Η Αίγυπτος, πριν ονομαστεί έτσι (από την αίγα, ή το αίθω), λεγόταν Θήβαι, Αερία / Ηερίη, Μέλας και Μεστραία - Ήταν η γη του Ερμού (Ερμοχύμιος γη / Ερμού ψήφος) Ο Έλληνας βασιλιάς Αίγυπτος λεγόταν και Ραμεσσής (> Ραμσής)

Των Δημήτρη Συμεωνίδη(*) – Γιώργου Λεκάκη

Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες έχουμε διάφορες ονομασίες της χώρας, προτού ονομαστεί Αίγυπτος:

1.Αερία / Ηερίη

2.Μέλας

3.Θήβαι - βλ. επίσης: Γ. Λεκάκη «ΘΗΒΑ, η θαυμάσια πόλη: Η Εκατόμπυλος Θήβα Αιγύπτου, και η Επτάπυλος Θήβα Βοιωτίας», ημερολόγιο 2025, έκδ. Φροντιστήριον Θηβαϊκής Αρχαιογνωσίας, έκδ. 2024.

4.Ερμοχύμιος γη / Ερμού ψήφος

5.Μεστραία / Μέσερ > ΜΙΣΡ, Μισίρι (Γκουμχουρίγια Μισρ ελ-Αραμπίια).

Ετυμολογικό Μέγα, Kallierges:
Ἢ ἀπὸ Αἰγύπτου τοῦ Νείλου· ὁ γὰρ Νεῖλος πρότερον Αἴγυπτος ἐκαλεῖτο (29,9).

Ἠερίη: Ἡ Αἴγυπτος τὸ πρὶν ἐκαλεῖτο· ὅτι τοῖς ἐπ' αὐτὴν πλέουσι, κοίλη οὖσα, οὐ φαίνεται πρὶν ἂν σχεδὸν ὁρμισθῶσι, καὶ τότε ὥσπερ ἐξ ὁμίχλης καὶ ἀέρος κεκαλυμμένη φαίνεται (421,11).

 

Ετυμολογικό Genuinum “Etymologicum magnum genuinum. Symeonis etymologicum una cum magna grammatica. Etymologicum magnum auctum, vol. 1”, εκδ. Lasserre, F., Livadaras, N. Rome, Ateneo, 1976, 169,1:

Αἴγυπτος· ἀπὸ Αἰγύπτου βασιλέως, τοῦ Βήλου· ἢ ἀπὸ  Αἰγύπτου τοῦ Νείλου· ἢ Αἴγυπτος αἰ[γίποτος] παρὰ τὸν τράγον, ὃν Αἰγύπτιοι σέβουσι, ἐξαιρέτως δὲ τοὺς Μενδησίου· ἢ Αἴγυπτος διὰ τὸ αἶγας πίονας ἔχειν.

 

Ετυμολογικό Γουδιανό, 37,22:
κέκληται δὲ Αἴγυπτος ἀπὸ Αἰγύπτου τινὸς βασιλεύσαντος ἐν αὐτῇ.

 

Ετυμολογικό Symeonis, 1,120,9, gen. 167.
αἴγυπτος· ἀπὸ, ἢ ἀπὸ τοῦ, Αἰγύπτου ποταμοῦ ἤτοι τοῦ Νείλου, διὰ τὸ αἶγας πίονας ἔχειν.

 

Ησύχιος, 5962,1:
Ἑρμοχύμιος γῆ· ἡ Αἴγυπτος τὸ πρότερον οὕτως ἐκαλεῖτο Ἑρμοῦ ψῆφος.

 

Φώτιος “Photii patriarchae lexicon, vol. 1 (Α – Δ)”, Ed. Theodoridis, C. Berlin: De Gruyter, 1982, 517, 1:
Αἰγύπτης· συβώτης, νομεύς.
Αἴγυπτος· ὁ Νεῖλος ποταμός, ἀφ' οὗ καὶ ἡ χώρα ὑπὸ τῶν νεωτέρων Αἴγυπτος ἐκλήθη.

 

Στέφανος Βυζάντιος, Ethnica epitome, εκδ. Meineke, A. Berlin, Reimer, 1849, Repr. 1958, 30,9:
Ἀερία, ἡ Αἴγυπτος, παρὰ τὸν ἀέρα.

 

Ψευδο-Ζωναράς, Λεξικον, 77,32:
Αἴγυπτος, ἀπὸ Αἰγύπτου βασιλέως τοῦ Βήλου, ἢ ἀπὸ Αἰγύπτου τοῦ Νείλου.

 

Τα Αρχαία Ονόματα της Αιγύπτου

 

Ηρόδοτος, 2,177, 1:
Ἐπ' Ἀμάσιος δὲ βασιλέος λέγεται Αἴγυπτος μάλιστα δὴ τότε εὐδαιμονῆσαι καὶ τὰ ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ τῇ χώρῃ γινόμενα καὶ τὰ ἀπὸ τῆς χώρης τοῖσι ἀνθρώποισι, καὶ πόλις ἐν αὐτῇ γενέσθαι τὰς ἁπάσας τότε δισμυρίας τὰς οἰκεομένας.

Αίλιος Ηρωδιανός και Ψευδο-Ηρωδ. De prosodia catholica, 3,1,223,3
 τὸ μέντοι Αἴγυπτος – ἡ χώρα καὶ ὁ ποταμός.

Και:
Ἀετία· οὕτως ἐκλήθη ἡ Αἴγυπτος ἀπό τινος Ἰνδοῦ Ἀετοῦ (3,1,287,5)

Ἀερία ἡ Αἴγυπτος παρὰ τὸν ἀέρα (3,1,298,22).

Ψευδο-Πλούταρχος, De fluviis “Geographi Graeci minores, vol. 2”, εκδ. Müller, K. Paris: Didot, 1861, επανέκδ. 1965 (16,1,3):
 Ἐκαλεῖτο δὲ τὸ πρότερον Μέλας ἀπὸ Μέλανος τοῦ Ποσειδῶνος· ὕστερον δὲ Αἴγυπτος ἐπεκλήθη δι' αἰτίαν τοιαύτην.

Ζηνόβιος, Epitome collectionum Lucilli Tarrhaei et Didymi, “Corpus paroemiographorum Graecorum, vol. 1”, Ed. von Leutsch, E.L., Schneidewin, F.G. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1839, επανέκδ. 1965, Centuria 2 6,12:
Ἡ δὲ αἰτία, δι' ἣν αἱ Δαναΐδες κατεκρίθησαν τὴν τιμωρίαν ταύτην, οὕτως ἔχει. Αἴγυπτος καὶ Δαναὸς ἀδελφοὶ ὄντες τῆς τῶν Μελαμπόδων ἐκράτουν γῆς, ἥτις νῦν Αἴγυπτος καλεῖται.

 

Χάραξ, Fragmenta, FHG 3, εκδ. Müller, K. Paris: Didot (1841 - 1870) Fragment 24,1:
Αἴγυπτος καὶ ἡ χώρα καὶ ὁ ποταμὸς ἐκλήθη ἀπὸ Αἰγύπτου, ὡς Χάραξ· «Αἴγυπτος, Βήλου παῖς ὢν καὶ Ἀερίας τῆς καὶ Ποταμίτιδος, βασιλεύσας ἔτη τετταράκοντα τρία.

Μανέθων, Fragmenta (50a,53):
 Ἡ δὲ χώρα ἐκλήθη ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ ὀνόματος Αἴγυπτος. Λέγει γὰρ ὅτι ὁ μὲν Σέθωσις ἐκαλεῖτο Αἴγυπτος, Ἄρμαϊς δὲ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ Δαναός.

Θεόφιλος Απολ., Ad Autolycum (3,20,27):
Αἴγυπτος δὲ ἡ χώρα ἐκλήθη ἀπὸ τοῦ βασιλέως Σέθως· ὁ γὰρ Σέθως, φασίν, Αἴγυπτος καλεῖται.

 

Γρηγόριος Κεδρηνός, Compendium historiarum, 1,38,14:
ὧν ὁ Βέλος μὲν τὴν Σίδα γεγάμηκεν, ἀφ' ἧς Αἴγυπτον καὶ Δαναὸν ἔσχεν υἱούς,
ἐξ οὗ καὶ ἡ χώρα Αἴγυπτος κέκληται· ὁ Ἀγήνωρ δὲ ἐπὶ τὴν Φοινίκην ἐλθὼν ἠγάγετο τὴν Τυρώ, ἐξ ἧς Κάδμος ἐγεννήθη καὶ Φοῖνιξ καὶ Σύρος καὶ Κίλιξ καὶ θυγάτηρ Εὐρώπη καλουμένη.

 

Γηργόριος Σύγγελος, Ecloga chronographica, 182,5:
Ῥαμεσσῆς [σ.σ.: > Ραμσής] δὲ ὁ ἀδελφὸς αὐτοῦ ὁ καὶ Αἴγυπτος καλούμενος ἐβασίλευσεν Αἰγύπτου ἔτη ξηʹ, μετονομάσας τὴν χώραν Αἴγυπτον τῷ ἰδίῳ ὀνόματι, ἥτις πρότερον Μεστραία, παρ' Ἕλλησι δὲ Ἀερία ἐλέγετο.

 

Ολυμπιόδωρος, In Aristotelis meteora commentaria, 117,6:

Καὶ τὸ ἀρχαῖον ἡ Αἴγυπτος Θῆβαι καλούμεναι.

 

Γεώργιος Χοιροβοσκός, Epimerismi in Psalmos “Georgii Choerobosci epimerismi in Psalmos, vol. 3”, εκδ. Gaisford, T., Oxford, Clarendon Press, 1842, 155,6: 

ΑΙΓΥΠΤΟΣ, παρὰ τὸ αἴθω τὸ καίω, ἡ διακεκαυμένη τῷ ἡλίῳ, ἢ παρὰ τὸ πίονας αἶγας ἔχειν· σημαίνει τρία, τὴν χώραν, ὡς τὸ Αἴγυπτον δέ με θυμὸς ἀνώγει ναυτίλλεσθαι· τὸν ποταμὸν, ὡς τὸ στήσας δ' ἐν Αἰγύπτῳ ποταμῷ νέας ἀμφιελίσσας, καὶ γίνεται παρὰ τὸ τὴν αἶαν ποτίζειν· καὶ τὴν ἁμαρτίαν, καθὰ “ἐφύγομεν Αἴγυπτον.

Τέλος, η χώρα πήρε το όνομα Αίγυπτος από τον Αίγυπτο, δίδυμο αδελφό του Δαναού – βλ. Μιχαήλ Αποστόλιος, Collectio paroemiarum, Centuria 5,24,3:
 ὁ μὲν Αἴγυπτος εἶπε παῖδας πεντήκοντα ἄῤῥενας· ὁ δὲ Δαναὸς πεντήκοντα θυγατέρας, ὃς φθονῶν τῷ ἀδελφῷ Αἰγύπτῳ διὰ τὴν τῶν ἀῤῥένων παίδων κτῆσιν καὶ φοβηθεὶς ὅπως μὴ ὑπ' αὐτοῦ ἐκβληθῇ τῆς βασιλείας ἀνδρωθέντων τῶν υἱῶν αὐτοῦ, ἐδίωξεν αὐτὸν εἰς Αἴγυπτον ἅμα τοῖς παισίν, ὅθεν καὶ ἀπ' αὐτοῦ ἡ χώρα Αἴγυπτος ἐκλήθη.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας (TLG).

(*) Ο Δ. Συμεωνίδης είναι δημοσιογράφος / ανταποκριτής της Ε.Σ.Ε.Μ.Ε. (Ένωση Συντακτών Ευρωπαϊκών Μέσων Ενημέρωσης).

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 29.12.2024.