνετε, go, gehen, depart, discedite». Θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει όλες τις ερμηνείες που δίνονται σε μια μόνο λέξη: οἴκαδε. Με την ερμηνεία αυτή, στο τέλος μάλιστα του λόγου, χαλάει η όλη εικόνα του Επιταφίου, ή μένει λειψή. Είναι όμως δυνατό να δεχθούμε ότι επιδέξιος χειριστής υψηλού λόγου θα «κατέστρεφε» έτσι το επίτευγμά του; Πιστεύω ότι το «Ἄπιτε» όχι μόνο δεν υποβιβάζει τον λόγο, αλλά αντίθετα τον αναβιβάζει και τον κορυφώνει.
Όλος ο λόγος, που αξίζει να μελετηθεί, εικονίζει την Αθηναϊκή Δημοκρατία σε αγαλμάτωση, ήτοι σε ιδεώδη μορφή, δυναμική και αγωνιστική. Είναι Δημοκρατία Ολυμπιακή. Ο λόγος όλος που την παρουσιάζει, είναι προβολή της προετοιμασίας αγώνων σε πολλά και ποικίλα πεδία. Είναι αγωνιστική προπαρασκευή. Ο Περικλής προδιδάσκει (κεφ. 40) και αθλοθετεί (κεφ. 46).
«Ἆθλα οἷς γάρ κεῖται ἀρετῆς μέγιστα, τοῖς δέ καί ἄνδρες ἄριστοι πολιτεύουσι». (Επιτάφιος, κεφ. 46,2)
[= Γιατί σε όποιους ανθρώπους έχουν καθιερωθεί πάρα πολύ μεγάλα βραβεία αρετής, εκεί ακριβώς (σε αυτούς) ζουν και άνδρες άριστοι / πολύ καλοί και χρήσιμοι πολίτες].
Τα άθλα αρετής είναι μόνιμα, όχι κατά όρεξη και κατά περίπτωση τιθέμενα. «Κεῖται» και περιμένουν τους αθλητές σε ποικίλους τομείς να αγωνισθούν και να ξεχωρίσουν ως «εὐδοκιμοῦντες. Όλη η πολιτεία ως κονίστρα εμβολιάζεται με Ολυμπιακή πνοή. Πολίτης και Πολιτεία αξίζουν για το όραμά τους που πραγματώνεται με άμιλλα και με άνοιγμα νέων εκάστοτε οριζόντων. Το «νῦν» ανταγωνίζεται το «ἀεί» και ορέγεται να κάμει «πᾶσαν μέν θάλασσαν καί γῆν γενέσθαι ἐσβατόν» (κεφ. 41,4).
Τι χρειάζεται μετά την προετοιμασία και την τοποθέτηση των αθλητών; το παράγγελμα! Ποιο; αυτό που δινόταν σε δρομείς. Ακριβώς το ίδιο, το «ἄπιτε». Με το «ἄπιτε» ο Περικλής δίνει το σύνθημα για εκκίνηση. Το «ἄπιτε» είναι κορυφαία στιγμή κάθε αγώνα κάθε, άμιλλας (ἅμα = ὁμοῦ + ἅλλεσται = σκιρτώ, πηδώ, τινάσσομαι· συσκίρτηση, συναπήδηση, συντίναξη).
Το «ἄπιτε» λοιπόν δεν σημαίνει: εδώ τελειώσαμε, πηγαίνετε καθένας στο σπιτάκι του, διαλυθείτε ήσυχα. Δεν είναι τέλος (Finis). Είναι η αρχή (INITIUM) του αγώνα. Είναι η διαχωριστική στιγμή του βαθυσήμαντου ζεύγους «λόγος - ἔργον». Όσα ειπώθηκαν στα 12 κεφ. του Επιταφίου είναι ο λόγος; Όσα ακολουθούν είναι το έργον. Και τι ενδιαφέρει περισσότερο τον Περικλή, ο λόγος ή το έργον; Είκοσι φορές στον Επιτάφιο τονίζεται ποικιλοτρόπως η σημασία και η υπεροχή του έργου, αυτού που θα ακολουθήσει μετά το παράγγελμα «ἄπιτε».
Η σειρά είναι ήδη γνωστή από τον Όμηρο: ἡ ρῆσις, -ιος = ο λόγος, η ομιλία, και ἡ πρῆξις, -ιος = η πράξη, η ενέργεια, το αποτέλεσμα, το όφελος.
«Αὐτάρ ἀκούεις μύθων ἡμετέρων καί ρήσιος» (Οδύσσεια, φ', 291).
(= Και τις κουβέντες μας ακούς κι όλα τα μυστικά μας).
«Οὐ γάρ τις πρῆξις πέλεται κρυεροῖο γόοιο» (Ιλιάς, Ω, 524)
(= Γιατί με τα πικρά κλάματα/μοιρολόγια δεν πετυχαίνουμε τίποτε).
Κι ο αθλοθέτης Περικλής (= αθλητής πολιτικών) ελπίζει: ὁ λόγος ἄν φανείη ἰσόρροπος τῶν ἔργων (κεφ. 42,2). (= Ο λόγος γι' αυτούς τους νεκρούς θα μπορούσε να αποδειχθεί ισάξιος/ισοδύναμος με τα έργα τους.
Χωρίς το έργον που ακολουθεί στο «ἄπιτε» (και περιλαμβάνει και θάνατο υπέρ της πόλεως) η πολιτική αρετή θα ήταν λειψή. Το «ἄπιτε» δεν προτρέπει οἴκαδε [= επιστροφή στην πατρίδα/σπίτι] αλλά Ολυμπόνδε (= στον Όλυμπο).
Σε γενική απόφανση σημειώνουμε ότι οι Έλληνες είναι ή ήταν αριστομανείς μάλλον παρά ισομανείς. Και ό,τι παραλάβουν από τους βαρβάρους «κάλλιον τοῦτω εἰς τέλος ἀπεργάζονται» (Πλάτων, 427-347, «Επινομίς» 987d).
Το σύνθημα που εκστομίζει, ο αφέτης, ο Ελλανοδίκης, είναι «ἄπιτε»! (β᾽ πληθ. προσ. προστακτικής ενεστώτα του ρημ. απέρχομαι). Σημαίνει όχι απλώς «ξεκινήστε», «εμπρός», αλλά φύγετε από εκεί που είστε, δηλαδή εγκαταλείψετε την ισότητα. Αποδεσμευθείτε. Μετά την εκκίνηση η ισότητα εξαφανίζεται, αλλά η διαφορά θα φανεί και θα καταγραφεί στην παράλληλη γραμμή αυτή του τέρματος. Εδώ θα εκλάμψει ο πρώτος και θα ιεραρχηθούν όλοι οι σταδιοδρόμοι. Το «ἄπιτε» της Ολυμπίας δεν διαφέρει ουσιαστικά από το «ἄπιτε» της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, όπως την σμιλεύει ο Περικλής. Ο κορυφαίος πολιτικός και παιδευτής βλέπει την πολιτεία ως στίβο άθλησης και ψυχικής έξαρσης.
ΤΙ ΗΤΑΝ Η ΥΣΠΛΗ(Γ)Ξ - ΓΟΣ
«ΚΑΘΑΡΗ» ΕΚΚΙΝΗΣΗ
Σχοινί που ήταν τεντωμένο κατά μήκος της αφετηρίας στο στάδιο και αφηνόταν κάτω, όταν οι όπισθεν αυτού σταδιοδρομούντες επρόκειτο να ξεκινήσουν.
«Ἑστάναι ὥσπερ ἐφ᾽ ὕσπληγγος»
(= έτοιμος προς το σταδιοδρομῆσαι) Ιώσηπος, 37-100
«ὥσπερ ἀπό ὕσπληγος ἀναπεστών»
(Πλάτων, 427-347, «ΦΑΙΔΡΟΣ», 254e) (= καθώς όταν κλίνει προς τα πίσω, μετά την πτώση της ύσπληγγος).
Η εκκίνηση στους αγώνες δρόμου ήταν πάντοτε προβληματική, αφήνοντας στους αθλητές περιθώρια να «κλέψουν» ξεκινώντας προτού δοθεί το σύνθημα, χωρίς να γίνουν απαραίτητα αντιληπτοί.
Η αποτροπή τέτοιων περιστατικών υπήρξε μέλημα των υπευθύνων των αθλητικών διοργανώσεων από την αρχαιότητα. Αυτό μαρτυρεί η ύσπληξ (παραπάνω σκίτσο), ένας μηχανισμός εκκίνησης αγώνων δρόμου, ο οποίος χρονολογείται από τον 4ο αιώνα π.Χ., και έχει φθάσει στις ημέρες μας από παραστάσεις σε αγγεία και περιγραφές της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής εποχής. Στην ουσία επρόκειτο για ένα μηχανισμό απλό αλλά αποτελεσματικό: δύο οριζόντια σχοινιά στο ύψος της κοιλιάς / μέσης και των γονάτων των αθλητών στηρίζονταν τεντωμένα σε δύο κάθετους ξύλινους πασσάλους, που ήταν τοποθετημένοι σε μηχανισμούς μπροστά από τους δρομείς.
Δίνοντας το σύνθημα ο αφέτης απελευθέρωνε ένα στρεπτικό ελατήριο κάνοντας τους πασσάλους να πέσουν απότομα και εξασφαλίζοντας την ταυτόχρονη εκκίνηση των δρομέων. Κατάλοιπα των λίθινων βάσεων στις οποίες ήταν τοποθετημένοι οι μηχανισμοί των πασσάλων έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής σε τέσσερα αρχαία ελληνικά στάδια, με σπουδαιότερο της Νεμέας, όπου απ' αυτό έγινε και η αναπαράστασή της.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΣΠΛΗΓΟΣ
Καταχρηστικώς η αφετηρία του δρόμου, κυρίως το μαστίγιο - βουκέντρα από τρίχες γουρουνιού, παράγεται από το ρήμα πλήττω με το μαστίγιο από τρίχες ὑῶν = χοίρων. Ή από την πρόθεση ὑπό < ὑπόπληξ και με συγκοπή της συλλαβής πο και πλεονασμού του -σ- < ὕσπληξ, όπως από το «ὑπότερος = ὕστερος.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ 20% ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΏΝ ΠΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΝΟΥΝ ΤΗΝ 9ΧΡΟΝΗ ΒΑΣΙΚΗ, ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ! (στην εφημ. "Καθημερινή").
Βιώνουμε σήμερα μια «κοσμογονία» αλλαγών στον εκπαιδευτικό χώρο με προεξαγγελίες τυμπανοκρουστικές για Ανοιχτό, Αναπτυγμένο, Ψηφιοποιημένο σχολείο, για ψηφιακό βοηθό για τις διανοητικές μας εργασίες, για πολλαπλό βιβλίο, Εισαγωγή μαθήματος ρομποτικής και τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ), για αναβάθμιση της λογοτεχνίας με ολοκληρωμένη διδασκαλία έργων κ.ά. αλλαγές που αποβλέπουν στην κατάργηση της αποστήθισης και της ανάπτυξης της κριτικής σκέψης.
Φοβάμαι ότι όλα αυτά θα δυσχεράνουν έτι περισσότερο τη μαθησιακή διαδικασία και θα πετύχουν το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδιώκουν. Ήτοι ατροφία της νοημοσύνης των ανθρώπων και ακρωτηριασμό της σκέψης, της κρίσης και της φαντασίας τους.
Το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα που θαυμάζαμε και θέλαμε να υιοθετήσουμε επιστρέφει στο... παρελθόν, στην παραδοσιακή εκπαίδευση με χαρτί, μολύβι, βιβλία και στυλό. Παύουν να χρησιμοποιούν τις ψηφιακές συσκευές, γιατί τους δημιουργούν νευρώσεις, απώλεια συγκέντρωσης, προβλήματα με την όραση και αυξανόμενο άγχος. Ενώ οι Φινλανδοί εισάγουν τον ΑΝΤΙ-ΟΘΟΝΙΣΜΟ και τον ΑΝΤΙ-ΤΑΜΠΛΕΤΙΣΜΟ, εμείς επιμένουμε στην Ψηφιακή Μεταρρύθμιση της Εκπαίδευσης, η οποία φοβάμαι πως θα καταλήξει σε ψοφιακή! Και θα συνεχίσει η ΠΑΙΔΕΙΑ ΜΑΣ ΝΑ ΕΚΤΡΕΦΕΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΠΑΙΔΕΙΑ!
Αγαπητοί Φιλέβδομοι αναγνώστες, τακτικοί και άτακτοι, σας εύχομαι με την αρχή του νέου χρόνου 2025 και τη χάραξη των νέων στόχων σας να ευοδωθούν με έντιμο αγώνα και επίμονη προσπάθεια! ΑΠΙΤΕ!
ΠΗΓΗ: Από την στήλη του γράφοντος «ΕΤΥΜΟΛΟΓΩ ΑΡΑ ΥΠΑΡΧΩ – “ἄπιτε”», άρθρο «’Εξ Ἀριστείας ἄρχεσθαι & Ἀρεσκείας παύεσθαι», στην εφημ. «Εβδόμη», 14.1.2025. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου