Του Γιώργου Λεκάκη
Η Πορφυρεών ή Πορφυρέων πόλις / Πορφυρεόπολις / Πορφυρεούπολις / Πορφυραίον ήταν μια αρχαία ελληνική παραλιακή πόλη στην Ανατολική Μεσόγειο, γνωστή από τον 5ο αι. π.Χ. τουλαχιστον, αλλά ιδία στην ύστερη ρωμαϊκή εποχή, ως επαρχία της Φοινίκης(*)/ Phoenice Prima, με μια επισκοπή υπαγόμενη στην μητροπολιτική έδρα της επαρχίας της Τύρου.
Στην επαρχία αυτή υπήρχαν δύο πόλεις με αυτό το όνομα:
- η μία, που περιγράφεται από τον Έλληνα συγγραφέα Σκύλακα(*) (104.12 - 5ος αι. π.Χ.), και τον Στέφανο Βυζάντιο[1], ήταν βόρεια της Σιδώνος.[2] Αντιστοιχεί στο σημερινό Jieh[3] του Λιβάνου, στον 33ο παράλληλο [33°39′56.51″N 35°25′36.46″E], 23 χλμ. νότια της Βηρυτού./
και
- η άλλη, ίσως 6-7 μίλια βόρεια του ιερού όρους του Διός, Καρμηλου.[4]
Από τις δυο αυτές, η πρώτη θα μας απασχολήσει σε αυτό το σημείωμα:
Τα ερείπια της αρχαίας Πορφυρεώνος ίσως είναι κοντά στην Βήλο / Βέλος / Belus, τον ποταμό Nahr Namein, στην άμμο του οποίου μπορεί να δει κανείς ακόμη το murex brandaris και το murex trunculus (αγκαθόψαρο), από το οποίο εξάγεται η περίφημη πορφυρή βαφή της Τύρου, και η οποία έδωσε το όνομά της στην πόλη και τους εμπόρους της: φοινίκη > φοίνικες(*).
Αναφέρεται ως «Notitia Episcopatuum» Αντιόχειας του 6ου αι., αλλά όχι του 10ου αι. Γνωστοί πέντε από τους επισκόπους του:
- Θωμάς, 451 μ.Χ.
- Αλέξανδρος, στα τέλη του 5ου αιώνα
- Θεόδωρος, 518
- Χριστόφορος, 536
και
- Παύλος (σύγχρονος του Ιουστινιανού Β'), 565-578.[5]
Είναι επίσης γνωστό, ότι ένας ναός αφιερωμένος στην Υπεραγία Θεοτόκο, εκτίσθη εδώ από τον Ιουστινιανό Α'.
Αργοτερα αναφερόταν ως En Neby Yunas, πόλις των Ιώνων…
Το 1914, ο G. Contenau εντόπισε την βασιλική και την συνοικία και την νεκρόπολη. Αλλά οι πρώτες ανασκαφές στον χώρο πραγματοποιήθηκαν μετά από… 60 χρόνια: Το 1975 από τον R. Saidah (Τμήμα Αρχαιοτήτων Λιβάνου). Στην συνέχεια απεκαλύφθη σημαντικό μέρος των οικιστικών κτισμάτων της βυζαντινής περιόδου.[6] Οι εργασίες διακόπηκαν με το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου… Από το 2004, η έρευνα διεξάγεται από μια πολωνο-λιβανέζικη αποστολή του Κέντρου Μεσογειακής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας, υπό την επίβλεψη του καθηγητή T, Waliszewski.
Σωστική ανασκαφή για την ανέγερση ξενοδοχείου, στην θέση της… νεκρόπολης, κατέγραψε τάφους της ρωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου, καθώς και μεγάλο αριθμό ελληνιστικής και ρωμαϊκής κεραμικής, τόσο εισαγόμενης όσο και τοπικής παραγωγής. Τα επόμενα χρόνια έγιναν εργασίες κυρίως στην βασιλική και την αρχαία συνοικία. Στην βασιλική επιβεβαιώθηκε χρήση της τον 5ο αιώνα - αλλά θα μπορούσε να είχε κτιστεί ενωρίτερα - τον 4ο αιώνα. Εξετάσθηκε ένα σημαντικό μέρος της συνοικίας, περίπου 100 δωμάτια που χρονολογούνται στην ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο. Αναγνωρίσθηκαν αρχαία στρώματα από την Εποχή του Χαλκού και του Σιδήρου.
Με βάση την ανάλυση μνημείων, κυρίως νομισμάτων και κεραμικών, μπορεί να εκτιμηθεί ότι ο οικισμός εγκαταλείφθηκε τον 7ο αιώνα.
Στα βόρεια της συνοικίας εντοπίσθηκε κέντρο παραγωγής κεραμικών και υπολείμματα οινοποιητικής εγκατάστασης. Η οικονομία των κατοίκων θα μπορούσε να βασίζεται στο εμπόριο τοπικών προϊόντων, όπως το ελαιόλαδο, το κρασί και τα κεραμικά αγγεία. Ασκήθηκε επίσης το ψάρεμα. Ανακαλύφθηκαν εξαρτήματα αλιείας - αγκίστρια και βάρη για δίκτυα.
Μια ανοιξιάτικη ημέρα του 1975, μια μπουλντόζα που έσκαβε άμμο σε μια παραλία στον νότιο Λίβανο έβγαλε από τους αμμόλοφους πέτρες με υπολείμματα τοιχογραφιών...
Αυτή η τυχαία ανακάλυψη οδήγησε στις ανασκαφές πλήρους κλίμακας ενός οικισμού της Ύστερης Αρχαιότητας, που αργότερα ταυτίστηκε με την αρχαία Πορφυρεώνα…
Η εξερεύνηση της συνοικίας και μιας μεγάλης βασιλικής εκκλησίας έφεραν στο φως σχεδόν 300 θραύσματα τοιχογραφιών, που αναπαριστούν κοσμηματοπώλες, ανθρώπινες μορφές, ζώα, φυτά, γεωμετρικά μοτίβα και ζωγραφισμένες ελληνικές επιγραφές!
Η σημασία της ανακάλυψης έγινε αμέσως σαφής: Η αφθονία των εικαστικών πινάκων και του εικονογραφικού ρεπερτορίου που αντιπροσωπεύουν, παραμένουν ασύγκριτα ευρήματα, σχετικώς με οποιονδήποτε άλλο αρχαιολογικό χώρο της Ύστερης Αρχαιότητας στην Ανατολική Μεσόγειο...
Δυστυχώς, λόγω των ταραχωδών γεγονότων της σύγχρονης ιστορίας του Λιβάνου, το σύνολο παρέμεινε αναξιοποίητο, μη μελετημένο, αδημοσίευτο και ουσιαστικά ξεχασμένο για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες...
Μόλις εξεδόθη ένας τόμος, αποτέλεσμα μιας περιεκτικής μελέτης για τις τοιχογραφίες από την Πορφυρεώνα, που πραγματοποιήθηκε το 2014 - 2019 στο πλαίσιο της κοινής αρχαιολογικής αποστολής του Πολωνικού Κέντρου Μεσογειακής Αρχαιολογίας (PCMA) του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας και της Γενικής Διεύθυνσης του Λιβάνου Αρχαιοτήτων (DGA). Τίτλος του «LATE ANTIQUE WALL PAINTINGS FROM PORPHYREON IN THE SIDON HINTERLAND». Συγγραφέας η J. M. BURDAJEWICZ.
Η μελέτη πραγματεύεται ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της εικονογραφίας των συγκεκριμένων παραστάσεων και των συνολικών εικονογραφικών θεμάτων της βασιλικής και των σπιτιών, αρχιτεκτονικά πλαίσια, στυλ και καλλιτεχνικές ιδιότητες, χρονολόγηση, τεχνικές εκτέλεσης και χρησιμοποιημένα υλικά. Παρουσιάζει επίσης την τρέχουσα κατάσταση των πινάκων και ένα έργο συντήρησης που συνόδευσε την έρευνα.
Η μελέτη των τοιχογραφιών από την βασιλική και τα σπίτια της Πορφυρεώνος είναι μια σημαντική συμβολή στο εξαιρετικά ανεξερεύνητο θέμα των τοιχογραφιών της Ύστερης Αρχαιότητας από την Ανατολική Μεσόγειο και τον ιδιαίτερο ρόλο τους ως απόγονοι της ελληνικής, ρωμαϊκής ζωγραφικής και προδρόμους της βυζαντινής τέχνης.
Το Polish Publications in Mediterranean Archaeology είναι μια σειρά βιβλίων του PCMA UW, που εκδίδεται από τους Publishers Peeters. Η δημοσίευση αποτελεί μέρος της Σειράς Εκδόσεων του Προγράμματος Λιβάνου του PCMA UW και της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού του Λιβάνου.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ: Polish Publications in Mediterranean Archaeology 7, Peeters Publishers, ISBN: 9789042950566, σελ.: XLII-541.
ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Σύγχρονης Ελλάδος περιήγησις". ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.4.2024.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Vailhé «Échos d'Orient», X, 1907, 1911.
(*) 104. Συρια και Φοινικη. Ἔστι μετὰ Κιλικίαν ἔθνος Σύροι. Ἐν δὲ τῇ Συρίαι οἰκοῦσι τὰ παρὰ θάλατταν Φοίνικες(*) ἔθνος, ἐπὶ στενὸν ἔλαττον ἢ ἐπὶ τετταράκοντα σταδίους ἀπὸ θαλάττης, ἐνιαχῆ δὲ οὐδὲ ἐπὶ σταδίους ιʹ τὸ πλάτος. Ἀπὸ δὲ Θαψάκου ποταμοῦ ἐστὶ Τρίπολις Φοινίκων, Ἄραδος νῆσος καὶ λιμήν, βασίλεια Τύρου, ὅσον ηʹ στάδια ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ἐν τῇ χερρονήσῳ ἑτέρα πόλις Τρίπολις· αἵτη ἐστὶν Ἄραδου καὶ Τύρου καὶ Σιδῶνος· ἐν τῷ αὐτῷ τρεῖς πόλεις καὶ περίβολον ἑκάστῃ τοῦ τείχους ἴδιον ἔχει· καὶ ὄρος Θεοῦ πρόσωπον, Τριήρης [πόλις] καὶ λιμήν, Βηρυτὸς πόλις καὶ λιμήν, Βορινός, Πορφυρέων πόλις, Σιδὼν πόλις καὶ λιμὴν κλειστός, Ὀρνίθων πόλις Σιδωνίων (Ἀπὸ Λεόντων πόλεως μέχρι Ὀρνίθων πόλεως), Τυρίων πόλις Σάραπτα, ἄλλη πόλις Τύρος λιμένα ἔχουσα ἐντὸς τείχους· αὕτη δὲ ἡ νῆσος βασίλεια Τυρίων, καὶ ἀπέχει στάδια ἀπὸ θαλάττης γʹ.
Παλαίτυρος πόλις καὶ ποταμὸς [ὃς] διὰ μέσης ῥεῖ, καὶ πόλις τῶν [Ἐκδίππων] καὶ ποταμὸς καὶ Ἄκη πόλις, ἔξω πἠ πόλις Τυρίων· Κάρμηλος] ὄρος ἱερὸν Διός· Ἄραδος πόλις Σιδονίων [..] καὶ ποταμὸς Τυρίων· Δῶρος πόλις Σιδονίων· Ἰόππη πόλις ἐκτεθῆναί φασιν ἐνταῦθα τὴν Ἀνδρομέδαν τῷ κήτει· Ἀσκάλων πόλις Τυρίων καὶ βασίλεια. Ἐνταῦθα ὅρος ἐστὶ τῆς Κοίλης Συρίας. Παράπλους Κοίλης Συρίας [ἀπὸ Θαψάκου ποταμοῦ μέχρι] Ἀσκάλωνος στάδια ͵βψʹ. Ἀραβία. [Μετὰ δὲ Συρίαν εἰσὶν Ἄραβες] ἔθνος, νομάδες ἱππεύοντες [καὶ νομὰς ἔχοντες παντοδαπῶν βοσκημάτων, οἰῶν καὶ αἰγῶν […] καὶ καμήλων· ἔστι δὲ αὕτη […] ἔστι τὰ πολλὰ ἄ[…]τε τὴν Αἴγυπτον […]ἐν αὐτῇ κολ […] ἔστιν ἐκ τῆς […] [ἔξωθεν θαλαττα […] [θάλατταν […] καὶ […].
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Αναφέρει την Πορφυρεώνα, πόλη της Φοινίκης(*). Το εθνικόν Πορφυρεώνιος και Πορφυρεωνίτης. Με παρόμοιο όνομα αναφέρει την Νίσυρο (Πορφυρίς, από τους «έν αυτή πορφυρέων» κατοίκων της) και την Πορφυρίτιδα, πόλις της Αραβίας, κατ’ Αίγυπτον.
[2] Αναφέρεται επίσης και από τον Palerin του Bordeaux, 8 μίλια από την Σιδώνα.
Οι ιστορικοί των Σταυροφοριών (Ουίλιαμ της Τύρου και Ιάκωβος του Βίτρι) συγχέουν αυτήν την πόλη με την Χάιφα / Caipha > Haifa. Ο Συμεών ο Στυλίτης ο Νέος, σύγχρονος του Παύλου, επίσκοπος Πορφυραιώνος, βεβαιώνει ότι η επισκοπική πόλη μπορεί να βρεθεί κοντά στα Κάστρα, τόπος που κατοικείται από Σαμαρείτες. Την ίδια εποχή, ο Ψευδο-Αντωνίνος εντοπίζει τα Κάστρα / Castra Samaritanorum a Sucamina (Caipha) milliario subtus monte Carmelo νότια του Πορφυραιώνος.
[3] Al-Jiya, Al-Ǧiyya, Jiye, Jiyeh.
[4] Βλ. Ψευδο-Αντωνίνο.
[5] Βλ. M. le Quien «Oriens Christianus, in quatuor Patriarchatus digestus: quo exhibentur ecclesiæ, patriarchæ, cæterique præsules totius Orientis. Tomus secundus, in quo Illyricum Orientale ad Patriarchatum Constantinopolitanum pertinens, Patriarchatus Alexandrinus & Antiochenus, magnæque Chaldæorum & Jacobitarum Diœceses exponuntur» ex Typographia Regia, Παρίσιοι, 1740.
[6] Μωσαϊκά από αυτές τις ανασκαφές ευρίσκονται τώρα στο μουσείο στο Beit ad-Din.
(*) Ας μη συγχέονται αυτοί οι (Ελληνο)Φοίνικες με τους (Σημιτο)Φοίνικες. Τα ονόματα των πόλεων και οι λατρευομένοι θεοί στους ναούς της περιοχής το μαρτυρούν.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου