Αρχαίο ελληνικό προσωπείο της Μέδουσας με τα φίδια, βρέθηκε στην αρχαία ελληνική πόλη Φιδιάδα

  Του Γιώργου Λεκάκη

Ένα ακόμη αρχαίο ελληνικό τεχνούργημα, μάλλον «καλούπι» προσωπείου (ρωμαϊκά «μάσκας»), που χρονολογείται μεταξύ 133 και 31 π.Χ. έχει ανακαλυφθεί σε ένα κτήριο που πιστεύεται ότι χρησιμοποιείτο ως εργαστήριο προσωπείων στην αρχαία ελληνική πόλη Φιδιάδα[1] της ΝΔ. Σικελίας, στον 37ο παράλληλο [37°06′00,53″N 13°55′54,19″E].

Η πόλη ιδρύθηκε από τους Έλληνες το 282 π.Χ. Θεωρείται η τελευταία αποικία των αρχαίων Ελλήνων στην νότια ακτή της Σικελίας.

Το καλούπι δείχνει ένα αυστηρό πρόσωπο, που περιβάλλεται από άγριες, χοντρές τρίχες και πιστεύεται ότι απεικονίζει την Μέδουσα, η οποία ήταν μία από τις τρεις Γοργόνες στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Όποιος κοίταζε την Μέδουσα και τα φίδια που είχε στα μαλλιά της, γινόταν πέτρα. Έχει ενδιαφέρον, λοιπόν, το ότι στην Φιδιάδα βρέθηκε η οντότητα με τα φίδια… (συμπαθητική παθολογία)…

Η Μέδουσα αποκεφαλίσθηκε από τον Αργείτη ήρωα Περσέα, ο οποίος χρησιμοποίησε το κεφάλι της, ως όπλο για να πετρώσει κι αυτός με την σειρά του, τους εχθρούς του. Η εικόνα της Μέδουσας χρησιμοποιείτο συχνάκις ως προστατευτικό / αποτροπαϊκό ή «γούρι». Προσωπεία φτιαγμένα με το καλούπι αυτό μπορεί χρησιμοποιούνταν ως διακοσμητικά, σε τελετουργίες ή σε θεατρικές παραστάσεις.

ΠΗΓΗ: Parco Archeologico e Paesaggistico della Valle dei Templi.«Archaeologists Uncover 2,000-Year-Old Mask Mould Believed to Depict Medusa – The artifact emerged from the ruins of an ancient Roman building-turned-workshop in Sicily from the second or first century BCE», Gizmodo, 28.1.2025. ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 29.1.2025.

Η πόλη Φιδιάς ευρίσκετο κοντά στην σημερινή πόλη Αλικάτης[2], στο όρος Έκνομος[3], στις εκβολές του ποταμού Ιμέρα[4]. Στα Δ. της ήταν ο Ακράγας και Α. η Γέλα. Από τον Ακράγαντα απείχε 37 χλμ. (23 ρωμαϊκά μίλια), όσο και από την Γέλα.

Στην περιοχή υπάρχει οικισμός ήδη από την αρχαϊκή περίοδο.[5] Υπάρχουν ευρήματα. Από τον 5ο αιώνα π.Χ. υπήρχε φρούριο / ακρόπολη, που ίδρυσε ο Φαλάριος, ο τύραννος του Ακράγαντα.

Η πόλις της Φιδιάδος ιδρύθηκε από τον Φιδία, τον τύραννο του Ακράγαντα, γύρω στο 282 π.Χ. Κατέστρεψε την πόλη Γέλα, γύρω στο 286 – 282 π.Χ., και εγκατέστησε τον πληθυσμό της πιο κοντά στην Ακράγαντα, σε μια νεοϊδρυθείσα πόλη, στην οποία έδωσε το όνομά του. «Έκτισε ένα αμυντικό κυκλικό τείχος, μια μεγάλη αγορά και ναούς για τους θεούς». Αν κρίνουμε από επιγραφές και νομίσματα, οι κάτοικοι της πόλης αποκαλούσαν τους εαυτούς τους Γέλους, για μεγάλο χρονικό διάστημα, έως ακόμα και τον 1ο αιώνα π.Χ. Αργότερα στα λατινικά χρόνια, οι κάτοικοι ήταν γνωστοί και με το εθνώνυμο Phintiensis.

Η ακρόπολη, ήταν στην κορυφή του Έκνομου όρους – όπου βρίσκεται τώρα το μεσαιωνικό κάστρο Castel Sant’Angelo. Στις ανασκαφές (κυρίως στις Ν. και ΒΑ. πλαγιές της ακρόπολης), έχουν βρθεί ορισμένες οικιστικές συνοικίες. Σε ένα άνδηρο στην πλαγιά της ακρόπολης. Επί πλέον, έχουν ανασκαφεί μεταξύ άλλων τα νεκροταφεία της πόλης.

Σύμφωνα με αρχαίες πηγές, η πόλη εκτίσθη σε μεγάλη κλίμακα, με αγορά και ναούς επενδεδυμένους με στοές, καθώς και τείχη. Ωστόσο, τα δημόσια κτήρια και τα ιερά της πόλεως δεν έχουν ακόμη ανασκαφεί.

Αργότερα κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Η πόλη ποτέ δεν έφτασε την Γέλα. Λέγεται ότι παρείχε καταφύγιο στον ρωμαϊκό στόλο κατά τον Πρώτο Πουνικό Πόλεμο. Ωστόσο, οι Καρχηδόνιοι επιτέθηκαν στους Ρωμαίους, στο λιμάνι της, και βύθισαν πολλά πλοία. Η Φιδιάς φαίνεται να άκμασε τον 1ο αιώνα π.Χ. Ο Κικέρων αναφέρει την πόλη ως λιμάνι, από το οποίο εξάγονταν πολλά σιτηρά, όταν το νησί της Σικελίας χρησίμευε ως σιτοβολώνας της Ρώμης.

Ωστόσο, η ακμή της πόλης φαίνεται να ήταν βραχύβια και τα αρχαιολογικά ευρήματα υποδηλώνουν ότι παρήκμασε γύρω στο 40 – 30 π.Χ. Η παρακμή της πόλης, όπως και άλλες πόλεις στην νότια ακτή της Σικελίας, επιβεβαιώνεται και από τον Στράβωνα, ο οποίος δεν την αναφέρει όταν τις απαριθμεί. Το όνομα της πόλης εξακολουθεί να εμφανίζεται στον Πλίνιο και τον Κλαύδιο Πτολεμαίο, αλλά για κάποιο περίεργο λόγο και οι δύο την αναφέρουν ως πόλη της ενδοχώρας, παρ’ όλο που ήταν γνωστή συγκεκριμένα ως λιμανούπολη. Ο Πτολεμαίος χρησιμοποιεί την ονομασία Φθινθία για την πόλη. Στο Itinerarium Antonini Augusti, η πόλη εμφανίζεται με το προφανώς λανθασμένο όνομα Plintis. Η αρχαιολογία δεν επιβεβαιώνει την ύπαρξη της πόλης μετά την έναρξη της Κοινής Εποχής. Ωστόσο, είναι πιθανόν ο οικισμός να μετακινήθηκε σε μια ελαφρώς διαφορετική τοποθεσία κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής κατοχής της Αυτοκρατορίας. Σε κάθε περίπτωση, με βάση τα ευρήματα, στην περιοχή υπήρχε αγροτικός οικισμός από την ύστερη αρχαιότητα.

Μερικά ερείπια της Φιδιάδος ήταν ακόμα ορατά τον 19ο αιώνα.

Αρχαιολογικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν στην πόλη από την δεκαετία του 1980 και ξανά από το 2000 έως το 2014.

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκακης «Συγχρονης Ελλαδος περιήγησις».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Διόδωρος Σικελιώτης  «Ιστορική Βιβλιοθήκη», 19.2. 22.2. 24.1
• Κικέρων «In Verrem», 3,83.
• Στράβων «Γεωγραφία» 6.
• Stillwell R. κ.ά. (επιμ.) «PHINTIAS (Licata) Sicily»,  The Princeton Encyclopedia of Classical Sites, εκδ. NJ: Princeton University Press, Princeton, 1976.
• Pfuntner L. «Urbanism and Empire in Roman Sicily», εκδ. University of Texas Press, 2019.
• Smith W. «Phintias»,  Dictionary of Greek and Roman Geography, εκδ. Little, Brown and Company, Βοστώνη, 1854.
• Fr. La Torre «Finziade. Το τελευταίο ελληνικό ίδρυμα της Σικελίας. Οδηγός για τις ανασκαφές του Monte Sant’Angelo de Licata», Παλέρμο, Σικελία, 2008.
• Fr. La Torre – F. Mollo (επιμ.) «Finziade I. Excavations on Monte Sant’Angelo Licata (2003 – 2005), «Archaeologica», 172, εκδ. G. Bretschneider, Ρώμη, 2013.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Εκβαρβαρισμένα / παραφρασμένα Φιντιάς > Phintias / Finziade.

[2] Alicata / Alukatos > Lecatam, Licatam, Leocata Limpiadum, Limpiados, Cathal, Katta και νυν Licata.

[3] Νυν Όρος του Αγίου Αγγέλου / Monte Sant’Angelo. Το ανατολικότερο τμήμα των βουνών της Αλικάτης / Montagna di Licata, Δ. της σημερινής πόλης Αλικάτη, και των εκβολών του ποταμού Ιμέρα.

[4] Ο Ιμέρας / Himera (νυν Σάλσο / Salso) είναι γνωστός για την υψηλή αλατότητά του. Υπάρχει και άλλος ποταμός με το όνομα Ιμέρας στην Σικελία.

[5] Ίσως το πόλισμα με το όνομα Ονίκος, των Σικανών, αλλά δεν είναι βεβαιωμένο.

arxeion-politismou.gr